बातमी - इथे पहा
http://www.pudhari.com/SangliStanikDetailNews1.aspx?news_id=33653 इथे पहा.

प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत..प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत..प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत..प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत..प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत..प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत

विसुनाना,
आपल्या भावना पोहोचल्या. दुवा अजूनही मला दिसलेला नाही.
सतत आसपास 'नौटंकी' पहात असल्याने खरे काही असू शकते यावर पटकन विश्वास बसत नाही.

खरे म्हणजे या माणसाला आयुष्यभरात माझ्या वडिलांसारखी लाखो माणसे भेटली असतील. पण भेटलेल्या प्रत्येक माणसाचं संपूर्ण नाव आणि संदर्भ त्यांच्या लक्षात होता. मी थक्क झालो.
अनेक संघ प्रचारकांनी मला सुद्धा असे अनेकदा थक्क केले आहे.

--लिखाळ.

संभाजीराव भिडे गुरुजी हा काय प्रकार आहे ते त्यांना ओळखणार्‍यांना माहित आहे. पैसे देऊन, चिथावणी देऊन दंगल घडवून आणणार्‍यातला तो माणूस नव्हेच.

हेच मत गृहमंत्र्यांनी व्यक्त केले आहे. दै सकाळ बातमीत मी ते वाचले होते.

हिंदुत्ववाद चूक की बरोबर हा वादाचा विषय! पण केवळ एक विचारप्रवाह म्हणून पाहिलं तर तोही अनेकांतलाच एक.
संभाजीरावांसारख्या माणसाला तो पटला म्हणून ते हिंदुत्ववादी झाले. कम्युनिझम पटला असता तर कट्टर कम्युनिष्ट झाले असते.
सावरकर हिंदुत्ववादी होते म्हणून त्यांचं महात्म्य कमी होत नाही. भगतसिंग, चंद्रशेखर आजाद कम्युनिष्ट होते म्हणून देशद्रोही ठरत नाहीत.

मान्य आहे. माझ तेच खरं . माझच बरोबर इतर चुक अशी भुमिका असु नये. माझे तेच देश प्रेम् इतरांचा तो देश द्रोह असेही असु नये. तरी पण प्रमाणीकरण आवश्यक आहे.

प्रकाश घाटपांडे

वा वा विसुनाना,
आपले असे लेखन वाचून बरे वाटले.
भिडे गुरुजींची ओळाख येथे आधीच करून दिली असतीत तर मला वाटते की तांबे साहेबांच्या लेखाला काही वेगळाच प्रतिसाद आला असता. असो. अजूनही वेळ गेलेली नाही.

लहानपणी घडलेले संघाचे विचारही धुवून गेलेले.
असे आज कीतीतरी जण आहेत. यांना काहीतरी करण्याची इच्छा आहे जुने संघाचे दिवस आठवतायेत पण (सहज)मार्गही दिसत नाही.
या लोकांनाही 'संघाचे लोक' (पण कार्यकर्ते नव्हेत) म्हणून एकत्रीत करणे शक्य आहे.
बाकी संघासाठी/सेवादलासाठी काम करणारी एक खास पीढीच होती हो. वेगळेच लोक ते. या देह्स्सतले नव्हतेच असे वाटणारे खरे खुरे प्रामाणिक. ते लोकही गेले नि ती निस्पृह पणे काम करण्याची इच्छाही...
जे काही उरले आहेत त्यांना पोलिस असे मारत सुटले आहेत...

आपला
गुंडोपंत

विसुनाना,

चांगला परिचय करून दिला आहे. "संभाजी भिडे" या असामीविषयी अगदी असेच फार पूर्वीपासून ऐकून आहे. त्यांचा कडवटपणा मान्य असणे वा नसणे हा वादाचा विषय असू शकतो. मात्र बाजारूपणा आणि सवंगपणा त्यांच्याकडून झाला असेल यावर विश्वास बसणे अवघड आहे.

एकलव्य

वयोवृद्ध माणसाला मारहाण न होता हा प्रकार टाळता आला असता. तो का टाळला गेला नाही ते बघीतले पाहीजे. पण तो मुद्दा गौण आहे. एकंदर मुळ प्रश्र सोडवण्यापेक्षा राजकारणात जास्त स्वारस्य असते बर्‍याच(जवळजवळ सर्वच) लोकांना. प्रत्येक घटनेतुन आपला फायदा कसा करुन घेता येइल हे बघणे. आणि त्याचे इतर काहीही परिणाम झाले तरी कोणाला त्याची तमा नाही. अगदी श्री. भिडे यांना देखील.

सांगलीला त्यादिवशीपुरते बोलायचे झाले तर दंगल व्हायची काही गरज नव्हती. वकीली कुठल्याही बाजुने करता येइल पण मुळ मुद्दा की दंगल न घडवू देणे ह्यात ज्यांची ज्यांची जबाबदारी होती त्या सगळ्यांनी आपली जबाबदारी टाळली.

एखाद्या कलाकृती बद्दल दंगा होणे ही काही नवी बाब राहीली नाही आणि हीच मोठी शरमेची बाब आहे. पहिल्यांदा जेव्हा असा प्रसंग आला असेल् तेव्हाच ह्यासंबधी काही धोरणे आखली असतील (असतीलही)तर त्याचा आधार घेउन अश्या कलाकृती येऊ देणे / न देणे व जर का त्या आल्या तर तो निर्णय मान्य करणे. असे का होत नाही? हम करे सो कायदा. मग आम्ही सगळे बंद करु, जाळपोळ करु. बर तेवढ्याने थांबत नाही. झाल्या प्रकारात विरोध करणारे म्हणजे "विशिष्ट औलादीचे" "अमक्याच" धर्माचे, आमच्या धर्माचे दुष्मन.. हे काय चाललेय, श्री. भिडे यांना समजत नाही?

झाला प्रकार सवंग प्रसिद्धीसाठी होता किंवा तसे नसेल तर माझे तेच खरे ह्या अतिरेकी हट्टासाठी होता असे माझे मत आहे. आवडत नाही, पटत नाही तर चित्रपट नका बघू. इथे मुळ प्रश्र/प्रॉब्लेम काय तर झालेली "दंगल". त्याचे परिणाम वाईट आहेत.

