आपले महाभाष्याचे मराठीकरण अत्यंत आवडले.
मुळाबरहुकूम आहे किंवा नाही हे कळण्याची माझी पात्रता नाही तरीही.
या उपक्रमाचे सर्वथा स्वागत करतो व पूर्तीसाठी शुभेच्छा देतो.
कितीही भाग झाले तरी आम्ही वाचायला उत्सुक आहोत याची खात्री बाळगून लिहीत रहावे.

अगदी असेच म्हणतो. हा भाग आवडला. पुढील भागांविषयी उत्सुकता आहे.

मला नाय बॉ आवडत याकरण ,पर लोकाले आवडते ना मंग लिव्हा
मी बी लिव्हावा म्हणतो इंगरजीच्या ग्रामरवर ;)

बाबूराव

आपले मागचे दोनही व्याकरणविषयक लेख वाचले पण समजले नाहीत ..
या उपक्रमातून काही मौलिक कळेल असे वाटते.
.... वाचण्यास उत्सूक आहे.

अगदी हेच म्हणतो.

आपल्या उपक्रमाला शुभेच्छा. वाचण्यास उत्सूक आहे.

असेच म्हणतो. सुंदर उपक्रम आहे.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

ग्रंथाचा प्रारंभ " अथ शब्दानुशासनम् |" असा असावा

बरोबर! "अथ" हा शब्द मंगलवाचक आहे, असे म्हटलेले आहे.
कात्यायनांनी पहिला शब्द "सिद्ध" असा मंगल वापरला (तो या लेखमालेत पुढे येईल).
पाणिनींनी "वृद्धि" हा पहिला मंगल शब्द वापरला (तो या लेखमालेत नाही येणार).

पूर्वी म्हणे लहान मुलांना मराठी लिहायला पहिले "ओ-ना-मा-सि-ध-ये" अशी अशी (जैन?) मंगल अक्षरे शिकवत. मला मात्र "अ-आ-इ-ई" असेच शिकवले गेले!

भाष्यात या पहिल्या प्रकरणात मुळात काय महत्त्वाचे आहे ते सांगितले आहे. ते सोपे आणि रसाळ आहे. तरी विचारपूर्ण आहे. (ही लेखमाला तिथवरच नेण्याचा विचार आहे!) पुढचा भाग बहुतेक संस्कृताला, आणि त्यातल्या त्यात पाणिनींच्या पुस्तकालाच लागू पडतो, म्हणून तो हाताळणार नाही. ती चर्चा खूप तपशीलवार होते, मग जो पाणिनींच्या व्याकरणाचा विद्यार्थी नाही, त्याच्यासाठी ती नकोशी होते. पण प्रस्तावना वाचल्यामुळे, पतंजली मातृभाषा सहज बोलणार्‍याचा अनादर करत नाहीत हे आपल्याला माहिती असते.

वैद्यकाच्या पुस्तकांतही अशी प्रस्तावना लिहिणे भाग पाडले पाहिजे. प्रत्येक शिकाऊ वैद्याला हे कळले पाहिजे, की आरोग्याचे सार आपल्या शास्त्रीय गुंतागुंतीत नाही, तर सर्व लोकांच्या आरोग्यात आणि सुखात आहे. वैद्य नसलेल्याला यकृत काय आणि प्लीहा काय ते माहीत नसते. तरी आपले दुखणे बरे झाले की नाही ते उत्तम कळते. ते मुळात महत्त्वाचे. मग पुढे "यकृताचे दुहेरी रक्ताभिसरण" वगैरे किचकट तपशील वैद्याला शिकावे लागणारच आहे. त्याबद्दल वैद्य-गुरूंची मतभेद-भांडणे होतीलही. होतीलच. ते त्याच्या ठिकाणी ठीकच आहे, महत्त्वाचेही आहे. पण ते शिकतानाही नम्रता नसली, तर येणारी वैद्यकातली अहंमन्यता, हा दुसर्‍या चर्चेसाठी विषय!

तुमची या लेखमालेची प्रस्तावनाच इतकी सुरेख आहे की पुन्हापुन्हा वाचावीशी वाटते. अधूनमधून पेरलेल्या उक्ती म्हणजे गाळीव रत्‍नेच!

