भाग १ येथे आहे.

भाग २ येथे आहे.

भाग ३ सुरु... आयोजकांनी पुढील मुद्दा मांडला.

आपणांस भारतातील आपल्या जवळच्या नातेवाईकांची विषेशत। आई-वडिलांची येथे सतत उणीव भासते. तसेच आपल्या मुलांना त्यांच्या आजी-आजोबांची व ईतर नातेवाईकांची भासत नसेल का? त्यांचे सर्व नातेवाईकांशी जिव्हाळ्याचे संबंध निर्माण व्हावेत यासाठी आपण काय करू शकतो?

या विषयावर विषेश गरमागरमी झाली नाही. आपल्या मुलांनी आजी-आजोबा तसेच इतर नातेवाईकांशी दूरध्वनीवर बोलावे, आपण चर्चेच्या ओघात आपल्या नतेवाईकांची माहिती आपल्या मुलांना द्यावी, भारतात गेल्यावर सर्वांशी भेटावे, मुलांना आपल्या नातेवाईकांच्या मुलांमध्ये मिसळण्यासाठी प्रोत्साहित करावे असे विचार मांडण्यात आले. त्यातला एका आईने त्यांच्या मुलीबद्दलचा किस्सा सांगितला.

एक तरूण आई: आमची मुलगी भारतात गेल्यावर तिथल्या मुलांशी मराठीतून बोलत होती. ते मात्र तिच्याकडे अमेरिकन म्हणून पाहात होते. ती जेव्हा मराठी बोलू लागली तेव्हा त्यांचा तिला आग्रह होता की तू इंग्रजीतून बोलून दाखव. हिला मात्र ते जरा वेगळे वाटत होते. तेव्हा आपण जरी आपल्या मुलांना साधरण मराठी घरातील मुलांसारखे वाढवत असू तरी आपल्या भारतातल्या नातेवाईकांनी त्यांच्याशी अन्य नातेवाईकांप्रमाणे सामान्य वागायला हवे.

आणखी एक पालक: दूरध्वणीवरून बोलताना मुलांना येणारा प्रश्न म्हणजे त्यांची बोलण्याची शैली. त्यांचा इंग्रजी शैलीतून मराठी बोलण्याचा प्रयत्न असतो पण तिकडे कोणाला हे काय म्हणतात ते समजत नाही. तेव्हा आमच्या मुलाने आजी आजोबांना त्याचे मराठी समजावे यासाठी शक्य तेवढे मराठीतून बोलण्याचा सराव सुरु केला. म्हणजेच याला त्यांच्याशी बोलणे आवडत होते हे आम्ही पाहिले. जे की आनंददायक होते.

यानंतर कोणाकडून काही प्रतिसाद येता नाहीत हे पाहून आयोजकांनी पुढील मुद्दा चर्चेला घेतला. (पहिले दोन मुद्दे संपायला नियोजित वेळेपेक्षा जास्त वेळ लागल्याने येथे कात्री मारायची संधी सोडण्यात काय अर्थ असा विचार त्यांनी केला असावा).

भाग ४

आयोजक : तर मंडळी आता आपल्याला असा मुद्दा चर्चेला घ्यायचाय ज्याच्यावर आपण सहसा चर्चा करत नाही. अजूनही आपल्या मनात या विषयाचा ट्याबू थोड्या फार प्रमाणात असतोच. पण विषय आपल्या मुलांच्या जडणघडणीसाठी खूप महत्वाचा आहे. तो म्हणजे आपल्या मुलांच्या डेटींगच्या प्रकरणात आपला सहभाग काय? मुलांसोबतचे संबंध जपत त्यांना मदत कशी करावी? शाळेत लैंगिक शिक्षण सुरु झाल्यावर आपण त्यांच्याशी काय बोलावे व कसे वागावे?

पालक १: मला वाटते आपले आपल्या मुलांशी मैत्रीचे, विश्वासाचे संबंध असतील तर हा विषय हाताळताना काही त्रास होत नाही. शिवाय आपण एक पालक म्हणून त्यांच्या जडण घडणीची, संस्कारांची चांगली काळजी घेऊन आपली जबाबदारी चांगली निभवत आला असाल तर त्याचा या काळात खूप फायदा होतो. पण एक सूचना म्हणून मला असे म्हणायचे आहे की आपल्या मनात मुलाची काळजी नसते मात्र मुलीची असते. त्या काळजी पोटी आपण कधीही मुलीला असे म्हणू नये की बाई तू मुलगी आहेस म्हणून रात्री उशीरापर्यंत बाहेर रहात जाऊ नकोस असे सांगितलेत तर ती तुमच्यावर चिडेल कारण येथे मुला मुलीत फरक न करता त्यांना वाढवले जात असल्याने हा केवळ मुलगी म्हणून केलेला भेदभाव तिला सहन होणार नाही.