मुळ प्रश्र्न अकबर व इतिहास मुळीच नाही. झाला गेला तो अकबर किती वर्षे झाली पण असे इतिहासाचे ओझे घेउन बसलो तर मग सुड फक्त सुड!! त्याला काहीच अंत नाही.

झाला प्रकार हा बेजबाबदार आहेच व ह्याच वाटेने सांस्कृतीक दहशतवाद येतो. आज आम्ही म्हणतो तसाच इतिहास दाखवा. आम्ही म्हणतो तसेच वागा. आमच्या सत्तेखालीच रहा असाच ह्याचा प्रवास असतो. इतक्या टोकाला जाउन आंदोलन करणे ही केवळ स्वताची ताकद दाखवणे आहे. लोकशाही लोकशाही असे मिरवायचे व फक्त झुंडशाही करायची. स्वताच्या मागण्यांसाठी आम जनतेला, कायदा सुव्यवस्थेला वेठीस धरायचे?

स्वताच्या हाताने जेवण करणे, अविवाहीत , पुस्तकाच्या गराड्यात राहणे, ३००० लोकांपुढे माईक शिवाय बोलणे, शिवछत्रपतींच्या मूर्तीची दररोज पूजा ही "कार्ये" स्वताच्या मर्जीने केली ना ?कोणी जबरदस्ती तर नव्हती ना केली की त्यांनी असे केले म्हणुन जगात सर्व आलबेल आहे असे म्हणायचे आहे? पण पुर्ण सांगलीला त्या दिवशी त्या टोळीने सांगलीकरांच्या मर्जीशिवाय वेठीस का धरले?

थोडक्यात झाली ती टाळता येण्यासारखी गोष्ट होती व श्री. भिडे यांचा देखील काही प्रमाणात यात दोष आहेच.

का कोण जाणे, श्री. भिडे म्हणजे कोणीतरी महान भारतातील प्रचंड श्रेष्ठ व्यक्ती व त्यांनी केले ते कार्य ते योग्यच असा मुळ लेख व काही प्रतिसाद यातुन सुर उमटल्यासारखे मला वाटले.(तसे नसेलही पण असल्यास प्रतिवाद म्हणून) तसेच ह्या लेखाचा आधार / यापासुन स्फुर्ती घेउन अजुन यापुर्वी आले तसे चिथावणीखोर लेख येतील. म्हणुन ह्या समाजविघातक प्रवृत्तीचा पुन्हा निषेध करायला हे लिहले.

चुक ती चुकच. जे घडले ते निषेधार्हच!!

अवांतर- माझा यात कोणाबद्दल (भिडेगुरुजी किंवा विसुनाना) मुद्दाम वैयक्तिक किंवा चरित्रहनन करायचा हेतु नाही. मुद्दा व जबाबदारी अधोरेखीत करायला काही ठीकाणी परखड लिहले आहे. आशा आहे की समजुन घ्याल.

लेख वाचून एक प्रश्न पडला. भिडे गुरूजींना या आंदोलनातील फोलपणा कळला नाही का? एका चित्रपटासाठी कायदा हातात घेणे, शहर वेठीस धरणे या गोष्टी कितपत योग्य आहेत? दुसरी गोष्ट म्हणजे एखाद्या माणसाचे कार्य थोर आहे म्हणून त्यांची विचारसरणी विनाशर्त स्वीकारावी हे पटत नाही. माझ्या एक मावशी म्हणत असत, "कुठल्याही माणसाला, कधीही देव्हार्‍यात बसवू नकोस. काही झालं तरी आपण सर्व माणसेच आहोत हे लक्षात ठेव." आणि याचा प्रत्यय अनेकदा आला आहे. इथे कुणाबद्दलही अनादर व्यक्त करण्याचा हेतू नाही हे लक्षात घ्यावे. विरोध विनाशर्त विचारसरणीला मानण्यात आहे. प्रश्न न विचारता एखाद्या विचारसरणीचा स्वीकार केला तर त्याची परिणती मिळेल त्या गोष्टीचे कोलीत घेवून, एकाच अजेंड्यावर लेखमालिका लिहीण्यामध्ये होते हे आपण सर्व बघतो आहोतच.

----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

रायगडावरील शिवमूर्तीची रोज पूजा करण्याचा उपक्रम चालवणारे म्हणून संभाजी भिडे यांची माहिती आहे. याशिवाय त्यांच्या संघटनेच्या माध्यमातून बर्‍याच ठिकाणी प्रभातफेर्‍याही निघतात असे वाटते.

वरील लेख आणि सर्व प्रतिसाद वाचले. वाचून जी प्रतिक्रिया आहे ती काही पूर्वानुभवावरून प्रामाणिकपणे देत आहे. व्यक्तिगत रोख किंवा आकस इ. आहे असे मला वाटत नाही, लेखकांना माझे स्नेहीच समजते परंतु काही समज गैरसमज होत असल्यास लेखकाने आक्षेप घ्यावा.

१. अश्रद्ध माणसालाही श्रद्धा असते हे लेख वाचून कळले. (हे लेखकाने आपण अश्रद्ध असल्याचे जाहिर लिहिल्याचे आठवते आणि त्याला या जगात कोणीही अश्रद्ध नाही असा उपप्रतिसाद मी दिल्याचे आठवते. परंतु घटनेला बराच काळ गेल्याने माझ्या आठवणीत गडबड असण्याची शक्यता आहे. लेखकाने तसे लिहिले नसेल आणि इतर कोणी तसे लिहिले असल्यास क्षमस्व तसेच हा मुद्दा ग्राह्यही धरू नये.)

२. लहानपणी आपले थोडेफार गोड बोलणारे सर्वच काका-मामा आपल्याला चांगले वाटत असतात. जर सतत संपर्कात राहीले तर घरातील राजकारण, भाऊबंदकी इ. कळते अन्यथा, मोठेपणीही ते चांगलेच वाटत राहतात. दूरून डोंगर साजरे.

३. लेखन भावनापूर्ण वाटले आणि भावना पोहोचल्या पण मानवी भावना दरवेळेस योग्यच असतात असे नाही.

