उपक्रमावर चर्चाविषय सुरु करताना १-२ वाक्यांत लिहिण्यापेक्षा आपले म्हणणे सविस्तर लिहिलेत तर सर्वांना चर्चाप्रस्ताव कळून येईल. याचबरोबर आपल्याला नेमकी कशाविषयी चर्चा हवी आहे हे सांगितलेत तर त्याचाही फायदा सदस्यांना होईल. तेव्हा-

ज्याच्यामुळे त्याचा स्वभाव तसा बनला तो दुर्योधन मोठा दानवीर नाही काय ?
सर्व घटना पाहता दुर्योधन हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर आहे.

ही वाक्ये विशद करून नेमके काय म्हणायचे आहे आणि चर्चा कशी अपेक्षित आहे ते सांगावे.

दुर्योधन हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर का नाही मानला गेला याच एका विषयावर चर्चा अपेक्षित आहे.

ज्याच्यामुळे त्याचा स्वभाव तसा बनला तो दुर्योधन मोठा दानवीर नाही काय ?

दुर्योधनाने एका देशाचे राज्य कर्णाला दान दिले म्हणुन त्यापेक्षा जास्त दान करण्याचा त्याचा स्वभाव बनला,
या व अशा सर्व घटना पाहता दुर्योधन हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर आहे.
कारण दुर्योधनाचे कुळ पुढील प्रमाणे आहे.
१)मनु>
२)पुरुरवा>
३)नहुष>
४)यायती>
५)यदु>
६)पुरु>
७)जनमेजय>
८)अह्याती>
९)देवतिथी>
१०)दुष्यन्त>
११)भरत>
१२)हस्ति>
१३)अजमीठ>
१४)कुरु>
१५)विदुरथ>
१६)अनश्वन>
१७)परीक्षित>
१८)भीमसेन>
१९)परीक्शवस>
२०)शन्तनु>
२१)विचित्रवीर्य>
२२)ध्रतराष्ट>
२३)दुर्योधन>.......
....................... आता बोला.

पारंपरिक कथेत सांगतात तितपत बघता कर्णाच्या पैतृक कुळाची लांबी फार तोकडी आहे.

०) अदिति (ही आई, बाप कोण?, म्हणून ओळ क्रमांक ० आहे)>
१) सूर्य >
२) कर्ण

दुर्योधनाच्या बाबतीत यादीची लांबी २३ ओळी आहे, हे श्री. समतादर्शन यांनी वर दाखवलेच आहे. जर पैतृक कुळाच्या यादीच्या लांबीचा आणि दानशूरपणाचा आपापसातील संबंध खूप जवळचा असेल, संबंध व्यक्त नसून थेट असेल, तर
दुर्योधनाची दानशूरता : कर्णाची दानशूरता
~= २३:२
~= साडेअकरा पट
कर्णाच्या यादीतल्या अदितीलाही धरले तर २३:३ ~= फक्त ७.६७पट दानशूर

- - -

तसे बघायला गेले तर कर्णाला पहिले दान दिले ते सूर्याने आणि कुंतीने. (दिव्य कवचकुंडले आणि जीव यांची किंमत कदाचित अंगदेशापेक्षा अधिक असावी.) तेव्हापासून त्या दोहोंपेक्षा अधिक दान द्यायची स्पर्धा कर्णाने लावली असेल.

- - -

श्री. समतादर्शन यांनी हे सगळे थोडे हलकेच घ्यावे. दुर्योधनाच्या दानशूरतेबद्दल फारशा कथा सांगितल्या जात नाहीत. आवडत्या चाकराला अंगदेशासारख्या जहागिरी देण्याची त्या काळात सम्राटांची पद्धतही असू शकेल. पण जर श्री. समतादर्शन यांना दुर्योधनाच्या दानशूरपणाबद्दलच्या अप्रसिद्ध आख्यायिका माहीत असतील, तर त्यांनी त्या येथे जरूर द्याव्या. वाचकांना त्याअनुषंगाने नवी माहिती मिळेल, आणि कदाचित महाभारतकथेकडे बघायची नवी दृष्टीसुद्धा मिळेल.

उपक्रमावर त्यांचे स्वागत आहे. खेळीमेळीने विनोद पचवत त्यांनी माहिती देत जावे, ही विनंती.