डॉक्टर : मुलगा असो वा मुलगी. आपण दोघांनाही डेटींगच्या परिणामांची माहिती वेळोवेळी (स्टेप बाय स्टेप) देत जावी. त्यांचे सगळे मित्र जर डेटिंगला जात असतील तर तुम्ही या देशात त्यांना आडवू शकत नाही. परंतू जर त्यांना तुम्ही व्यवस्थित माहिती दिलेली असेल तर काळजी करायची गरज नाही. मात्र त्यांना ताकीद जरूर द्यावी.

पालक २: ही ताकीद कशा सवरूपाची असावी?

डॉक्टर : ते सर्वस्वी तुमच्यावर आहे. पण एक चांगली ताकीद म्हणजे... "हे बघ, तुला काय करायचे ते सदसदविवेक बुद्धिने कर. पण जर त्याचे काही लोण घरापर्यंत आणू नकोस. प्रेग्नन्सी हा विषय जर तू घरी आणलास तर तुला घराचे दार बंद आहेत हे लक्षात ठेव." मुलांना अशी ताकिद दिली की ते सुद्धा जपून वागतात जेणेकरून त्यांच्या आयुष्यात पुढे काही प्रश्न उभे राहणार नाहीत.

आयोजक : पण मुलांना डेटींग बद्दल माहिती कधी द्यावी. म्हणजे कोणत्या वयात?

शिक्षिका (अमेरिकेत वाढलेली): आपल्याला आपली मुले लहान आहेत असे जरी वाटत असले तरी टीव्ही, चित्रपट, मित्र यांच्या माध्यमातून त्यांना खूप काही अगोदरच कळालेले असते. त्यांच्या मनात या विषयाबद्दल कुतुहल जागृत झालेले असते. अशा वेळी त्यांना योग्य ती माहिती देण्यात यावी म्हणून पाचव्या वर्गात त्यांना अगदी मूलभूत गोष्टी शिकवल्या जातात. जसे की शरीराबद्दल माहिती, मुला-मुलींतले फरक तसेच यापुढे त्यांच्या शरिरात अपेक्षित असलेले बदल वगैरे. सहाव्या वर्षापासून पुढे टप्प्याटप्प्याने सेक्स बद्दल माहिती शिकवली जाते. या शिकवण्याचा उद्देश हा ठेवलेला असतो की मुलांना जसे आपण खातो, पितो, झोपतो, व्यायाम करतो, तसेच सेक्स सुद्धा एक सामान्य बाब आहे हे शिकवणे तसेच त्यांच्या मनात काहीतरी चुकीच्या कल्पना तयार होण्यापासून रोखणे हा असतो.

पालक: पण ही माहिती स्विकारण्याची मुलांची कितपत तयारी असते? त्यांना हे समजते का?

शिक्षिका: या विषयावर माहिती देण्यासाठी विषेश तज्ञांची नेमणुक केलेली असते. ते मुलांना समजेल अशा भाषेत खेळी मेळीने शिकवतात. जवळ जवळ सर्व मुले त्यांच्याशी चर्चेत भाग घेतात. माझ्याच वर्गात एक मितभाषी मुलगी होती. माझ्या वर्गातल्या मुलांसमवेत शिक्षिका म्हणून मला पण त्यांच्या सेशनला जावे लागले. तिचे प्रश्न ऐकून मला तर धक्काच बसला. एखाद्या तरुण व्यक्तीला असावे असे ज्ञान तिला या विषयावर होते हे तिच्या प्रश्नांवरुन लक्षात येते होते.

मानसोपचार तज्ञ : तुम्ही तुमच्या मुलांशी सतत संभाषण ठेवायला हवं. मूल शाळेत जाऊ लागल्यावर ते दिवसभर काय करतं हे पुम्ही जाणून घेत असता, त्याला काय घडलं ते विचारत असता. यातून तुमच्या मुलाला तुमच्याशी संभाषण ठेवायची सवय लागते. ही सवय बंद होऊ देता कामा नये. मग तुमची मुलं तुमच्याशी सगळे बोलू लागतात. शाळेत काही विषेश शिकवले तर, खेळांविषयी काही माहिती असेल तर, अथवा त्यांनी काही निरिक्षण केले तर ते तुम्हाला सांगत राहतात. तसेच या विषयाचे सुद्धा आहे. तुमची मुले काय प्रश्न विचारत आहेत यावरुन त्यांच्या मनात काय चाललं आहे याचा अंदाज येतो. अर्थात तुम्ही त्यांना बोलतं ठेवायला हवं.

आयोजक : येथे वाढलेल्या तरुणांपैकी कोणाला काही मांडायचं आहे?

अ.म.त. (अमे. मराठी तरुण) : मला तरुण पालकांना हे सांगायचं आहे की तुम्ही खूप जास्त काळजी करु नका. दे विल बी ऑलराएट. त्यांच्यावर विश्वास ठेवा. माझे आई-बाबा मित्र आहेत. त्यांच्याशी मी मोकळेपणाने बोलू शकतो. आणि मी एकदम मजेत आणि चांगला आहे.

एक पालक : तुला काय वाटते मुलांची कोणाशी चांगली मैत्री होऊ शकते आईशी का बाबांशी?