४. चारित्र्यवान किंवा वयाने मोठ्या माणसाने खोटे बोलण्याची परंपरा धर्मराज आणि विश्वामित्रांपासून (माफ करा, पौराणिक पात्रांपुढे मला गती नसावी.) चालत आली आहे. त्यामुळे वेळप्रसंगी माणसे काय बोलून जातात ते सांगता येत नाही.

५. प्रत्येकजण आपल्या समजूतीप्रमाणे सनदशीर मार्गाची व्याख्या करतो. माझ्या मताप्रमाणे एखादा चित्रपट बंद करा सांगण्यासाठी निवेदन किंवा ४-५ जणांचे शिष्टमंडळ पुरेसे आहे. यंत्रणेला वेठीस धरणे, मोर्चे काढणे याला मी शक्तीप्रदर्शन म्हणेन. या शक्तीप्रदर्शनाने, अरेरावी किंवा हुकूमशाही यापेक्षा फार काही साध्य आहे असे वाटत नाही. मी स्वतः जोधा-अकबर पाहिलेला नाही, पहायचा आहे पण पाहून तो पुढील तीन तासांत मी बहुधा विसरेन. तो ऐतिहासीक चित्रपट आहे असे गोवारीकरांनी सांगितल्याचे आठवत नाही.

६. पोलीसांनी कोणालाच लाठीमार करू नये. धरपकड करणे हे योग्य पण पोलीस आपल्याच जीवाच्या भीतीने हा बचावात्मक पावित्रा घेतात का? आपली रग जिरवायला ते कळत नाही. परंतु, एकदा मोर्च्यात भाग घेतल्यावर तो बाई, पुरुष, वृद्ध, मूल आहे हे पाहत पाहत मूठभर पोलीसांनी निर्णय घ्यायचे सयुक्तिक वाटत नाही. मोर्च्यात येणारा मोर्चेकरी असतो. (हे माझ्याआधी फक्त जनरल डायरचे मत होते का काय कोणास ठाऊक.) असो, पोलीसांनी केलेल्या कृतीचे समर्थन अजीबात करायचे नाही. झाला प्रकार दोन्हीबाजूंनी सारखाच निषेधार्ह आहे.

७. तरूणांना विडी-काडी, दारू सोडून येथे येण्यास उद्युक्त केले ही गोष्ट चांगलीच. हीच गोष्ट मी मुंबईच्या अनिरुद्धबापूंविषयी ऐकली आहे. पण आता बघा, एखाद्या संघटनेचे कार्य, कार्यालय, पत्रके, निवेदने, बैठकी, वीज-पाणी यांची बिले इ. इ. साठी लागणारा पैसा कुठून येतो? शिवसेनेच्या नादी लागून आपल्या घराची होळी केलेली एक व्यक्ती माझ्या स्वतःच्या कुटुंबात आहे (सदर गृहस्थाला चहाचे व्यसन नाही परंतु अर्ध्यापेक्षा जास्त पगार शाखेला जातो). नेते मंडळी संख्येने कमी असते आणि ती आपली पैशांची किंवा प्रसिद्धीची तुंबडी व्यवस्थित भरत असते परंतु ज्या अनामिक कार्यकर्त्यांच्या जिवावर हे चालते ते सहसा आपल्या कुटुंबाला खाईत लोटूनच हे करत असतात. तेव्हा व्यसन हे वाईटच. दारू सिग्रेटचे किंवा संघटनेचे.

लेखाला आलेले प्रतिसाद वाचत आहे. अत्यंत समतोल आहेत. प्रतिसादांबद्दल आभार. पुढे लिहीन.

वरील सर्व प्रतिक्रीया वाचताना एक गोष्ट कोण बरोबर कोण चूक हा वाद न घालता , राहून राहून लक्षात येते की, ज्या गोष्टी आपल्याला तत्व म्हणून मान्य होत नाहीत त्याबद्दल आपण अत्यंत पोटतिडकीने बोलतो. बर्‍याचदा तसे बोलताना आपण अगदी उपक्रमासारख्या समाज्याच्या मानाने छोट्याशा समुहात -आपला मुद्दा कितीही बरोबर असला तरी एकमेकांच्या भावनांचा विचार न करता टोचून बोलतो, कधी कोणी अपशब्द पण वापरतो. आणि आपण सर्व "सुशिक्षित" की जे जग उघड्या डोळ्यांनी जगात वावरतो आहोत आणि नक्कीच यातील "बहुतांशी" व्यक्तिगत जीवनात सभ्यपणे आणि चांगल्या अर्थाने मवाळपणे वागतो. तरी देखील जेंव्हा "रिऍक्शन" देण्याची वेळ येते तेंव्हा आपल्यातला मवाळपणा सहज लोप पावू शकतो आणि मग शब्द आणि वाक्ये कधी कधी घसरगुंडीवरून तळ गाठायला लागतात.

आता मी यात (विचार स्वातंत्र्याच्या विरुद्ध जाणे मलाही मान्य नसल्याने) प्रामाणिकपणे कोणाचीही बाजू न घेता एक विचार करण्याची विनंती करतो की जेंव्हा सरकार/राजकारणी, बहुतांशी तथाकथीत प्रतिष्ठा लाभलेली प्रसार माध्यमे (त्यात पण विशेष करून इंग्रजी) ही वर्षानुवर्षे अल्पसंख्यांकांचे लांगूलचालन करत आले - किती? तर ३/४ बहुमत आहे म्हणल्यावर शहाबानोला सर्वोच्च न्यायालयाने दिलेला पोटगीचा अधिकारपण घटना दुरूस्ती करून काढून (रिव्होक) करायला कमी पडले नाहीत. का तर अल्पसंख्यांकांच्या भावना! त्याच वेळेस या बातमी संदर्भात सोडा कारण यात नक्कीच चुकीच्या पद्धतीने निषेध करणार्‍यांची चूक आहे, पण अनेकदा असे दिसून येते की हिंदूत्व म्हणले की गरळ ओकल्यासारखे लिहीणार. सावरकर म्हणल्यानंतर त्या गरळीला अजून कशाची फोडणी, त्यांनी हे जग सोडून ४२ वर्षे झाली, तरी घालणार...

