"इकडून तिकडे का नाही?" असा प्रश्न मध्यंतरी मनोबांनी विचारला होता.

मगध देशामध्ये राज्य करणार्‍या शुंग राजघराण्याची इ.स.पूर्व 26 मध्ये संपुष्टात आलेली कारकीर्द व कुषाणांचा इ.स.

आजकाल जिथेतिथे 'विद्वान', 'व्यासंग' आणि 'व्यासंगी' हे शब्द ^१ प्रतिसादांतून लिखाणांतून मुक्तपणे फेकण्यात -- राजेश खन्नाच्या शैलीत सुपरफॉस्फेट, युरिया फेकावी तसे -- येतात.

स्वतंत्ररित्या जगात सर्वात प्रथम लेखनकला शोधल्याचा मान सुमेरियन संस्कृतीला जातो. (या लेखात मेसोअमेरिकन आणि चिनी लिपीचा विचार केलेला नाही.) युरेशियातील अनेक लिपी या सुमेरियन लिपीमुळे उदयाला आल्याचे मानले जाते. सुमेरियन कीलाकार लेखन (cuneiform writing) हे सर्वात आद्य समजले जाते. अर्माइक, ग्रीक, ब्राह्मी, खारोष्टी, इजिप्शियन चित्रलिपी, फोनेशियन, अरबी अशा अनेक लिपी या कीलाकारीवरून व्युत्पन्न झाल्याचे सांगितले जाते पण म्हणून या लिपी कीलाकारीची सख्खी अपत्ये आहेत अशातला भाग नाही. हे कसे ते पाहू. सुमेर संस्कृतीतून लेखनकला सर्वदूर पसरली ती दोन प्रकारे १. नीलप्रत (पुनरुत्पादन) आणि २. कल्पना विसरण (idea diffusion) च्या तत्त्वाने.

कार्ले गुंफांमध्ये फिरताना लक्षात येते की अनेक ठिकाणी म्हणजे भिंतीवरील दोन बास रिलिफ शिल्पांमध्ये, शिल्पातील रेलिंगवर, स्तंभांवर अशा अनेक ठिकाणी शिलालेख कोरलेले आहेत.

(जन्मशताब्दी वर्षाच्या निमित्ताने....)

भारतीय द्वीपकल्पामध्ये कधी काळी अस्तित्वात असणार्‍या व सर्वात पुरातन असलेल्या सिंधू संस्कृतीचा शोध 1920च्या दशकात प्रथम लागला.

खालील चर्चा/ लेख हा एक संशयसिद्धांत म्हणून मांडत आहे. इतर संशयसिद्धांतांप्रमाणेच या सिद्धांताला खोडून काढण्यासारखे मुद्दे येथे अनेकांकडे असतील. येथे होणार्‍या चर्चेतून हे मुद्दे इतरांनी मांडायचे आहेत.

---------------

टीपः: ट्रोजन् युद्धाच्या सत्यासत्यतेबद्दल चर्चा शेवटच्या लेखात केली जाणारच आहे, सध्या ग्रीक पुराणे व इतिहासकार काय म्हणतात, त्याच्या अनुषंगाने साधारण चर्चा करतोय.

जमातनिहाय नागरी कायद्याच्या बाबतीत अधूनमधून चर्चा होते, आणि अजून भारतात समान नागरी कायदा का नाही? याबाबत रुखरुख व्यक्त होते.