अ.म.त. : मला वाटतं पालकांना जन्डर नसतं. ते केवळ आपले पालक असतात. तेव्हा त्यांच्या दोघांशीही तेवढीच चांगली मैत्री असू शकते. आणि हो, पालकांव्यतिरिक्त भावंडे सुद्धा आमच्यासाठी महत्वाचे घटक असतात. आम्ही भावडं घरात जरी एकमेकांशी भांडत असू तरी बाहेर मात्र मी माझ्या बहिणीची काळजी घ्यायचो. ती काय करते, तिचे मित्र-मैत्रिणी कोण याची मला सगळी माहिती असायची. त्यामुळे तिला जरी माझी भिती असली तरी एक प्रकारे आधार सुद्धा होता. तसेच शाळा कॉलेजात आम्ही एकमेकांना जाणून सुद्धा घेऊ शकलो. आणि आज आम्हा भावंडांचं नातं खूप पक्क आहे.

आणखी एक पालक : पालकांच्या जन्डर वरुन एक अनुभव आठवला. माझी मुलगी एके दिवशी मला पिरिएडस बद्दल माहिती विचारू लागली. तिला त्या दिवशी त्यांच्या शाळेत यावर शिकवले होते. तेव्हा मी तिला म्हणालो की आईला विचार. तर ती म्हणाली, "बाबा, मला हे कळतं की तुम्हाला या विषयावर सुद्धा सगळं माहित आहे. आमच्या टीचर पेक्षा तसेच आईपेक्षाही तुम्ही माझ्या प्रश्नांना चांगली उत्तरं देता तेव्हा हे सुद्धा तुम्हीच मला सांगा". म्हणजेच मुलं पालकांमध्ये भेदभाव करत नाहीत. आपणही त्यांना पालक म्हणून योग्य ते मार्गदर्शन करायला हवं.

आयोजक : आणखी काही पालकांना विषेश मुद्दे मांडायचेत?

एक पालक : हो. आपण भारतात वाढलेले पालक आत्ता कुठे आपल्या पाल्यांच्या डेटींगबद्दल आपल्या मनाला तयार करत आहोत. पण आपण मुलांच्या डेटिंग मधून निर्माण होणार्‍या समस्या तसेच काही विषिष्ट प्रश्न यांना हाताळण्याची तयारी करत आहोत का? तसे काही प्रॉब्लेम्स आपल्याला येणार नाहीत अशी आपल्या मनाची आपण समजूत घालत बसणार का त्यांना सामोरं जाण्याची तयारी करणार? जसे की अशातच आपल्या सारख्या मराठी घरातील युवा पाल्यांनी त्यांच्या समलिंगी जोडिदाराला घरी बोलावून ओळख करुन दिल्याच्या घटना घडल्या. येथील समाजात हे चालते पण आपल्या सारख्यांना हा धक्का आहे. तर आपण अशा धक्क्यांना सामोरं कसं जावं?

मानसोपचार तज्ञ : एखाद्या व्यक्तीला कोणाबद्दल आकर्षण निर्माण होईल यावर आपण काही बंधने घालू शकत नाही. मात्र आपण आपल्या पाल्याच्या विचारांना इन्फूअन्स करु शकतो. जेणेकरून आपला पाल्य अशी निवड करणार नाही. पण अशी परिस्थिती उद्भवलीच तर उपाय म्हणजे आपण अगोदर आपल्याला सांभाळणे. आपला सामाजिक तसेच मानस शास्त्रीय अभ्यासाचा पाया चांगला मजबूत असेल तर तुम्ही या प्रसंगांना तोंड देताना कोलमडणार नाही.

आयोजक : पालकांनो, तुम्हाला असं वाटतं का की तुम्ही या देशात राहिल्यामुळे तुम्हाला तुमच्या पाल्याच्या डेटिंबद्दल येणारा मानसिक तनाव भारतात राहिला असता तर आला नसता?

पालक : आम्ही भारतात राहिलो असतो तर पुण्या-मुंबईत असलो असतो. आणि तेथे सुद्धा मुलांच्या डेटींगचे प्रमाण असेच मोठे आहे. फरक येवढाच आहे की तिथे बहुतांशी सगळे चोरी-छुपे चालू असते आणि इथे बरेच वेळा खुलेआम सांगून.
(बाकी पालकांचेही या विचारला अनुमोदन).

आयोजक : डेटींग प्रकरणात मुलांना आई वडिलांकडून तसेच आई-वडिलांना मुलांकडून एकमेकांना समजाऊन घेण्याच्या अपेक्षा असतात. या चर्चा सत्रामुळे त्या समजाऊन घेण्यासाठी तुम्हाला नक्कीच काहीतरी माहिती मिळाली असेल अशी अपेक्षा.

आवांतर :
या कार्यक्रमाच्या संयोजकांना आपण येथे भेट देऊ शकता:
महाराष्ट्र फाउंडेशन
कनेटिकट महाराष्ट्र मंडळ