या देशात आपल्या मुलांना मराठी येणे कितपत महत्वाचे आहे?

माझं मतः इतरांसमोर कोड लँग्वेजमध्ये बोलायला उपयुक्त आहे तेवढेच महत्त्व (सध्यातरी) मराठीचे आहे आणि त्यासाठी मराठीच का? हिंदी, गुजराथी किंवा 'च' ची भाषा आणि पिग-लॅटीनही चालून जाऊ शकते.

आपल्या मुलांना मोडके तोडके चार शब्द मराठीत बोलता येतात म्हणजेच त्यांना मराठी येते आणि त्यांची नाळ मराठीशी जोडलेली आहे असा अनेकांचा (गैर)समज असतो. या मुलांना मराठीत दुकानात बोलणे किंवा परक्यांसमोर मराठी फेकणे याच्यापुढे काय माहित असते? जसे, ही मुलं अमेरिकनांना कळू नये म्हणून मराठीत बोलणे पसंत करतात तसे त्यांचे आईवडिल मुलांना कळू नये म्हणून हिंदीत बोलतात आणि मराठी आणि हिंदी भाषा बर्‍यापैकी सारख्या असूनही मुलांना हिंदीचे आकलन होत नाही यावरून त्यांचे मराठीचे ज्ञान लक्षात येईल. ज्ञानेश्वर, तुकाराम, पु.ल., गदिमा इ. इ. वाचणे, समजणे, त्यावर भाष्य करता येणे, वर्तमान मराठी जगतात काय चालले आहे या फार पुढच्या गोष्टी झाल्या.

बरेचदा आपल्याला मराठी येतं, यांत त्या मुलांना काही विशेष वाटत नसतं पण त्यांच्या पालकांना त्याचं खूप विशेष असतं. अर्थात, हे दोन्ही बाजूंनी दिसतं म्हणजे 'आमच्या मुलाला मराठी येतं' आणि 'त्याच्याशी मराठीत बोलून उपयोग नाही त्याला मराठी अजीबात येत नाही' ही दोन्ही वाक्ये पालक सारख्याच अभिमानाने उच्चारतात. (पैकी दुसरे वाक्य खुद्द मुंबईतच अनेकदा ऐकले आहे.)

अमेरिकेत, मला अद्याप एकही मूल भेटले नाही जे मराठी अस्सखलित वाचते किंवा लिहिते. बोलणारे खूप आहेत. माझी कन्या मराठी आणि हिंदी दोन्ही भाषा व्यवस्थित बोलते. तिला मराठी-हिंदी चित्रपट पाहण्यातही खूप रस असतो. तिला दोन वर्षे मराठी लिहायला शिकवून पाहिले. काही दिवसांत उत्साह मावळला. त्यापेक्षा हॅरी पॉटरचे खंड वाचणे ती पसंत करते. आता इथे "टॉर्चर" होते का ते माहित नाही पण कला आणि विद्या आवडीशिवाय येत नाहीत. तेव्हा ते सोकॉल्ड टॉर्चर करावे असे मला वाटले नाही.

यापुढे जाऊन असे म्हणावेसे वाटते की शाळेत जाणारे अमेरिकन मूल हे बाहेरच्या जगात (शाळेत आणि इतर कार्यक्रम) जितके तास वावरते त्याच्या निम्मे तासही घरात वावरत नाही. अठरा वर्षांनंतर मुले घरातही राहात नाहीत तेव्हा मराठीचा यज्ञकर्म थोडक्यात खुंटतो असा अनेकांचा अनुभव आहे.

असो. भाषा समजणे आणि मोडकी तोडकी बोलणे म्हणजे भाषा येणे नाही. भाषा येणे या शब्दात जो खोलपणा आहे (बोलणे, वाचणे, लिहिणे, व्याकरण, साहित्य, काव्य) तो मी एकाही अमेरिकन मराठी मुलात पाहिलेला नाही. (अपवाद नसतीलच असे नाही पण ते अपवादच ठरावेत.) त्यामुळे हे "भाषा येणे" १६-१७ व्या वर्षापासून विरायला लागते असेही पाहिलेले आहे. मराठी मंडळाच्या कार्यक्रमाला येणारी अनेक तरूण मुलं/ मुली (वय : १८+, जन्मः अमेरिका, घरातून बाहेर पडलेले) आलेच तर आई-वडिलांनी दाव्याला बांधून आणल्याप्रमाणे येतात. एका जागी बसून २-३ तास घालवतात, खातात आणि चालू पडतात असा अनुभव आहे.

