तिथल्या तरुण पालकांमधल्या अंतर्मनातल हे द्वंद्व आहे. तरी देखील मला त्यांची भुमिका मला प्रामाणिक वाटते.
प्रकाश घाटपांडे

दोन्ही संस्कृतीचा सूवर्णमध्य साधला जावा असे सर्वच उपस्थितांचे मतैक्य झाले.

नि:संशय! लेख आवडला. पुढचा लेख येऊ द्यात.

दोन भागात विभागलेला हा लेख वाचला. तो लिहिण्यामागची. अधिकाधिक लोकांना याबाबतीत विचार करायला लावण्याची तळमळ , त्यामधून आपल्या मुलांनाच नव्हे तर आपल्यालाही आपल्या आयुष्याचा समन्वय कसा साधावा याची सतत तेवत असणारी जाणीव याचा मला कुठेतरी स्पर्श होऊन गेला.

फाउंडेशन या संस्थेच्या कुठल्याही प्रकल्पाचे स्वरूप मिडास् टच् प्रमाणे असते. तुम्हा सर्वांचे आणि या संस्थेचे पुन्हा एकदा अभिनंदन.

हा ही लेख छान आहे. सुवर्णमध्याची कल्पना पटली.
----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

लेख आणि संवाद साधायची कल्पना आवडली. त्यातील सर्वजणांचे मुद्दे/विचार हे अमेरिकेतील अनिवासी भारतीयांबाबत प्रातिनिधीक स्वरूपाचे वाटले. येथील बहुतांशी भारतीय हे या प्रश्नोत्तरामधून जात असतात. हे प्रश्न केवळ धर्मापुरते अथवा त्यातील रुढींपुरतेच मर्यादीत असतात असे नाही तर भाषा आणि इतर सांस्कृतीक गोष्टींच्या बाबतीत पण असतात. स्वतःला आणि मुलांना आपल्या संस्कृतीबद्दल आंधळा अहंकार न शिकवता डोळस अभिमान कसा बाळगावा हे शिकवणे म्हणजेच दोनही संस्कृतीतील सुवर्णमध्य गाठणे महत्वाचे वाटते.

कदाचीत भारतीय संस्कृती अथवा हिंदू संस्कृती खूप प्रबळ असेल म्हणून म्हणा अथवा अडमुठी असेल म्हणून म्हणा पण आपल्या समाजाचा अविभाज्य भाग आहे. उ.दा. इंडोनेशिया मुसलमान झाला तरी त्यांची नावे भारतीयच राहीली आणि तशाच भारतीय कथा (रामायणासहीत) समाजाचा अविभाज्य भाग बनला. तसेच आज कितीही आपण नुसतेच अमेरिकन होयचे ठरवले तरी आपल्याला अभारतीय भारतीय आणि मनात कुठेतरी हिंदूच समजणार. याचे दुसरे उदाहरण म्हणजे नुकतेच निवडून आलेले - लुइझियाना प्रांताचे गव्ह्र्नर बॉबी जिंदाल. ह्या व्यक्तीने कॉलेजात असताना आपला धर्म बदलला आणि शिख/हिंदू होता ते ख्रिश्चन झाला. एकीकडे संपूर्ण अमेरिकन होऊन त्याने "़कॉन्झ्रवेटीव्ह" ख्रिश्चन लोकांची मने जिंंकली पण आज तो ओळखला जात आहे ते भारतीय वंशाचा म्हणून "ख्रिश्च्न" म्हणून नाही. त्याचे व्यक्तिगत वागणे पण भारतीयच आहे असे काही माहीतगार व्यक्तिंकडून कळले.

या सार्‍याचा अर्थ काय? या देशात (अमेरिकेत) जगभरची माणसे येतात आणि एका पिढीत अमेरिकन बनून जातात. (चायना टाऊन मधील सोडून) चिनी लोकांना तर तेव्ह्ढापण वेळ लागत नाही. ते तर आल्याआल्या या मेल्टींग पॉट मधे मेल्ट होतात आणि एक वर्ण आणि ठेवण सोडल्यास सगळे बदलून जाते...पण भारतीयांच्या बाबतीत कदाचीत शेकडा ८०-९० तरी असे वाटते पण पुढच्या पिढीतपण भारतीय अंश राहतो. भारतात पण जी अनेक आक्रमणे झाली त्या आक्रमण कर्त्यांचे पण तसेच झाले ग्रीक, शक, कुशाण, हूण आणि काही अर्थी मोघल/मुसलमान (भारतबाहेरून आलेले) हे भारतात समरस झाले.