प्रस्तुत चर्चा प्रस्ताव म्हणजे एका कवीने (व्यास) आपल्या काव्यात गुंफलेल्या काही असंबद्ध व एकमेकाशी संबध सुद्धा नसलेल्या घटना व गोष्टींचा परस्पर संबंध कसा आहे हे दाखविण्याचा एक केविलवाणा प्रयत्न वाटतो आहे.
1.कर्ण असे बरेचजण म्हणतील. पण
ज्याच्यामुळे त्याचा स्वभाव तसा बनला तो दुर्योधन मोठा दानवीर नाही काय ?
कोणत्याही व्यक्तीचा स्वभाव त्याच्या आई-वडीलांनी ज्या प्रकारे व पद्धतीने वाढवले ती पद्धत, आजुबाजूचे वातावरण, त्याला मिळालेले शिक्षण, मित्र आणि त्याचे जन्मजात जनुकगुण यामुळे बनतो असे मला वाटते. कर्ण एका मच्छीमाराच्या घरी (चु.भू.द्या घ्या) वाढला. दुर्योधन त्याचा मित्र असला तरी त्याला बालपणीचा मित्र म्हणता येणार नाही.एका प्रचलित कथेप्रमाणे धनुर्विद्येतले आपले कौशल्य दाखवल्यावर केवळ हीन कुलातील म्हणून जेंव्हा त्याचा धिक्कार केला गेला व त्याला पारितोषिक नाकारण्यात आले त्या वेळी सात्विक संताप व एक उत्तम राजकीय खेळी म्हणून दुर्योधनाने त्याला आपलेसे केले. यामुळे कर्णाचा स्वभाव दानशूर होण्यात दुर्योधनाचा काही हात भार असेल असे वाटत नाही.
2. दुर्योधन हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर आहे.
कारण दुर्योधनाचे कुळ पुढील प्रमाणे आहे.
सध्या पृथ्वीतलावर असलेले सर्व मानव हे दीड पावणेदोन लाख वर्षापूर्वी आफ्रिकेत असलेली एक स्त्री व 90000 वर्षापूर्वी आफ्रिकेत हो ऊने गेलेला एक पुरुष या दोघांचे वंशज़ आहेत. या गोष्टीचा प्रस्तुत चर्चा विषयाशी संबंध एवढाच की प्रत्येक माणसाच्या कुलाची लांबी सर्व साधारणपणे तेवढीच असणार. दुर्योधनाच्या कुलाच्या लांब यादीमुळे त्यात दानशूरपणा हा गुण येऊ शकतो हा निष्कर्ष अगाध आहे.
3. समतादर्शन आपले उपक्रमवर स्वागत. आपल्याकडून जास्त विचारबद्ध व सतर्क लेखांची अपेक्षा करतो.

चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

चन्द्रशेखर आपल्या अमुल्य माहीतीच्या प्रतिसादाबद्दल आपले अभिनन्दन.

जरी असे मानले की दु.धनाने कर्णाला दान दिल्यामुळे कर्ण दानशूर बन्ला आणी म्हणून दु.धन मोठा दानशूर तर खालील वाक्ये तितकीच खरे आहेत.

१. शहाजहान ताजमहालपेक्षा जास्त सुन्दर.
२. दादाजी / जिजाबाई शिवाजींपेक्षा जास्त शूरवीर.

अजुनबरीच्....

---------------------
वाद विवादात "जो शेवटचं वाक्य बोलतो / लिहीतो तो जिंकला" असा समज is = गैरसमज
-धनंजय कुलकर्णी

महाराज ही चर्चा सुन्दरता अथवा शुरवीरते विषयी नाही, दानवीर विषयी आहे.

जागे व्हा............येत आहेत..............

ऐतिहासिक आणि नावडता विषय असला तरी ह्या चर्चेला आलेल्या प्रतिसादांच्या संख्येने मला असे वाटले की, चर्चा महत्वाची असणार. पण भ्रमनिरास झाला. -
१. चर्चाकार काय साध्य करण्यास येथे आला आहे तेच कळाले नाही. "सर्व घटना पाहता दुर्योधन हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर आहे." ह्या उद्गाराला "होय, अगदी खरे आहे" असे उत्तर दिले की, ही चर्चा संपते व चर्चाकार समाधानाने तृप्त होइल असे वाटते.
२. वरील शक्यता नसल्यास, चर्चाकाराने प्रतिसाद देणा-यांकडून नक्की कशाविषयी चर्चा करावी हे नमुद करावे. सुरुवातीला प्रियालीने त्यांना तसे विचारताच त्यांनी एक भलीमोठी लिस्ट देऊन इतरांना द्न्यानचकीत करण्याचा प्रयत्न केला.- पुन्हा एकदा प्रश्न पडला की, ह्याचा त्या चर्चशी काय संबंध आहे? चर्चा करायची आहे की नाही?

