ज्ञानेश्वरीतील निवडक ओव्या इथे देतो.

यज्ञयाग करून स्वर्गाची इच्छा करणार्‍या याज्ञिकांबद्दल ज्ञानेश्वर म्हणतात. (९वा अध्याय)

३०७ - ३१८ ओव्यांमध्ये ज्ञानेश्वर स्वर्गाची इच्छा धरणे हे चुकीचे आहे. यज्ञ वगैरे हे पुण्यात्मक पाप करून स्वर्ग मिळतो तर पापात्मक पापाने नरक मिळतो, स्वर्ग - नरक या दोन्ही चोरांच्या वाटा आहेत, माझे (परमात्म्याचे) स्वरूप दोन्हीपेक्षा वेगळे आहे असे सांगतात.

देख पां गा किरीटी । आश्रमधर्माचिया राहाटी । विधिमार्गा कसवटी । जे आपणचि होती ॥ ३०७ ॥
यजन करितां कौतुकें । तिहीं वेदांचा माथा तुके । क्रिया फळेंसि उभी ठाके । पुढां जयां ॥ ३०८ ॥
ऐसे दीक्षित जे सोमप । जे आपणचि यज्ञाचें स्वरुप । तींहीं तया पुण्याचेनि नांवें पाप । जोडिलें देखें ॥ ३०९ ॥
जे श्रुतित्रयांते जाणोनि । शतवरी यज्ञ करुनि । यजिलिया मातें चुकोनि । स्वर्गु वरिती ॥ ३१० ॥
जैसें कल्पतरुतळवटीं । बैसोनि झोळिये पाडी गांठी । मग निदैव निघे किरीटी । दैन्यचि करुं ॥ ३११ ॥
तैसे शतक्रतूं यजिलें मातें । कीं ईप्सिताति स्वर्गसुखांतें । आतां पुण्य कीं हें निरुतें । पाप नोहे ॥ ३१२ ॥
म्हणोनि मजवीण पाविजे स्वर्गु । तो अज्ञानाचा पुण्यमार्गु । ज्ञानिये तयातें उपसर्गु । हानि म्हणती ॥ ३१३ ॥
एऱ्हवीं तरी नरकींचें दुःख । पावोनि स्वर्गा नाम कीं सुख । वांचूनि नित्यानंद गा निर्दोष । तें स्वरुप माझें ॥ ३१४ ॥
मज येतां पैं सुभटा । या द्विविधा गा अव्हांटा । स्वर्गु नरकु या वाटा । चोरांचिया ॥ ३१५ ॥
स्वर्गा पुण्यात्मकें पापें येईजे । पापात्मकें पापें नरका जाइजे । मग मातें जेणें पाविजे । तें शुद्ध पुण्य ॥ ३१६ ॥

आणि मजचिमाजीं असतां । जेणें मी दूरी होय पांडुसुता । तें पुण्य ऐसें म्हणतां । जीभ न तुटे काई ॥ ३१७ ॥
परि हें असो आतां प्रस्तुत । ऐकें यापरि ते दीक्षित । यजुनि मातें याचित । स्वर्गभोगु ॥ ३१८ ॥

ओव्या क्र. ३१९ ते ३२७ पर्यंत स्वर्गातील ऐश्वर्याचे वर्णन करतात.

मग मी न पविजे ऐसें । जें पापरुप पुण्य असे । तेणें लाधलेनि सौरसें । स्वर्गा येती ॥ ३१९ ॥
जेथ अमरत्व हेंचि सिंहासन । ऐरावतासारिखें वाहन । राजधानीभुवन । अमरावती ॥ ३२० ॥
जेथ महासिद्धींची भांडारें । अमृताचीं कोठारें । जियें गांवीं खिल्लारें । कामधेनूंचीं ॥ ३२१ ॥
जेथ वोळगे देव पाइका । सैघं चिंतामणीचिया भूमिका । विनोदवनवाटिका । सुरतरुंचिया ॥ ३२२ ॥
गंधर्वगान गाणीं । जेथ रंभेऐशिया नाचणी । उर्वशी मुख्य विलासिनी । अंतौरिया ॥ ३२३ ॥
मदन वोळगे शेजारे । जेथ चंद्र शिंपे सांबरें । पवना ऐसें म्हणियारें । धांवणें जेथ ॥ ३२४ ॥
पैं बृहस्पति आपण । ऐसे स्वस्तीश्रियेचे ब्राह्मण । ताटियेचे सुरगण । विकार जेथें ॥ ३२५ ॥
लोकपाळरांगेचे । राउत जिये पदीचे । उचैःश्रवा खांचे । खोलणिये ।। ३२६ ॥
हें बहु असो जे ऐसे । भोग इंद्रसुखासरिसे । ते भोगिजती जंव असे । पुण्यलेशु ॥ ३२७ ॥

ओव्या ३२८ - ३३४ मध्ये घणाघाती टीका करतात.