थोडक्यात भारतीय संस्कृतीत अमेरिकन संस्कृतीसमोर उभे राहण्यासाठी सद्गूण आणि दूर्गूणही आहेत असे (आजच्या भारतातील भारतीय तरूण पिढीकडे खिन्न होऊन पहाताना आणि त्यांचे अमेरिकन इंग्लीश म्हणत लिहीलेले अकलेचे तारे वाचताना देखील) वाटते! ज्यांना केवळ आपणच श्रेष्ठ वाटत असू त्यांनी "दोन शब्दात दोन संस्कृती" हा सावरकरांचा लेख आजही वाचावा!

म्हणून इतकेच वाटते की आपल्याकडे जे काही चांगले आहे त्याचा कुठलाही अहंगंड न ठेवता मोकळे पणाने आपल्या येथील (अमेरिकन) पिढीस आणि अगदी बाकीच्या समाजाला शक्य तितके "मेल्टींग प्रोसेस मधे" द्यावे. जे आपल्यात कमी आहे त्याचा न्यूनगंड न बाळगता येथून "मेल्टींग प्रोसेस मधून" स्वतःआत्मसात करून आपल्या पुढच्या पिढीसही द्यावे. कारण "अहं-"ं असो अथवा "न्यून-" शेवटी कुठलाही "गंड" हा त्याच्या अभावाने अथवा प्रभावाने व्यक्तीस आणि समाजास घडवतो किंवा बिघडवतो...

विकास यांचे म्हणणे -
> येथील बहुतांशी भारतीय हे या प्रश्नोत्तरामधून जात असतात.
मलाही असेच म्हणायचे होते.
मध्ये "द नेमसेक" नावाचा चित्रपट पाहिला. यातही मुलावर होणारे देशी-परदेशी संस्कारांचे मिश्रण दाखवले होते. आईवडील काही चौकट देतात, पण व्यक्तिगत सुवर्णमध्य काय तो त्यातील मुलाला धडपडून शोधावा लागतो.
(चित्रपटापेक्षा कादंबरीत हृदयाला भिडणारे अधिक तपशील आहेत. पण लेखनशैली मला तेवढी आवडली नाही. त्यामुळे चित्रपटाची शिफारस करावी की कादंबरीची ते कळत नाही.)

आपल्याकडे जे काही चांगले आहे त्याचा कुठलाही अहंगंड न ठेवता मोकळे पणाने आपल्या येथील (अमेरिकन) पिढीस आणि अगदी बाकीच्या समाजाला शक्य तितके "मेल्टींग प्रोसेस मधे" द्यावे.

विकास यांनी एका महत्त्वाच्या मुद्द्याला हात घातला आहे असे मला वाटते. सर्व परदेशातील स्थानिक मराठी मंडळे, बृ.म.मं. यांसारख्या संस्था, "एकता" सारखी नियतकालिके, महाराष्ट्र् फाउंडेशन, "कला" यांसारख्या संस्था या सर्व गोष्टी सांस्कृतिक अभिसरणाच्या कार्यात आपापल्या परीने योगदान करीत आहेत. आणि यांच्यातल्या बहुतांशी संस्था-संघटनांच्या कामाचा दर्जा पहिल्या प्रतीचा आहे. पण, अर्थातच, या सर्वांचा परिपोष होतो तो भारतीय (मराठी ) लोकांकरता. "काही भारतीय (मराठी ) लोकांनी एकत्र येऊन महाराष्तट्रातील किंवा परदेशातील भारतीय (मराठी )लोकांकरता केलेले काम" असे त्याचे स्वरूप आहे. आपले लोक जेथे जाऊन वसले आहेत तेथील स्थानिकांच्यापर्यंत आपले लोक पोचले आहेत असे फार क्वचित् घडते. असे होण्याकरता एखादा रविशंकर जन्मावा लागतो. "मेल्टींग प्रोसेस" चा आतापर्यंतचा आपल्यापुरता अर्थ म्हणजे, आपण स्थायिक होत असलेल्या देशांच्या संस्कृतीला आत्मसात् करणे.