आंतर्जालावरील समुहांवर असे हौशी चर्चाकार येतच राहणार आहे, तरीही त्यांना इंडक्शन आणि ओरीएंटेशन व्हावे ह्यासाठी काही नियमावली असल्यास ती त्यांना पॉइंट करावी.

चर्चाप्रस्ताव आवडला. फापटपसा-यापेक्षा एक-दोन वाक्यात आपलं म्हणने गोंधळ वाढविण्या-या लेखनापेक्षा बरा हा आपला हेतू असावा, म्हणून आपला चर्चाप्रस्ताव मला आवडला. 'दुर्योधन' हा महाभारतातील सर्वात मोठा दानवीर आहे ' हे तुम्ही ग्रहित धरले आहे. आता ते उपक्रमी वाचकांनी 'महाभारत' किंवा अन्य ग्रंथाच्या संदर्भाने दुर्योधन दानशुर आहे किंवा नाही हे सिद्ध करावे अशी अपेक्षा आहे, असावी. दुर्दैवाने अजून मूळ विषय सोडून चाललेली चर्चा पाहता फारशी माहिती आलेली नाही. असो, आपला महाभारतातील सांगोवांगी गोष्टींपेक्षा फार परिचय नाही म्हणून चर्चाप्रस्तावला केवळ नमस्कार करतो.

महाभारतातील चार-दोन पात्रांच्या ऐकीव माहितीवरुन माझे अंदाजे मत असे की, महाभारतातील दानवीर म्हणून कर्णच भारीच पडेल.

-दिलीप बिरुटे

भीष्म...स्वतःचे असे म्हणून दान करण्याजोगे जे काही होते ते त्यांनी दान केलेच, शरपंजरी पडण्याचे रहस्य देखील.

मुळात दुर्योधनाने जे राज्य दिले ते त्याचे नव्हतेच( थांबा..लगेच तलवार काढू नका..) तो राजा नव्हता..राजा त्याचे वडील होते. भरसभेत क्याबीनेट ची मंजुरी न मिळवता तो राज्य दान करू शकत नाही, त्यामुळे ते म्हणजे दुसऱ्याच्या जीवावर दानशूर होण्यापैकी आहे...

आता बोला.

प्रथम प्रियाली साठी..
कर्णाला राज्य दान करण्याव्यतिरिक्त इतर कोणत्या घटनांमध्ये दुर्योधनाचा दानशूरपणा दिसतो? __(प्रियाली )

१) कर्णाच्या पहील्या बायकोच्या भावाला दरबारात नोकरी देऊन दुर्योधनाने त्याचे आयुष्य उभे केले.
२) दुर्योधनाने स्वताच्या बायकोची एक मैत्रिण सुध्द्दा त्याची होत असतानाही कर्णाला पहीली बायको असूनही दान केली, कर्णानेही ती मुर्खासारखी स्विकारली.
आणखीही भरपूर घटना आहेत, कोणाला माहीत असतील तर त्या सर्वाना माहीत करण्याचे दान करावे. फालतू चर्चेत वेळ घालवू नये ही चर्चा खुप मोठी आहे.

दुर्योधन दानवीर असण्याचा आणि दुर्योधनाच्या कुळाचा आपापसातील संबंध कळला नाही. अधिक विस्तार करावा. __ (प्रियाली )
१) परमपरेने मिळालेली आपल्या बाप दादाची ईस्टेट थोडी जरी दान केली तरी ती सर्वश्रेष्ठ ठरते.
२) स्वकमाईची त्यापेक्षा कमी श्रेष्ठ.
३) वरील दोन्ही प्रमाणे मिळालेली ईस्टेट दान करणारा भिकार्‍या सारखा नाही काय?
म्हणून दुर्योधनाचे कुळाचा संबंध या चर्चेत घ्यावा लागला.