बाकी, खाद्यपदार्थ, कला, नृत्य, गायन यांतून नाळ बांधली राहणे शक्य आहे. त्यात शारिरीक ऍक्टीविटीज अधिक आहेत. सुनीता विल्यम्स अंतराळात समोसे घेऊन गेल्याची कथा प्रसिद्ध झाली होती.

अवांतरः हॉलोवीनला टर्की का करत नाही - टर्की थँक्स गिविंगला करतात. हॅलोवीनला आपणच टरकायचं असतं. ह. घ्या.

या देशात आपल्या मुलांना मराठी येणे कितपत महत्वाचे आहे?

आपण परत भारतात जाणार आहोत काय? यावर ते अवलंबून आहे. उर्वरित प्रियालीच्या मताशी सहमत आहे.
मुलांना मराठी येणे ही पालकांची भावनिक गरज आहे.

आपण या समाजाच्या मुख्य प्रवाहात का व कसे सामिल व्हायला हवे? उदाहरणार्थ आपल्या अन्नाच्या सवयींमुळे मुलांना येथे काही सामाजिक त्रास होतात का? आपण या सवयी बदलायला हव्यात का? कशामुळे व कशाप्रकारे?

मुस्लीम इतके वर्ष भारतात रहातात. गेली काही शतके. बरेचसे इथेच धर्मांतरीत झाले . तरी इथेले लोक त्यांना आपले मानायला तयार नाहीत. मुख्य प्रवाहात सामील होणे अपरिहार्य आहे, तसे केले नाही तर वेगळेपणा हा संघर्ष निर्माण करेल. कर्मभुमी महत्वाची कि जन्मभुमी हा पुढच्या पिढिला कदाचित कमी पडेल.

पुढची झलक दिल्याने वाचण्यास आसुसलेला.

प्रकाश घाटपांडे

मराठी येण्याची चर्चा चालू असताना आलेले दोन मुद्दे वरील लेखात द्यायचे मी विसरलो. त्याबद्दल क्षमस्व. ते मुद्दे असे...

१. वरीष्ठ पालक (ज्यांची मुले मोठी झाली आहेत) तसेच त्यांची मुले यांना १५-२० वर्षापूर्वी आपले मराठीपण टिकवून ठेवण्यासाठी करावा लागणारा संघर्ष हा आजच्या पेक्षा कठीण होता. कारणे दोन आहेत. एक, त्यावेळी येथे आपली लोकसंख्या खूपच कमी असल्याने मुलांना आई-वडिलांव्यतिरिक्त कोणाशी मराठी बोलायलाच मिळत नसे. आता मात्र मराठी कार्यक्रमांव्यतिरिक्त मित्रांच्या घरात, दुकानांत, मंदिरात बरेचदा मराठी बोलायला मिळते. दूसरे म्हणजे आता मुलांसाठी भरपूर डीव्हिडी विकत मिळतात. काही मुलांना तर कार्स, मेडागस्कर पेक्षा जिंगल-टून्सचा चॉकलेटचा बंगला जास्त आवडतो असे कळले. तसेच आता अल्फा मराठी, सह्याद्री वगैरे येथे घरोघरी पोचले आहेत. या कारणांमुळे मुलांना मराठी शिकन्यासाठी जास्त वाव मिळतो. कार्टुन्स हे असे प्रभावी माध्यम आहे की जे शाळेतल्या आठ तासाच्या शिकवणी ईतकेच दोन तासांत मुलांना शिकवू शकते. त्यामुळे आठ-दहा तास इंग्रजी वातावरणात राहिलेले मुले तास-दोन तास मराठी वातावरणात राहिले की त्यांना दोन्ही भाषा उत्तम बोलता येतात.

२. एका आजोबांनी उपस्थित केलेला मुद्दा: चीनचा पुनर्वोदय झाल्यापासून अमेरिकेत चीनी भाषा शिकण्याकडे बरेच लोकांचा कल आहे. भारताचीही घोडदौड चालू आहेच. पुणे-औरंगाबाद-कोल्हापूर-नाशिक-नागपूर येथे जर आंतराष्ट्रीय उद्योगांची भरभराट झाली तर मराठी येत असणार्‍या अमेरिकन तरूणांना नवीन दालणे उघडली जातील. अर्थात ती जर मराठी मुले असतील तर त्यांना पुन्हा आपल्या पूर्वजांच्या भूमीत जायला आवडेल जसे आता यूरोप मूळ असलेल्यांना युरोपात जायला आवडते. हा खूप मोठा आशावाद वातला तरी दुसर्‍या महायुद्धातल्या विंड-टॉकर्स नंतर अमेरिकेत अल्पसंख्यांकांच्या भाषेला आलेल्या महत्वामुळे शासन दरबारी सुद्धा एखादी परदेशी भाषा येत असल्यास नक्कीच फायदा होतो.