मग तया पुण्याची पाउटी सरे । सवेंचि इंद्रपणाची उटी उतरे । आणि येऊं लागती माघारें । मृत्युलोका ॥ ३२८ ॥
जैसा वेश्याभोगीं कवडा वेंचे । मग दारही चेपूं न ये तियेचें । तैसें लाजिरवाणें दीक्षितांचें । काय सांगो ॥ ३२९ ॥

अर्थ - वेश्येचा उपभोग घेणारा मनुष्य पैसा संपल्यावर तिचे दारही चेपू शकत नाही तसे या याज्ञिकांची लाजिरवाणी स्थिती होते.

एवं थितिया मातें चुकले । जीहीं पुण्यें स्वर्ग कामिले । तयां अमरपण तें वावों जालें । आतां मृत्युलोकु ॥ ३३० ॥
मातेचिया उदरकुहरीं । पचूनि विष्ठेचां दाथरीं । उकडूनि नवमासवरी । जन्मजन्मोनि मरती ॥ ३३१ ॥
अगा स्वप्नीं निधान फावे । परि चेइलिया हारपे आघवें । तैसें स्वर्गसुख जाणावें । वेदज्ञाचें ॥ ३३२ ॥
अर्जुना वेदु जऱ्ही जाहला । तरी मातें नेणतां वायां गेला । कणु सांडूनि उपणिला । कोंडा जैसा ॥ ३३३ ॥
म्हणऊनि मज एकेंविण । हे त्रयीधर्म अकारण । आतां मातें जाणोनि कांहीं नेण । तूं सुखिया होसी ॥ ३३४ ॥

तसेच एका ठिकानी ज्ञानेश्वरांनी अनेकदेवतांची उपासना करणार्‍यांवर अशीच घणाघाती टीका केली आहे. (१३ वा अध्याय)

कुणबट कुळवाडी । तैसा आन आन देव मांडी । आदिलाची परवडी । करी तया ॥ ८१२ ॥
तया गुरुमार्गा टेंकें । जयाचा सुगरवा देखे । तरी तयाचा मंत्र शिके । येरु नेघे ॥ ८१३ ॥
प्राणिजातेंसीं निष्ठुरु । स्थावरीं बहु भरु । तेवींचि नाहीं एकसरु । निर्वाहो जया ॥ ८१४ ॥
माझी मूर्ति निफजवी । ते घराचे कोनीं बैसवी । आपण देवो देवी । यात्रे जाय ॥ ८१५ ॥
नित्य आराधन माझें । काजीं कुळदैवता भजे । पर्वविशेषें कीजे । पूजा आना ॥ ८१६ ॥
माझें अधिष्ठान घरीं । आणि वोवसे आनाचे करी । पितृकार्यावसरीं । पितरांचा होय ॥ ८१७ ॥
एकादशीच्या दिवशीं । जेतुला पाडु आम्हांसी । तेतुलाचि नागांसी । पंचमीच्या दिवशीं ॥ ८१८ ॥
चौथ मोटकी पाहे । आणि गणेशाचाचि होये । चावदसी म्हणे माये । तुझाचि वो दुर्गे ॥ ८१९ ॥
नित्य नैमित्तिकें कर्में सांडी । मग बैसे नवचंडी । आदित्यवारीं वाढी । बहिरवां पात्रीं ॥ ८२० ॥
पाठीं सोमवार पावे । आणि बेलेंसी लिंगा धांवे । ऐसा एकलाचि आघवे । जोगावी जो ॥ ८२१ ॥
ऐसा अखंड भजन करी । उगा नोहे उगा क्षणभरी । अवघेन गांवद्वारीं । अहेव जैसी ॥ ८२२ ॥

अर्थ - असे अखंड भजन करतो, क्षणभरही शांत राहत नाही, गावाच्या वेशीवर पाल ठोकून बसलेली वेश्या जशी सर्व गावाच्या कृपेने सुखी असते तसे याचे असते.