थोडक्यात वर्षानुवर्षे बुद्धीवादाच्या नावाखाली हिंदूंना "टेकन फॉर ग्रँटेड" असे कायमस्वरूपी पद (परमनंट स्टेटस) देऊन ठेवले आहे. कधीतरी त्याचा उद्रेक होणारच. व्यक्तीच्या बाबतीत हा उद्रेक एका दिवसात होत असला तर समाजासाठी चालू होण्यास वेळ लागतो पण एकदा का सहनशक्तीचा अंत झाला की समाज / सामाजीक भाग पेटून उठतो. आणि व्यक्तीचा उद्रेक जर काही दिवस/फार तर महीने टिकत असला तर समाजाचा उद्रेक हा वर्षानुवर्षे टिकतो. आज आपण भारतात त्याच अवस्थेतून जात आहोत.

याचा अर्थ त्या उद्रेकाचे समर्थन करायचे अथवा तसे मी करतो आहे असे समजू नका कारण तो माझा उद्देश नाही. जसा हिंदू/भारतीय तत्वज्ञान मला नुसते आणि संदर्भ म्हणून आवडते तसेच या संदर्भात कायम आवडते/आठवते ते ऍसिमोव्हचे "फाउंडेशन". त्यात सायकोहिस्टरी असे नवीन शास्त्र तयार करणारा ऍरी सेल्डन म्हणतो की ही गॅलेक्टीक सिव्हिलिझेशन आता १००० वर्षात लयास जाणार आहे आणि पुढची ३०००० वर्षे बार्बारिझम येणार आहे. लयास जाणे हे आधीच्या घटनांनी निश्चित केले आहे, ते आपण टाळू शकणार नाही, पण येणारा बार्बारिझमचा/रानटीपणाचा(चांगला मराठी शब्द?) काळ ३०००० वर्षांपासून १००० वर्षांपर्यंत कमी करू शकतो. आणि मग टाईम कॅप्सुलद्वारा तो त्याच्या हयातीत आणि नंतरही त्याची भाकीते सांगत जातो आणि योग्य वाटेवर घडामोडी होण्यासाठी मार्ग सुचवत (दाखवत नाही) राहतो.

आज त्याच धर्तीवर म्हणावेसे वाटते की हा उद्रेक कितीही चुकीचा वाटला तरी तो अनेक काळ रहाण्याच्या ऐवजी तो काळ जर कमी करायचा असला तर सगळ्यांना समान वागणूक करा - फक्त कायद्यानेच नाही, राजकारण्यांनीच नाही तर तुमच्या-आमच्या सारख्यांनी जे यात कुठेच गुंतलेले नसतात....

मुद्दा इतकाच सांगायचा होता की आपल्याकडील तथाकथीत बुद्धीवाद्यांनी, राजकारण्यांनी, गेल्या अनेक दशकांत, असल्या वागण्याने असलेल्या भुतांचे निराकरण तर केले नाहीच पण नसलेली भुते मात्र तयार केली. आज आपण यातील एकाबद्दल बोलत असताना शस्त्रासारखे शब्द वापरत स्वतः त्यातील एक भूत होत अजून नवीन भूते तयार करायला प्रोत्साहन तर देत नाही आहोत ना असे वाटते.

भिडे गुरुजींच्या व्यक्तिमत्वाचे वरील वर्णन भारावुन जाण्यासारखेच आहे. मी हे नाव पहिल्यांदाच ऐकले असले तरी वरील वर्णनावरुन (संघटन गुण, स्मरण शक्ती, बुद्धीमत्ता, चिकाटी, वक्तृत्व) ते एक जबरदस्त व्यक्तिमत्व असावे असा अंदाज येतो. इतक्या टॅलेंटेड माणसाने जोधा अकबर नामक हिंदी सिनेमा बंद पाडण्यासाठी पोलिसांच्या लाठ्या खाव्यात ह्यापेक्षा आपल्या क्षमतेचा अधिक दुरुपयोग तो काय?

एखाद्या जात्याच हुशार मुलाला आई वडील 'अभ्यास कर! उनाडक्या करण्यात तुझी हुशारी वाया घालवू नकोस' असे सांगतात तेव्हा त्यांनी भिड्यांचे उदाहरण द्यावे.

हा लेख व त्याखालील प्रतिसाद यांमुळे प्रश्नाच्या बहुधा सर्व बाजूंवर प्रकाश पडला. "उपक्रमा"वरील अशी वहिवाट मला आदर्श वाटते.
माझे वैयक्तिक मत त्यात विशेष भर टाकणारे नाही, पण पूज्य संभाजीराव गुरुजींचा निषेधाला मोठे सार्वजनिक स्वरूप देण्याचा प्रकार संभाजी ब्रिगेड इतकाच अयोग्य वाटला एवढेच नोंदवतो. पोलिसी अत्याचारसुद्धा अपरिहार्य नसावेत असे वाटले.
बाकी हल्लीच्या "परिस्थिती काहीही असो, प्रेझेंटेशन प्रभावी हवे" च्या युगात कोणीही (मग एखाद्या महान हेतूने किंवा ध्येयासाठी का असेना) खोटे बोलू शकतो हे अगदी मान्य. पण यात हल्लीच्या युगाला तरी नावे कशाला ठेवावीत? (प्रियालीताईंनी लिहिल्याप्रमाणे) धर्मराज व स्वतः कृष्ण यांची उदाहरणे आहेतच की.
- दिगम्भा

माझ्या एका मित्राने दिलेल्या माहितीनुसार भिडे यांनी कधीही राजकीय पक्षांशी हातमिळवणी केली नाही किंवा कधी राजकीय महत्त्वाकांक्षा दाखवली नाही. उलट तथाकथित हिंदुत्त्ववादी राजकारणी त्यांचे समर्थन मिळवण्यासाठी प्रयत्न करत असत. पोलिसांनी लाठीमार केल्यानंतर जी प्रतिक्रिया उमटली ती राजकीय पक्षांनी राजकीय मायलेजसाठी हायजॅक केली.