आपला,
(विसराळू) भास्कर

आहे तितुके जतन करावे, आणिक मिळवावे,
महाराष्ट्र राज्यची करावे जिकडे तिकडे ॥

आजोबा नं १ यांच्या म्हणण्यात तथ्य आहे.

एक अजोबा: येत्या दोन-तीन दशकात मराठीचा वापर खुद्द महाराष्ट्रातच कमी होणार आहे. तर येथे मुलांवर "मराठी बोल, मराठी बोल" अशी बळजबरी का बरे करावी? मला वाटते मराठीचा अट्टाहास आपण सोडला पाहिजे. कारण ती या मुलांची ज्ञान-भाषा नाही, ती यांना वाचता येण्याची शक्यता कमीच आहे ज्यामुळे त्यांना तिची गोडी लागणार नाही आणि गोडी लागली नाही तर ते ती पुढच्या पिढीला कशी देणार? मग जर मराठी आपल्या पुढच्या दोन पिढ्या सुद्धा जगणार नाही, तर मग या मुलांचे "टॉर्चर" का?

पुण्यात रस्त्यावर व दुकानात पहिले वाक्य मराठीत ऐकले की आनंदातिशयाने हॄदय बंद पडेल की काय अशीच भीती वाटते. जरा चांगले कपडे बिपडे घातले की भेटणारा कोणीही लगेच हिंदीच सुरु करतो. त्यामुळे मधून मधून मळके व गबाळे कपडे घालून मराठीपण सिद्ध करावे लागते.

-(मराठी) आजानुकर्ण

अभिमान वगैरे गोष्ट जरा बाजूला ठेवली तर अमेरिकेतील "मराठी" मुलांना (सेकंड जनरेशन-दुसरी पिढी) मराठी येण्याचा तसा काय फायदा आहे? अमेरिकेतील संस्कॄतीशी समरस होणे, स्वतःचे सांस्कृतिक व वांशिक वेगळेपण न दर्शवणे या गोष्टी त्यांच्यासाठी फायदेशीर व योग्य आहेत असे वाटते.

-(फायदेशीर) आजानुकर्ण

मी पालक नाही त्यामुळे साहजिकच अनुभव माझे नाहीत. मुले आणि भाषा यांच्या अनुषंगाने माझ्या माहितीतील अनुभव इथे सांगावेसे वाटतात.
इटलीमध्ये आमच्या इन्स्टिट्यूटमध्ये उन्हाळ्याच्या सुट्टीत भारतातील एक शास्त्रज्ञ त्यांची पत्नी आणि दोन मुलांसह आले होते. इथे त्यांचे जवळजवळ अडीच तीन महिने वास्तव्य होते. परत गेल्यावर त्यांच्या लक्षात आले की त्यांची मुले इटालियन बोलायला शिकली आहेत. मग मुलांच्या लक्षात आले की आपल्या आई-बाबांना इटालियन समजत नाही. तेव्हापासून आईबाबांच्या समोर काही शीक्रेट बोलायचे असेल तर मुले इटलियनचा वापर करत असत. :)
दुसरे एक कुटुंब ओळखीचे होते. त्यात आई उत्तर प्रदेशातील आणि बाबा बंगाली. त्यांच्या मुलाला त्यांनी बंगाली, इंग्रजी आणि हिंदी अशा तीन भाषा शिकवल्या होत्या. आणि तो पठ्ठाही आरामात आईशी हिंदी आणि बाबांशी बंगाली बोलत असे.
लहान मुलांमध्ये कुठलीही भाषा अतिशय चटकन आत्मसात करण्याचे प्राविण्य असते. काहींच्या मते हा जनुकीय गुणधर्म आहे. अर्थात हा भाग भाषा येण्याबद्दल आहे. त्या भाषेत वाचन, लेखन करणे याबद्दल मांडलेले वरचे मुद्दे पटण्यासारखे आहेत.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

या लेखात (चर्चा सत्रात) उत्तम चर्चा चाललेली दिसते आहे.
आवडली. मते महत्वपूर्ण वाटली.