प्रस्तुत चर्चा विषय हा महाभारतामध्ये खरंतर - "दोन नीचांतील कमी नीच कोण?" असा लिहिल्यास त्याचा अर्थ फारसा बदलणार नाही. भारतकारांनी कर्ण आणि दुर्योधनाला अनेक ठिकाणी नीच, अहंकारी, मत्सरी व दांभिक असंच दाखवलेलं आहे. यौवराज्याभिषेकाआधी युधिष्ठिर अधिक प्रसिद्ध होतो आहे हे बघून दुर्योधनालाही लोकमत बदलावेसे वाटू लागले - त्यानादात त्याने हस्तिनापुरांत रथासमोर अचानक आलेल्या याचक स्त्रिला सुवर्ण मोहरांची थैली सर्वांसमोर दिल्याचा एकमात्र उल्लेख आहे. पण हे दान सत्पात्री (नि:स्वार्थी) दान नव्हते उलट दांभिकच होते. कर्णाला अंगराज्य दान देऊन मिंधा करून घेण्यातही केलेलं राजकारण हे उघडच आहे.

कर्णाच्या दानाचा उल्लेखही शांतिपर्वाच्या अलिकडे आलेला आहे. त्याआधी त्याने दान दिले असा व्यासांनी अर्धाही श्लोक खर्चला नाही आहे. अर्वाचीन नाटककारांनी व कादंबरीकारांनी कर्णाला जो काही लौकिक मिळवून दिला आहे त्यामुळेच काय तो दानवीर कर्ण अशी उपाधी त्याला लाभली आहे. पण त्याला महाभारतात आधार नाही. देवेन्द्राला कर्णाने दिलेल्या कवच-कुंडलांच्या दानाचा जो काही उदो केला जातो (स्वतःच्या इष्टदेवाने - सूर्याने केलेल्या सुचनेला अनुसरून) तो म्हणजे सरळ सरळ व्यापार आहे. एक हाथसे लो - एक हाथसे दो. स्वतःच्या दीर्घकालापासून असलेल्या अर्जुनावरील द्वेषामुळे व त्याच्या वधासाठी जी अमोघ शक्ती त्याने बदल्यात इन्द्राकडून मागून घेतली तसे ते दान, दान न राहता सरळ व्यवहार ठरले. हा व्यवहार निश्चितंच सहज झाला नव्हता - कवच-कुंडलां ऐवजी मी तुला स्त्रिया, धन, भूमी दान देऊ का असा विकल्पही कर्णाने इन्द्राला दिला होता.

कुन्तीला जे काही दान दिलं गेलं त्यातही विकल्प होताच की, अर्जुनाला सोडून इतरांना सोडून देण्याचा. भीमाला त्याने युद्धांत प्राणदान दिल्याचा जो कर्णाचा गौरव केला जातो त्या आधी भीमानेही त्याचा धनुर्युद्धांत अनेकदा पराभव केल्याचं वर्णन आहे. भीमानेही ह्या तथाकथीत दानवीराला अर्जुनाच्या प्रतिज्ञेखातर सोडून दिलं होतं. बरं! कुन्तीला वचन देताना त्याने हा विचार का बरं नाही केला होता की दुर्योधनाला आपण एकदा नाही तर अनेकदा पांडववधाचं वचन देऊन बसलो आहोत, तसंच अनेकदा तशी प्रतिज्ञाही करून् बसलो आहोत. असं परस्पर विरोधी दान कसं काय देऊ शकला तो? ज्याच्या पराक्रमावर विसंबून मित्र दुर्योधनाने शंख फुंकला होता त्याच्यावर केलेला हा विश्वासघात नव्हे काय?

जर प्रश्न हाच असेल की महाभारतांत खरा दानवीर कोण होता / होते? तर .... भीष्म हेच दानवीर व त्यागमूर्ती ठरतील ... पितृप्रेमाखातर राज्याधिकार सोडला आणि आजीवन त्याच सिंहासनाचे सेवकत्व पत्कारलं - सत्यवतीच्या पित्याच्या शंकेखातर आजीवन ब्रह्मचारी राहीन अशी घोर प्रतिज्ञा केली. कौरवांच्या बाजूने लढूनदेखील दोन्हीं बाजूंस सदैव आदरणीय राहिले.

दुर्योधनाने कामापुरते व कारणापुरतेच दान केले त्याप्रमाणे आपणही सर्वजण कामापुरते व कारणापुरतेच माहीतीच्या दानाचेच कार्य करीत आहोत म्हणजे आपण सर्वजण जगातील सर्वात मोठे दानवीर आहोत... सत्ययुगात तप, त्रेतायुगात ज्ञान, द्वापारयुगात यज्ञ आणि आता कलीयुगात दान सर्वश्रेष्ट आहे.