पाहा सकाळमधील बातमी अवैध धंदेवाले, गुंड दंगलींत आघाडीवर

सकाळमधील आणखी एक बातमी

माझ्या "ह्या नौटंकीच्या औलादीला..." या लेखावर प्रतिसादांमध्ये बरीच चर्चा झाली. चर्चेत माझ्या वैयक्तिक वैचारिक भूमिका/पातळीपासून ते संभाजीरावांच्या लहानमोठेपणापर्यंत अनेक गोष्टींवर चर्चा झाली.

प्रतिसादांवर प्रतिक्रिया देण्यासाठी पुरेसे प्रतिसाद जमले आहेत असे समजून लिहित आहे - (समजूत ही एक सापेक्ष गोष्ट आहे आणि निखळ सत्त्याबाबत सात आंधळ्यांची गोष्ट तर प्रसिद्धच आहे. अर्थात जे लोक स्वतःला आंधळा मानत नाहीत त्यांबाबत मी बोलणार नाही. )

*********************************************************************

मी संभाजीरावांबद्दल का लिहिले?
या संकेतस्थळावर श्री. गणेश तांबे यांनी दिलेल्या सनातन प्रभात या वृत्तपत्रातील बातमीवजा लेखाला खूप प्रतिसाद आले. गणेश तांबे यांच्या या पूर्वीच्या येथील लेखनामुळे आणि सनातन प्रभात या वृत्तपत्राची एकांगी विचारसरणी जगजाहीर असल्याने एका पक्षाची बाजू आपोआपच कमकुवत झाली. त्या लेखाला आलेल्या प्रतिसादांत संभाजी भिडे ही व्यक्ती म्हणजे एक खलनायक असून त्यांच्यामुळे सांगलीसारख्या पांढरपेशा, सुसंस्कृत गावाला (नुकतेच साहित्य संमेलन...) काळीमा लागला असा सूर उमटला. तसेच पोलीस कारवाईचा पुरस्कार करण्याचा प्रयत्न झाल्याचे दिसले.(चोर सोडून संन्याशाला फाशी.)

प्रत्येक नाण्याला दुसरी बाजू असते.
मी स्वतःला (नशेत नसताना) संतुलित(!) समजत असल्यामुळे( :)) आणि संभाजीराव भिडे या व्यक्तीशी माझा एक सामान्य माणूस म्हणून थोडासा संपर्क आल्यामुळे या व्यक्तिमत्वाबद्दल असलेली माझी समजूत (जी चांगली आहे) वाचकांपुढे मांडावी असे वाटले.

माझे वैचारीक आधिष्ठान काय?
असला जडजंबाळ शब्द वापरून मला माझीच लाज काढायची नाही. थोडासा विचार करू शकणारा एक सामान्य माणूस इतकीच माझी ओळख. बुद्धीवादी ही पदवी घेणारी माणसे माझ्यापेक्षा वेगळी असतात.

धर्माबदल बोलायचे झाल्यास मी जन्माने हिंदू असलो तरी हिंदू धर्मातील अनेक गोष्टी मला मान्य नाहीत. जातीप्रथा, अंधश्रद्धा, देवालयांमधील अस्वच्छता, वैचारीक मागासलेपणा, चमत्कार, बुवाबाजी,दांभिकपणा इ. अनेक. (उरलेल्या अनेक गोष्टी मला मान्य आहेत असाही याचा अर्थ होतोच!) मी ज्ञानेश्वरांना मानतो ते त्यांच्या बुद्धीमत्तेसाठी. भिंत चालवली म्हणून नव्हे. पण संतांनी स्वतःची जात प्रिय आहे असे म्हणण्यापेक्षा (त्यांनी) जातीप्रथेविरुद्ध विद्रोह केला असता तर जास्त बरे झाले असते हेही पटते. तिरुपतीचा पैशांचा बाजार पाहून मी तिथे पुन्हा जाणार नाही. साई, अनिरुद्ध, रविशंकर, नरेंद्र इ. बाबांना मानत नाही. शिर्डीला कधीच गेलो नाही. देवळांपेक्षा मला चर्च आवडतात. वगैरे... डॉ. आंबेडकरांसारखे किंवा सावरकरांसारखे धर्मावर कोरडे ओढण्याचे सामर्थ्य आणि मोठेपण माझ्याअंगी नाही. इतर धर्मांबाबतही माझी काही मते आहेत. इतर धर्मातही काही चांगल्या-वाईट बाबी आहेतच.तरीही हिंदू धर्म हा सापेक्षतेने सर्वसमावेशक, मतसहिष्णू धर्म आहे असे वाटते. सांप्रत काळात धर्माची गरज काय? यावरही माझी काही मते आहेत. कोणताही धर्म परीपूर्ण नाही असा ठाम विश्वास असल्याने आणि कागदोपत्री 'अधार्मिक' असा उल्लेख करता येतो की नाही तेही माहित नसल्याने मी हिंदू म्हणूनच मरणार. (कदाचित येत्या तीस-चाळीस वर्षात एखादा परीपूर्ण धर्म नव्याने निर्माण झाला किंवा कोणत्याही इतर धर्माने मला ठार करण्याची धमकी दिली तर हा विचार बदलू शकेल. इतरही काही शक्यता असू शकतील.)

माणूस हा विचारशील प्राणी आहे. तो सातत्याने कसला तरी विचार करत असतो. त्यामुळे एखाद्या वयात (उदा. विशीत) माणसावर जे वैचारीक संस्कार होतात तेच घट्ट रहातात आणि त्यावेळी वाटणारे आदर्श मनात कायमचे ठाण मांडतात हा विचार मला पटत नाही. समज येण्याच्या काळापासून ते मृत्यूपर्यंत माणसाचे विचार आणि समज दोन्ही बदलत जातात, तसेच त्याचे आदर्शही! मला स्टॅलिन,अलेक्झांडर, हिटलर, सावरकर यांच्यापासून लिओनार्दो , टॉलस्टॉय, गांधी, बुद्ध यांच्यापर्यंत अनेक व्यक्ती प्रभावी वाटल्या. कम्युनिझम नॅशनॅलिझमपासून ते पॅन-इस्लामिझमपर्यंतचे इझम महत्वाचे वाटले. प्रत्येकात काही गुण-दोष होते हे स्पष्टच आहे.