महाराष्ट्रातच भाषा मागाच्या पीढीपासून मरायला लागली आहे अशी ओरड करून काय उपयोग?
ज्यांना यात रस आहे ते ती जीवंत ठेवतीलच.
भावनिक, नातेवाईक अशी कारणे असली तरी, जेंव्हा मी कोण व कुठुन... हा पुरातन प्रश्न य नव्या पीढीला येईल , तेंव्हा ही तुट्पुंजी माहितीका होईना काहीसा आधार देवून जाईल असे वाटते!

आपला
गुंडोपंत

भास्करराव ! उत्तम चर्चा आणली राव तुम्ही !
अमेरिकेतील मराठी माणसांनी मराठी बोलले पाहिजे, कमीत कमी मराठी माणसांशी भेटीगाठी होत असतील तेव्हा आणि आपल्या मुलांनाही मराठी आली पाहिजे , कधीतरी ते मराठी साहित्यही वाचतील हे आमचे ढोबळ मत. आता तिथे सार्वजनिक ठिकाणी मराठी काय उपयोगाची या प्रश्नाचे उत्तर आम्हाला तरी वाटते तिथे ती उपयोगाची नसावी, असे वाटते.

अनुक्रमे जे आजोबा बोलले त्यातील पहिल्या क्रमांकाच्या आजोबाच्या विचारातील येत्या दोन-तीन दशकात मराठीचा वापर खुद्द महाराष्ट्रातच कमी होणार आहे.या बाबत आमचे मत असे की, अनेक दशकापासून असे बोलले जात असल्यामुळे त्या बाबतीत फार चिंता करण्याची गरज नाही. आता आम्ही ज्या भागात राहतो तो भाग जरासा मागासलेला आहे, अजूनही येथे मराठीचे अ,आ,इ,ई गिरवणे चालू आहे. म्हणजे अजून त्यांना चांगले मराठी येण्यासाठी काहीएक दशकाचा काळ जाणार आहे, तेव्हा मराठीला महाराष्ट्रात अजून काहीएक वर्ष तरी धोका नाही, असा निरोप त्या आजोबांपर्यंत पोहचवा इतकेच आमचे सांगणे..................बाकी अमेरिकेतील मराठी लोकांच्या चर्चा वाचायला मजा येत आहे, पुढील चर्चेच्या प्रतिक्षेत ! :)

आपला..
महाराष्ट्रातून मराठी हद्दपार झाली तर कोणती भाषा शिकावी या विवंचनेत असलेला.
प्रा.डॊ........................

केवळ बोलून मराठी भाषा जिवंत राहणार नाही हे खरं आहे आणि जी गोष्ट माणसाला उपयोगाची नसते ती तो कळत-नकळत नष्ट करतो. माणसाचे शेपूट असेच नकळत नष्ट झाले आणि कळत त्याने किती गोष्टी नष्ट केल्या त्याची क्रमवार माहिती द्यायला पानंच्या पानं अपुरी पडतील.

पहिल्या आजोबांचे म्हणणे जहाल आहे पण पटकन सोडून द्यावे इतकेही खोटे नाही. मुंबई-पुण्याबाहेर मराठी जिवंत राहिल पण नोकरी धंद्यानिमित्त या शहरांत येणारा लोंढा इथल्या लोकांप्रमाणेच मराठीला विसरायला लागतील, इथून त्यांच्या पिढ्या परदेशांत पोहोचतील. मुंबईचं सांगतो की मध्यमवर्गापासून वरील वर्गांतील कोणाचीही मुले मराठी माध्यमातून शिकत नाहीत. भावी अमेरिकेत जाणारी पिढी हीच आहे. तळागाळातील लोक अमेरिकेला पोहोचले अशी उदाहरणे कमीच दिसतात. त्यामुळे अमेरिकेतील येणार्‍या पिढ्यांची मराठीबद्दल आस्था कमीच होत जाईल. आपण कुठून आलो आणि मी कोण हे जाणून घ्यायला मराठी भाषेची गरज नसावी. इंग्लीशमध्येच त्यांना ते शिकता येईल.

खाण्यापिण्यातूनही आपण इतरांपेक्षा सतत वेगळे आहोत - सतत म्हणजे रोज डब्यातून देशी पदार्थ देणे इ. - हे दाखवण्यापेक्षा इतरांत स्वत:ला सामील करून बाहेर त्यांच्याप्रमाणे खावे आणि घरात भारतीय खाणे बनवावे, त्याहीपेक्षा चांगला उपाय म्हणजे आपले खाणे तेथे प्रसिद्ध करावे. चिनी अश्याचप्रकारे पुढे गेले असावेत आणि पंजाबी आणि दाक्षिणात्यही. मराठी माणसाचे उपहारगृह आहे का हो परदेशांत कोठे?