ढोंगीबाबाचा प्रतिसादाचे आम्ही स्वागत करतो.

सत्ययुगात तप, त्रेतायुगात ज्ञान, द्वापारयुगात यज्ञ आणि आता कलीयुगात दान सर्वश्रेष्ट साधन आहे.

दुर्योधनाने कामापुरते व कारणापुरतेच दान केले त्याप्रमाणे आपणही सर्वजण कामापुरते व कारणापुरतेच माहीतीच्या दानाचेच कार्य करीत आहोत म्हणजे आपण सर्वजण जगातील सर्वात मोठे दानवीर आहोत.

महाभारतात कर्ण, भीष्म, विदूर, द्रोण, गान्दारी, क्रष्ण व इतरही मोठे दानवीर आहेत.

प्रेषक चंद्रशेखर हे कर्णाचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक आजूनकोणमी हे भीष्माचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक अभिजित हे दुर्योधनाचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक ढोंगीबाबा हे कर्णाच्या स्वभावावर टिका करुन भीष्माचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे हे भीष्माच्या कार्यावर खुष नसून कर्णाचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक पुष्कर श्रीकांत जोशी हे दुर्योधनाचे प्रतिनिधीत्व करतात.
प्रेषक रणजित चितळे हे कर्णाचे प्रतिनिधीत्व करतात.

प्रेषक धक्का , धनंजय, प्रमोद सहस्रबुद्धे , धम्मकलाडू , नितिन थत्ते, रिकामटेकडा आणि प्रेषक प्रियाली हे पण कोणाचे तरी प्रतिनिधीत्व करतील.

कुळाने काही कोणी दानवीर होत नाही हे ज्याचे मत आहे त्याने दुर्योधनाच्या पुढील कार्यावर नजर टाकावी.

१) दुर्योधनाने एका देशाचे राज्य कर्णाला दान दिले .

२) कर्णाच्या पहील्या बायकोच्या भावाला दरबारात नोकरी देऊन दुर्योधनाने त्याचे आयुष्य उभे करण्याचे दुर्योधनाने दान केले.

३) स्वताच्या बायकोची एक मैत्रिण त्याची होत असतानाही कर्णाला पहीली बायको असूनही ती मैत्रिण दुर्योधनाने दान केली.

४) ज्याची राजभवनाच्या पायर्‍या चढण्याची लायकी नाही त्या पान्डवाना राजाश्रयाचे दान दुर्योधनाने केले.

५) त्याच पान्डवानी हळू हळू पाय पसरुण राज्यात वाटणीचा हिस्सा मागितला तो ही खान्डववनाचे दान दुर्योधनाने केले.

६) जुगारात सर्व काही मिळाले असताना ते सर्वच्या सर्व परत करण्याचे दान दुर्योधनाने केले.

७) हे सर्व झाले असताना पुन्हा एक चान्स म्हणून पान्डवा सोबत जुगार खेळण्याच्या समझदारपणाचे दान दुर्योधनाने केले.

८) आत्ता या दुसर्‍या डावात हरल्यावर जी शिक्षा होती ती पान्डवानी पुर्ण केली आहे असे म्हणणार्‍याला जीवनदान दुर्योधनाने दिले.

९) आपले कोणीच खरे मानीत नाही या सत्यासाठी पान्डवा सोबत युध्द करण्याचे दानच दुर्योधनाने केले.

१०) दुर्योधनाने हस्तिनापुरांत रथासमोर अचानक आलेल्या याचक स्त्रिला सुवर्ण मोहरांची थैली सर्वांसमोर दान दिल्याचा उल्लेख आहे.

११) शेवटी सत्यासाठी व पुर्वज्याचे कुळ राखण्यासाठी लढाई करुण प्राणाचे दान दुर्योधनाने केले.

वरील मुद्यावरुन महाभारतात दुर्योधन सर्वात मोठे दानवीर होता व जगात आपण सर्वात मोठे दानवीर आहोत असे समजून या चर्चेचा शेवट करूया.
म्हणून सत्ययुगात तप, त्रेतायुगात ज्ञान, द्वापारयुगात यज्ञ आणि आता कलीयुगात दान सर्वश्रेष्ट साधन आहे. हे वाक्यच आपल्या सर्वाना दान आहे.