थोडक्यात, मी एक मध्यममार्गी, मवाळ आहे. (काही लोक याला मिडिऑकर, कुंपणावरचा शहाणा किंवा कातडीबचाऊ म्हणतात याची मला कल्पना आहे.ती त्यांची समजूत असावी. मी तिचा आदरच करतो.)
हे सारे सांगण्याची गरज पडण्याचे कारण हे की माझा चष्मा कोणत्या रंगाचा आहे किंवा नाही ते वाचकांना कळावे. अन्यथा लेखनातील विश्वासार्हता कमी होते.

'ह्या नौटंकीच्या...' लेखामागची भूमिका काय?
संभाजीराव भिडे ही एक सत्त्वशील चारित्र्याची व्यक्ती असून ती पोलिसांवर खोटे आरोप करणार नाही. केवळ निदर्शने, दबाव आणि वाटाघाटी करून जोधा-अकबर हा चित्रपट सांगलीत बंद करणे इतकेच त्यांच्या आंदोलनाचे उद्दिष्ट होते. संभाजीरावांना अकारण लाठीहल्ल्याला समोरे जावे लागले. संभाजीराव अत्यवस्थ आहेत अशी भूमका सांगलीत उठली. सांगलीतील दंगल भिडे यांना झालेल्या मारहाणीचे वृत्त पसरल्यानंतर झाली.(http://www.esakal.com/esakal/02282008/Kolhapur0E82208C34.htm. फोटोखालील ओळ पहा.) ती पूर्वनियोजीत नव्हती.दंगल घडवून आणण्यामागे संभाजीरावांचा 'हात' नसावा. तिचे खापर संभाजीरावांवर फोडणे अयोग्य आहे. त्यामुळे या माणसाची वेगळी ओळख करून देणे ही या लेखामागची भूमिका होती.

याला अनेक पुरावे आहेत. मी तो लेख लिहिण्यापूर्वी सांगलीतील काही लोकांशी बोललो. त्यात सी.पी.आय.च्या लोकांचाही समावेश आहे. प्रत्यक्ष साक्षीदार आणि छायाचित्रे याआधारे हे स्पष्ट दिसते की त्रिमूर्ती आणि सिनेप्लेक्स या दोन्ही चित्रपटगृहांची मोडतोड झालेली नाही. हे शक्तीप्रदर्शन नव्हते. तसेच प्रत्यक्ष धरपकड आणि लाठीमाराच्यावेळी कार्यकर्त्यांकडे कसलेच शस्त्र नव्हते. दै. सकाळ आणि दै. पुढारी या दोन्ही वृत्तपत्रांतून पोलीस कारवाईला दंगलीसाठी दोषी धरलेले आहे. इतकेच काय? पण नंतर झालेल्या पत्रकार परिषदेत, "हे शिवप्रतिष्ठानचे निदर्शन होते हे मला माहीत नव्हते, मी पुणे दौर्‍यावर होतो, शहरात गडबड सुरू असल्याचे कनिष्ठांकडून समजले म्हणून अचानक परत यावे लागले, त्यामुळे चुकून हा मारहाणीचा प्रकार घडला" असे गुळमुळीत उत्तर पोलिस अधीक्षक श्री. कृष्णप्रकाश यांनी दिले. (http://www.esakal.com/esakal/02282008/Kolhapur2623D8EF86.htm) श्री. कृष्णप्रकाश यांनी जत येथे असाच अमानुष मारहाणीचा प्रकार यापूर्वी केला होता.

झालेल्या दंगलीत नेहमीप्रमाणे श्री. कृष्णप्रकाश यांच्या कारवायांमुळे हवालदिल झालेल्या अवैध धंदेवाले-गुंड पुंडांनी पुरते हात धुऊन घेतले. संभाजीराव भिडे यांना शांततेने अटक करून ही दंगल पोलिसांना टाळता आली असती.(http://www.esakal.com/esakal/02282008/Kolhapur62A9B8EFA6.htm)

उलट दंगल झाल्याने संभाजीराव भिडेंसारख्या सत्शील माणसाच्या प्रतिमेवर शिंतोडे उडाले असे माझे मत झाले. ते थोडे साफ करण्याचा हेतू या लेखामागे होता.

जोधा-अकबर या चित्रपटावर बंदी योग्य आहे काय?
सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार अयोग्य आहे. इतर भाजपा शासित राज्यांचे सोडा, पण उत्तरप्रदेशासारख्या बसपा शासित राज्यात त्यावर बंदी घालण्यात आली याचा अर्थ मतांचे राजकारण करणार्‍या पक्षांना एक बहुसंख्य गट चित्रपटाच्या कथेवर नाराज आहे हे मान्य होते असे दिसते.
एखादा बहुसंख्य गट एका कलाकृतीवर, एका विचारावर रुष्ट आहे हे दिसताच त्यावर बंदी घालण्याचा पायंडा पडत चालला आहे. तो अनिष्ट आहे, हा एक भाग झाला.

खरीखोटी गुह्यछिद्रे शोधून किंवा खरीखोटी रंगसफेदी करून नवे ऐतिहासिक 'संशोधन' करण्याचेही काही लोकांनी मनावर घेतलेले दिसते. तसेच 'घटं भिंद्यात्... प्रसिद्धपुरुषोभवेत्' हे चार्वाकाच्या नावावरचे वचन काही लोकांनी अंगी बाणवलेले आहे. त्यामुळे इतर कुणाला दु:ख होत असेल याची पर्वा ते करत नाहीत. (अगदी साधे उदाहरण - 'अमक्या तमक्याची बायको/मुलगी चालू आहे' हे वाक्य चविष्टपणे चघळणार्‍यांनी त्याजागी स्वतः आहोत अशी कल्पना करावी.) एका धर्माच्या प्रेषिताची टिंगल करणारी व्यंगचित्रे केवळ वैयक्तिक प्रसिद्धीसाठी काढणे हे साफ चुकीचे आहे. सद्य समाजात स्त्रियांच्या विवस्त्र चित्रांनासुद्धा (न्यूड्स) स्त्रीसंघटनांचा विरोध असतो. अशा प्रकाशचित्रांवर तर बंदीच आहे. वैदिक काळातील स्त्रिया अंतर्वस्त्रे परिधान करत नसत किंवा सरस्वतीतील मातृत्त्वाने मला आकर्षित केले असे म्हणून तिचे (एका धार्मिक देवतेचे) विवस्त्र चित्र आजच्या काळात काढणे हेही गैर आहे असे मला वाटते. एका विपर्यस्त चर्चेबद्दल परवा-परवा राहूल गांधींनी एका संकेतस्थळावर कारवाई केल्याचे ऐकीवात आहे. याचा सामाजिक पातळीवर शांततामय विरोध झाला पाहिजे. हिंसक विरोध नव्हे. कोणताही विचार किंवा कलाकृती हा सम्यक दृष्टीकोन डोळ्यासमोर ठेवूनच जनतेसमोर आला पाहिजे. हा या विचाराचा दुसरा भाग.