मराठी माणसाचे उपहारगृह आहे का हो परदेशांत कोठे?
--आहे की, आमच्या गावात शेखर नाईक या मराठी माणसाचे "ऍम्बॅसिटार ऑफ इंडिया" नावचे तीन उपहारगृहे आहेत. ते कार्यक्रमांना मराठी पदार्थ पाठवण्यावर भर देतात. लोकांना पुरणपोळी, आंब्याचा रस, आळू-वडी, ठेचा, भरले वांगे असे पदार्थ फार आवडतात.

खाण्यापिण्यातूनही आपण इतरांपेक्षा सतत वेगळे आहोत - सतत म्हणजे रोज डब्यातून देशी पदार्थ देणे इ. - हे दाखवण्यापेक्षा इतरांत स्वत:ला सामील करून बाहेर त्यांच्याप्रमाणे खावे आणि घरात भारतीय खाणे बनवावे,
-- बहुतांशी लोक हेच करतात. पण काही मुलांना भारतीयच जेवनच हवे असते अशा पालकांसमोर प्रश्न उभा राहतो.

त्याहीपेक्षा चांगला उपाय म्हणजे आपले खाणे तेथे प्रसिद्ध करावे.
-- ते हळू-हळू होत आहे. जर काही बड्या उद्योजकांनी लक्ष देऊन चांगली उपहारगृहे उभारली तर ते लवकर होईल.

आपला,
(उपहारगृह प्रेमी) भास्कर

आहे तितुके जतन करावे, आणिक मिळवावे,
महाराष्ट्र राज्यची करावे जिकडे तिकडे ॥

भास्करपंत,

आपण या चर्चासत्राची अतिशय नेटकी माहिती दिली आहे. त्यात उपस्थित झालेले मुद्दे चर्चा, विचार करण्यायोग्य आहेत आणि त्यावर एक चांगली चर्चा वाचल्याचे समाधानही प्रतिसादांतून मिळाले. पुढील भागात काय येणार याची माहिती उत्सुकता वाढवणारी आहे.

आपला
(वाचक) वासुदेव

~ नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सत: । ~
"असत्याला अस्तित्व नाही आणि सत्याचा अभाव नाही"

लेख लिहिताना मला आपल्या जागृत उपक्रमींचा सहभाग येणार हे अपेक्षित होतेच. पण येवढे सगळेजन प्रोत्साहन देतील याची कल्पना नव्हती. कनेटिकट महाराष्ट्र मंडळाच्या वरिष्ठ पदाधिकार्‍यांनी सुद्धा पाठ थोपटली तेव्हा खरेच आनंद झाला आता पुढील भाग लिहायला चांगलाच उत्साह संचारला आहे.

प्रियाली ताई, आपण चर्चेच्या सुरुवातीलाच विधायक दिशा दिल्याने चर्चा पुढे रंगात यायला मदत झाली.

घाटपांडे साहेबांनी विसरलेला मुद्दा लक्षात आणून दिला.

आजानुकर्ण, तुमची पुण्यात मराठीपण सिद्ध करण्याची गंमत गमतीशीर आहे. पण तिचे वास्तव मात्र भितीदायक आहे.

चित्राताई, तुमच्या रुपाने या चर्चेत आणखी एका आईचा सहभाग झाला.

राजेंद्रपंत, प्रत्यक्ष मैदानात उतरायच्या अगोदर विषयाचे ज्ञान असणे कधीही फायदेशीर असते. तसेच आपल्यासारख्यांच्या अपक्षांच्या मताला महत्व आहेच.

गुंडोपंत, "ज्यांना यात रस आहे ते ती जीवंत ठेवतीलच"हा आपला मराठमोळा रांगडा दृष्टीकोन आवडला.

प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे, चला आपण कामाला लागू अन मायबोलीच्या सदस्यांची नोंदणी करूनच "तेथे" जाऊ.

वासुदेवराव, आपल्या उत्सुकतेला योग्य न्याय द्यायचा प्रयत्न हा पामर नक्कीच करेल.

आपणा सर्वांचे आभार.

आपला,
(भारावलेला) भास्कर

आहे तितुके जतन करावे, आणिक मिळवावे,
महाराष्ट्र राज्यची करावे जिकडे तिकडे ॥

येथे आहे
http://mr.upakram.org/node/822

येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे येथे आहे