To make the locals appreciate what we have to offer हे आव्हान मोठे आहे. त्या दृष्टीने कुणाचे काही प्रयत्न चालले असतील तर ते जाणून घ्यायला जरूर आवडेल.

आजच पारटकरांचा एक लेख वाचायला मिळाला. याच विषयाशी निगडीत आहे म्हणून देत आहे.

http://paratkar.blogspot.com/2007/11/blog-post.html

मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा. मराठीत लिहा.

खालील अनुभवातील संबंधितांची नावे मी लिहीत नाही आहे, पण तो व्यक्तिगत आणि १००% खरा आहे. आम्हाला तो आमच्या मुलीच्या शिक्षिकेने, तीचा अनुभव म्हणून गंमतीत सांगीतल्यावर समजला: (विचार केला तर हा किस्सा बरेच काही सांगून जाईल असे वाटते)

स्थळ: प्री-के ची शाळा (कदाचीत छोटा/मोठा शिशू). मुलांची वये साधारण ४-५ वर्षे

शाळेत मुले रूळली होती आणि एकमेकांशी संवाद साधायची कला त्यांना येऊ लागली होती.

एक मुलगा ("अ") मुलीला ("ब") (अचानक म्हणाला): अल्ला इज द ओन्ली गॉड
बः व्हाय? वुई हॅव गणेशा ऑल्सो. (मग जमेल तसे चित्र काढून) गणेशा इज अवर मेन गॉड
---
असा थोडासा शाब्दीक छल झाला. दोघांचे भांडण ही मी (टिचर) पाहात होते. ऑन वन साईड देअर वॉज मुस्लीम किड ऍन्ड ऑन द अदर साईड हिंदू ऍन्ड इन बिट्वीन "मी", ए ख्रिश्चन दॅट टू हू वर्क्स ऑल्सो ऍज चर्च मिनिस्टर... सो आय टोल्ड "अ" it is right that "allah is the only god. But don't you see Allah sometime as "power", other time as "love", Passion etc.? "अ" nodded yes. Then I (teacher) told him that each emotion or expression that you see in Allah is what "ब" considers as different form of God. ते ऐकून "अ" ला काही तरी समजले असे वाटले आणि तो गप्प झाला..

हे सर्व तीने आम्हाला सहजपणे वर्षाअखेरीस आठवणी सांगताना सांगीतले, त्यात काही तीच्या दृष्टीने विशेष नव्हते अथवा "इश्यू" नव्हता. तीनेच आम्हाला त्या वयातील मुलांना नवरात्र, दिवाळी या वर माहीती देयला बोलावले होते आणि भारतीय स्वीटस् पण देयला सांगीतली होती. आणि आम्ही पण तीला आणि अजून तीच्या दोन सहकार्‍यांना (ज्या पण तीच्या सारख्याच मोकळ्या होत्या) ख्रिसमसची ग्रीट आणि भेट देयला विसरलो नव्हतो..

अत्यंत स्तुत्य उपक्रम राबवल्याबद्दल महाराष्ट्र फाउंडेशनचे अभिनंदन. तसेच भास्कररावांनी हे सर्व येथे दोन भागात अत्यंत सुविहीत लिहून कळवल्याबद्दल त्यांचे आभार मानावेत तेव्ह्ढे थोडेच.

ह्या परिसंवादात भाग घेतलेली मंडळी अर्थातच ह्या प्रश्नांबद्दल जागरूक आहेत, व आपापल्या परिने हे प्रश्न सोडवण्याचा विचारपूर्वक प्रयत्न करत आहेत, हे उघड आहे. पण अशी कितीशी मंडळी ज्या स्थळी हा परिसंवाद झाला तिथेच (अथवा त्या स्थळाच्या आसपास) आहेत, व ज्यांना ह्या संवादाचे निमंत्रण होते, पण काही न काही कारणांमुळे ती तेथे आली नाहीत? माफ करा, थोडासा निराशाजनक सूर लावतो आहे, कारण माझ्या (anecdotal) अनुभवांवरून तरी मला असे वाटते की मराठी माणसे स्वतःच्या संस्कृतिबद्दल जेव्हढी उदासिन असततात तेव्हढी अन्य कुठलीच नसतील. आणि धर्माचे म्हणाल तर हिंदू धर्मात 'वरून' काहीच लादले जात नाही. जे काही करायचे आहे, ते आपणच आपल्या जबाबदारीने करायचे आहे. हे चांगले तसेच वाईट असे म्हणण्याची पाळी आली आहे. काहीही केले, कसेही केले, तरी आमच्या धर्मात कुणीही 'हे गैर आहे' असे म्हणत नाही. ह्याचा परिपाक असा की आपण अनेकदा जबाबदारी न ओळखून वागतो, व ते चालूनही जाते. ही दुधारी तलवार आहे, असे मला वाटू लागले आहे.