टाळी दोन हातांनी वाजते.

जोधा अकबर हा चित्रपट कलात्मकदृष्ट्या उत्कृष्ट आणि भव्य आहे हे खचित. गोवरीकरांनी व्यक्तीरेखाही चांगल्या रंगवल्या आहेत . चित्रपट अ वर्गात मोडणारा आहेच आहे.

पण..जोधा ही अकबराची स्नुषा होती असाही प्रतिवाद इतिहासात आहे. (जेम्स टॉड - http://en.wikipedia.org/wiki/Annals_and_Antiquities_of_Rajasthan )
(http://timesofindia.indiatimes.com/India/Trade_not_invasion_brought_Isla...) तसेच त्यात जोधाबाई ही अंबेरचा राजा भारमलची मुलगी नसून मारवाडचा राजा उदयसिंगची मुलगी होती आणि तिचे अकबरपुत्र जहांगीर याच्याशी लग्न झाले होते असा सबळ दावा आहे.

चित्रपटात जोधा-अकबर यांचे परस्परांवर विवाहपूर्व प्रेम होते हा भाग निखालस खोटा आहे. चित्रपटकारांनी हा चित्रपट इतिहासाचे संशोधन करून काढला आहे अशा आशयाची माहिती प्रसृत केली होती. आता विरोधी आंदोलने झाल्यावर यातील ३०% भाग खरा असून बाकी फक्त कल्पनाविलास आहे असे ते म्हणतात. तसेच हा चित्रपट सुरू होण्याआधी अकबराच्या राणीचे नाव काय होते त्याबद्दल त्यांनी पडद्यावर त्याचा अव्हेर केला आहे असेही ते म्हणतात.(पहा : विकीपेडिआ- जोधा अकबर)

पण मग त्यांनी ऐतिहासिक नावे का घेतली? आमिरखानच्या 'लगान'सारखा एक भव्य काल्पनिक चित्रपट काढायचा होता. चित्रपट पहाणारे अर्धशिक्षित लोक इंग्रजी आणि हिंदीतली 'डिस्क्लेमर' वाचतात काय आणि वाचली तरी त्याचा अर्थ त्यांना कळतो का? चित्रपट पहाणार्‍या बहुसंख्य लोकांची 'हा खरा इतिहास आहे' अशी समजूत होऊ शकेल की नाही? हे प्रश्न अनुत्तरीत रहातात.

त्यात सेन्सॉरच्या आजच्या नियमात न बसणारे हिंसा किंवा प्रणय चित्रपटात नाहीत. चित्रपटकथा खरी ऐतिहासिक आहे की नाही ते सेन्सॉर पहात नाही.त्यामुळे सेन्सॉरने त्यात काहीच सुधारणा/आक्षेप सुचवले नाहीत. पण चित्रपटकथाच मुळात चुकीच्या पायावर उभी केलेली असल्याने नावासकट पूर्ण चित्रपट खोटा ठरतो.

अर्थात 'गतंगतः' किंवा 'तो चित्रपट लोक तीन तासात विसरून जातील' असे म्हणून इतिहासाचा विपर्यास मान्य करायचा असेल तर प्रश्नच नाही. पण काही लोकांना तो मान्य नाही हे स्पष्टच आहे.

मग ज्यांना तो चित्रपट मान्य नाही अशांनी चित्रपट कायद्यात बसतो म्हणून त्याला मूक संमती द्यायची का? किंबहुना हा इतिहासाचा विपर्यास आहे हे केवळ या विरोधामुळे सामान्य माणसांपर्यंत पोचले. नाहीतर हाच खरा इतिहास आहे असे माझ्यासारख्या अनेकांना वाटले असते. अकबराबद्दल पूर्ण आयुष्यात तीन पाने वाचणार्‍या माणसाकडून आणखी काय अपेक्षा करणार?

पुढे जाऊन इतिहास शिकून काय दिवे लागणार आहेत? असाही प्रश्न उभा रहातो. ती प्रश्नांची रांग पुढे आहेच.

कदाचित चित्रपटाचे नाव " जोधा अकबरः एक काल्पनिक प्रेमकहानी" असे ठेवल्याने सगळा अनर्थ टळला असता.(ही माझी समजूत आहे.)

हे सारे माझे विचार आहेत. संभाजीरावांनी काय विचार केला ते मी सांगू शकणार नाही.

संभाजीरावांचे मोठेपण माझ्या लेखामुळे 'एस्टॅब्लिश' होत नाही त्याचे काय?
तो माझा दोष आहे. माझा आणि त्यांचा थेट संपर्क फारतर तीस मिनिटांचा असेल. बाकी ते दुरून इतरांना दिसतात तसेच मला दिसले.