वाचक्नवींच्या या विधानाशी शतशः सहमत आहे. आपल्या या ज्ञानयज्ञाच्या पूर्ततेसाठी शुभकामना व्यक्त करतो. आपली ही लेखमालिका संग्रहणीय आणि पुनः पुन्हा वाचण्यासारखी असेल यात संशय नाही

आपला
(वाचनोत्सुक) वासुदेव

~ नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सत: । ~
"असत्याला अस्तित्व नाही आणि सत्याचा अभाव नाही"

मूलपाठ्य :

> अथवा प्रतीतपदार्थको लोके ध्वनि: शब्दः उच्यते ।
> तद् यथा शब्दं कुरु, मा शब्दं कार्षी:, शब्दकार्ययं माणवकः इति, ध्वनिं कुर्वन्नेव उच्यते । तस्माद् ध्वनि: शब्दः |

या एका वाक्यात माझा अनुवाद साधारण शब्दास-शब्द लावून आहे म्हणून पुन्हा देत नाही. (उदाहरणे वेगळी : "शब्द करू नकोस" चा मराठीत नीट अर्थ लागत नाही, कारण आपण असे बोलत नाही.)

मुळातले पाठ्य समोर ठेवायला सांगून अशी लाज काढू नका हो. या वाक्यात नाही, पण बाकी ठिकाणी मी बहुतेक गोषवारा/सारांश दिलेला आहे. दुसर्‍या भागापासून पुढे सुरुवातीच्या "रंगसंगतीत" तसे स्पष्ट सांगितले आहे, पण इथे सांगितले नाही, कारण लेखाचे संपादन करता येत नाही. शिवाय या पहिल्या भागात लाल रंगाच्या अक्षरांचे जवळजवळ भाषांतरच झालेले आहे, म्हणून सुरुवातीचे "रंगसंगती" वाक्य काही खूप चुकलेले नाही. तरी पतंजलींचा बैल डोळे मिचकावतो, माझा फुरफुरतो; पतंजलींची आकृती कापून कापली जात नाही, माझी फोडून फिटत नाही. त्या दिवशी बैल कापून ओघळणारे रक्त माझ्या मनाला शाहारे देऊन गेले, म्हणून मनातल्या मनात मी पोळ्यातला मातीचा बैल फोडला.

मराठीतले महामहोपाध्याय अभ्यंकरांचे महाभाष्याचे भाषांतर इतके मानदंड ठरले आहे, की हिंदी वगैरे बोलणारे अन्यभाषक अभ्यासक ते वाचण्यापुरते मराठी शिकतात. त्या प्रकांडपंडिताच्यापुढे मी काय दिवे लावणार आहे! त्या भाषांतराची प्रत माझ्यापाशी नाही. पण उपक्रमींपैकी जे कोणी पुण्यात आहेत ते पुणे विध्यापीठाच्या किंवा टिमविच्या ग्रंथालयात जाऊन ते भाषांतर खुद्द वाचू शकतात.

मग माझा हा खटाटोप का? तरी या लेखमालेची प्रयोजने सांगतो.
मूळचे पाठ्य (आणि अभ्यंकरांचे भाषांतर) हे उदाहरणांमुळे फक्त संस्कृतलाच लागू पडते. पण त्यात सांगितलेल्या कल्पना कुठल्याही एका भाषेपेक्षा मोठ्या आहेत. त्यातली दृष्टी मोठी वैज्ञानिक आहे. म्हणून त्यातील कल्पनांचा फक्त सारांश (जमल्यास शब्दशः) देऊन, आधुनिक काळाला, आणि मराठीला ते विचार कसे लागू करता येतील याबद्दलची माझी मते देत आहे. जिथेजिथे मूळपाठ्याशी मोठी फारकत होते, तिथे तशीतशी टिप्पणी दिली आहे - कारण काही काही कल्पना आधुनिक करायला माझी जाण किंवा कल्पनाशक्तीची भरारी कमी पडते.

एक मजेदार विचारप्रवर्तक लेख म्हणून तुम्ही तो वाचावा. त्यातल्या चुका, विशेषकरून मराठीतल्या जरूर सांगा. हा लेख मुद्दामून उपक्रमाच्या "संस्कृत" समुदायात घातला नाही. कारण संस्कृतातली सगळी उदाहरणे काढूनच टाकलेली आहेत. पण तरी "संस्कृती" एक विषय म्हणून निवडला, कारण असा वैज्ञानिक विचार करायची भारतात संस्कृती आहे, असेही या लेखांतून सांगायचे आहे.

पुढे कौंडभट्ट नावाच्या पंडिताने महाभाष्याला "फणि-भाषित-भाषाब्धि" म्हणजे "शेषावतार पतंजलींनी सांगितलेला भाष्याचा सागर" असे म्हटले आहे. तो सागर खरेच जिंकायचा असेल, तर म.म. अभ्यंकरांसारखा जाणकार कप्तान बरोबर घ्या. मी शंख कानाशी धरून सागराचा आवाज ऐकू येतो का? असे म्हणतो आहे. त्याने तुमचे खर्‍या सागराचे दर्शन, श्रवण करायची इच्छा झाली, तर माझ्या शंभर चुका झाल्या असल्या तरी मी लेख सफल झाल्याच्या फुशारक्या सांगत हिंडेन.