एक उदाहरण: मंदिरात जातांना कुठलाही वेष परिधान करून जाणे कितपत उचित आहे? अलिकडेच गणेशोत्स्तवासाठी जेव्हा आम्ही मंदिरात जावयास निघालो, तेव्हा माझा मुलगा (आता बर्‍यापैकी टीनएजर), शॉर्ट्स् घालून यावयास निघाला. फुल्लपॅंट घालणे त्याला उकाड्यामुळे थोडे त्रासदायक वाटत होते. तेव्हा त्याच्यात व माझ्यात असा काहीसा संवाद झाला:

मी: समज तुला चर्चला जायचे आहे. तर् तू काय घालशील?
मु: अर्थातच शर्ट व् पॅंट (किमान).
मी: का बरे?
मु: तेथे ड्रेस-कोड असतो ना?
मी: तसा तो का असतो?
मु: त्यांचा तो नियम आहे, म्हणून.
मी: देवाच्या दारी जातांना आपण काही डेकोरम पाळला पाहिजे, ह्यातून् तो नियम आला आहे ना? मग आता आपला धर्म 'तुम्ही असेच करा, तसेच करा, असे काहीही सांगत नाही. कारण तो ही जबाबदारी तुमच्यावरच सोपवतो. तुम्हाला चांगले वाईट काय आहे, हे कळते असे आपला धर्म मानतो. मग आपणच ही जबाबदारी ओळखून वागणे जरूरीचे नाही का?

मुलगा मग फुलपॅंट घालून आला खरे. पण पहातो तो मंदिरात अनेक मोठेमोठे बाप्ये सर्रास शॉर्ट्स् घालून आले होते. अनेक स्त्रिया ह्या समारंभाच्या प्रसंगीही जीन्स परिधान करून आल्या होत्या.

मंदिरात जातांना वेष कुठचा परिधान करावा, ह्यामुळे काही आपल्या संस्कृतीला, आपल्या धर्माला फरक पडणार आहे, असा युक्तिवाद इथे केला जाईल. पण अश्याच छोट्या-छोट्या बाबींवर काट मारून शेवटी काहीच उरत नाही. हेच लॉजिक पुढे चालवणे अगदी सोपे आहे.

विकास ह्यांच्या मताशी मी फारसा सहमत नाही. बॉबी जिंदाल भारतीय आहे, म्हणजे काय आहे? नुसते नाव भारतीय आहे म्हणून? घरी भारतीय पद्धतीचेच जेवतो, म्हणून? आपण भारतीय मेल्टिंग पॉट मध्ये लगेच मिसळून गेलो, तरी आपल्यात भारतीयत्व असते, तसे ते चिनी लोकांतपण नसते असे ते म्हणतात. त्या दोन्ही बाबतीत माझी निरीक्षणे बरोबर उलटी आहेत. मी चीनच्या उंबरठ्यावर रहातो. इथे कॅनडात राहून लहानाची मोठी झाली, तिथेच सर्व शिक्षण झाले, असे असलेली इंजिनीयर झालेली कैक मुले मी पाहिली, त्यांना आपली स्वताची भाषा उत्तम बोलता येतेच, पण रहाणे, खाणे हेही सर्व खास चिनी पद्धतिचे. चिनी माणूस जगाच्या पाठीवर कोठेही गेला (अगदी रेफ्युजी म्हणूनसुद्धा) तरी तो आपल्या वंशाला कधीही विसरत नाही. ह्याबाबतीत बरेच काही लिहीता येईल, विस्तारभयास्तव इथे लिहीत नाही, कारण तो ह्या चर्चेचा मूळ मुद्दा नाही.

इंडोनेशियन रूपियाच्या नोटेच्या चित्राचा संदर्भ लागला नाही.

येथे लिहिला आहे.

आपला,
(लेखक) भास्कर
आम्ही येथे वसतो.