एखादा आयुर्विमा प्रतिनिधी किंवा आणखी कोणी हजारो लोकांची नावे लक्षात ठेवत असेल तर ते नक्कीच स्पृहणीय आहे. तो 'करोडपती' पोटार्थी असतो हा भाग निराळा.
कविता महाजनांचे 'ब्र' वाचल्यापासून समाजसेवकांबद्दल फारसा आदर राहिला नाही. प्रत्येक समाजसेवक समाजाची सेवा करण्यासाठी पगार घेत असेल अशी शंका येते.
स्वतःचा अहंभाव कुरवाळता येतो म्हणूनही आपले आयुष्य समाजकार्यात वाहून घेणारी माणसे आहेत.
त्यांना शासनदरबारी पद्मश्री किंवा वरच्या पदव्या मिळतात. प्रसिद्धी मिळते. जागतिक परिसंवादात भाग घेण्यासाठी बोलावणी येतात. एखाद्या गावात दारूबंदी झाली तर बातम्या येतात.असो.
(एखादा समाजसेवक जितका अप्रसिद्ध तितका तो चांगला समाजसेवक... :))

जो उच्चविद्याविभुषित, विद्वान माणूस स्वतःसाठी एकही पैसा न खर्च करता, स्वतःला विसरून, - कसल्याही मानसन्मानाची किंवा राजकीय लाभाची अपेक्षा न ठेवता समाजकल्याणासाठी आहोरात्र धडपडतो, आपल्या समाजकार्यामुळे आपल्या कुटुंबाला झळ पोहोचू नये आणि कुटुंबामुळे समाजकार्याला झळ पोचू नये म्हणून अविवाहित रहातो-
तो केवळ हिंदुत्ववादी आहे या एकाच निकषावर मोठा नाही असे म्हणणे अन्यायाचे ठरेल.
त्याने त्याचा अहंभाव कुरवाळण्यासाठी हे सारे केले असे म्हटले तर अपेक्षित प्रसिद्धी मिळालेली दिसत नाही.

'शिस्त आणि संयम' हा ज्याचा स्थायीभाव आहे असा हा माणूस, मार खाल्ल्यावरही 'हुल्लडबाजी खपवून घेणार नाही' असा इशारा आपल्याच साथीदारांना देतो तेंव्हा १९४२चे आंदोलन मागे घेणारे गांधीजी आठवतात. असो.

धार्मिक संघटना म्हणाल तर आजवर झालेल्या कोणत्याही धार्मिक वादात शिवप्रतिष्ठानचं नाव आलेलं नाही. इतकेच काय, झालेल्या या दंगलीत इतरधर्मीयांवर रोख नव्हता.

'घटं भिंद्यात्... प्रसिद्धपुरुषोभवेत्' या वचनाप्रमाणे आजवर संभाजीराव चालले असते तर ते आजवर कित्येकदा बातम्यांमध्ये झळकले असते. चारदोन पत्रकारांना हाताशी धरून मुलाखती प्रसिद्ध केल्या असत्या तरी पुरे होते. असल्या दंगली करण्याचे त्यांना काहीच कारण नव्हते. (शिवाय ही दंगलसुद्धा त्यांनी केलीच नाही हा भाग वेगळा.)

आणि त्याहीपलिकडे जाऊन असे म्हणावेसे वाटते की ज्यादिवशी त्यांच्या चारित्र्याबद्दल कसलीही वदंता कानी पडेल त्यादिवशी त्यांच्याबद्दल असलेला जनमानसातील विश्वास आपोआपच नाहीस होईल.

मग संभाजीराव भिड्यांनी असल्या क्षुल्लक वादात पडायचेच कशाला?

त्यांनी याबाबत विचार केला असावा. समग्र समाजावर या चित्रपटाचा काय दूरगामी परिणाम होईल याचा विचार करून हिंदुत्त्ववादी विचारसरणीला योग्य वाटलेला तो निर्णय ( जो माझ्या दृष्टीने चुकीचा) होता. पण त्यांचा शांततामय निदर्शने करण्याचा हक्क का हिरावून घ्यावा? त्यांच्याबरोबर पोलिसांचा फौजफाटाही होता. कोणताही अनुचित प्रकार घडला नाही. अटक करताना त्यांनी विरोध केला नाही. . अशी आंदोलने नेहमी सुरू असतात. पोलीस निदर्शन करणार्‍यांना चक्क एस्टी बसमधून ठाण्यावर नेतात. गुन्हा नोंदवून किंवा समज देवून सोडून देतात. कोणत्याही "ऍक्टिव्हिस्ट"च्या अंगवळणी पडलेली ही गोष्ट आहे. पण इथे परिस्थितीची पूर्ण जाणीव नसलेल्या एका पोलिस उच्चाधिकार्‍याच्या आततायी लाठीमाराने विरोधी प्रतिक्रिया उमटली. संभाजीराव स्वतः इस्पितळात (गेले) नसते तर ही दंगल झाली नसती.

संभाजीरावांना रस्त्यावर पाडून काठीने बदडण्याइतका तो काही 'गयागुजरा' माणूस नाही. संभाजीरावांबद्दल आदर असणारी माझ्यासारखी असंख्य माणसे आहेत. पण आदर म्हणजे (अंध)श्रद्धा नव्हे. त्यांच्या पाठीवर पडणार्‍या प्रत्येक फटक्याबरोबर अनेकजण कळवळले असतील. त्यातले सर्वच काही कुंपणावरचे शहाणे नसणार. कट्टर, जहाल हिंदुत्ववादीसुद्धा असणार.

तरीही इस्पितळात दाखल केलेल्या संभाजीरावांनी जनतेला शांतता राखण्याचे आवाहन केले. हा माणूस समाजविघातक आहे, त्याने केलेले कृत्य गर्हणीय आहे असे कसे म्हणणार?

अर्थात एका 'अमुकतमुकवाद्याला' फटके बसले याचाच आनंद होत असेल तर तो वेगळा मुद्दा! त्याबद्दल मी काहीच म्हणणार नाही. या प्रकारच्या काविळीला माझ्याकडे औषध नाही.

*********************************************************************

शेवटी माझा मूळ लेख किंवा प्रतिसादांना दिलेले हे उत्तर हा - "घटं भिंद्यात्..." चा माझा प्रयोग नव्हे.

इतके लिहिले तेच पुष्कळ झाले. जितक्या आहेत तितक्या ओळखींमध्ये मी संतुष्ट आहे. नाहीतरी सगळ्यांची नावं माझ्या लक्षात रहाण्याइतका मी मोठा नाही किंवा वीमाएजंटही नाही किंवा संघकार्यकर्ताही नाही! फक्त एक मिडिऑकर! (:))
असो. हा विषय माझ्या दृष्टीने इथे संपला. नाहीतर या लेखामुळे संभाजीरावांवर कोतेपणाचा आणि माझ्यावर हिंदुत्त्ववादाचा किंवा सवंग प्रसिद्धीचा नाहक आरोप व्हायचा.

रजा द्यावी.