यज्ञात पशुहिंसा करणार्‍या याज्ञिकांबद्दल लिहिले आहे. (१३ वा अध्याय)

तैसी हिंसाचि करूनि अहिंसा । निफजविजे हा ऐसा । पैं पूर्वमीमांसा । निर्णो केला ॥ २२१ ॥
जे अवृष्टीचेनि उपद्रवें । गादलें विश्व आघवें । म्हणौनि पर्जन्येष्टी करावे । नाना याग ॥ २२२ ॥
तंव तिये इष्टीचिया बुडीं । पशुहिंसा रोकडी । मग अहिंसेची थडी । कैंची दिसे ? ॥ २२३ ॥
पेरिजे नुसधी हिंसा । तेथ उगवैल काय अहिंसा ? । परी नवल बापा धिंवसा । या याज्ञिकांचा ॥ २२४

एकूणात काय थिल्लर पुरोगामी लेखकांपेक्षा ज्यांना श्रद्धाळू धार्मिक म्हणून हिणवतो असे लोकच अंधश्रद्धानिर्मूलनाचे कार्य प्रभावीपणे करू शकतात/केलेले आहे.
(कोणाला कुठल्या ओवीचा/शब्दाचा अर्थ हवा असल्यास सांगावे मी आनंदाने सांगेन, सर्वच ओव्यांचा अर्थ द्यायला आवडले असते, पण विस्तार जास्त होईल, असेही बहुतेक ओव्या सहज समजणार्‍या आहेत)

एकूणात काय थिल्लर पुरोगामी लेखकांपेक्षा ज्यांना श्रद्धाळू धार्मिक म्हणून हिणवतो असे लोकच अंधश्रद्धानिर्मूलनाचे कार्य प्रभावीपणे करू शकतात/केलेले आहे.

१.संत ज्ञानेश्वरांना 'श्रद्धाळू धार्मिक' म्हणून हिणवले जात नाही. तत्कालीन परंपरावाद्यांनी त्यांचा छळच केला.
२. सर्व पुरोगामी विचारवंत 'थिल्लर' नसतात.
३. संत ज्ञानेश्वरांच्या वर दिलेल्या विचारांमुळे अंधश्रद्धानिर्मूलनाचे कार्य प्रभावीपणे झाले आहे असे दिसत नाही.

माझे निरीक्षण असे आहे की
मरणानंतर स्वर्ग किंवा नरक मिळण्याचा विचार सामान्य माणसे सहसा करत नाहीत. याच आयुष्यात आपल्याला काही तरी मिळावे एवढ्याच कारणासाठी त्यांचे नवस सायास, तीर्थयात्रा वगैरे चाललेले असतात. त्यांच्यापुढील गाजर (किंवा त्याचे चित्र) इहलोकाशीच संबंधित असते.
जगात देव आहे आणि तो सर्वांचा न्यायनिवाडा करत असतो , त्याच्या काठीला आवाज नसला तरी त्याचा तडाखा कधी ना कधी तरी बसतो अशी एक भीतीसुद्धा मनात असते, त्याला वाटल्यास 'स्टिक' म्हणता येईल

१.संत ज्ञानेश्वरांना 'श्रद्धाळू धार्मिक' म्हणून हिणवले जात नाही. तत्कालीन परंपरावाद्यांनी त्यांचा छळच केला.

सर्व श्रद्धा या अंधश्रद्धा असतात असे निर्मूलनवाद्यांचे म्हणणे आहे. त्यामुळे ज्ञानेश्वर, विवेकानंद वगैरे मंडळीसुद्धा "श्रद्धाळू धार्मिक" या कॅटेगरीत येतात

२. सर्व पुरोगामी विचारवंत 'थिल्लर' नसतात.

बरोबर आहे. पण यनावाला म्हणजे कुरुंदकर नाहीत.

३. संत ज्ञानेश्वरांच्या वर दिलेल्या विचारांमुळे अंधश्रद्धानिर्मूलनाचे कार्य प्रभावीपणे झाले आहे असे दिसत नाही.

ज्ञानेश्वरांची जिथे ही अवस्था तिथे यनावाला काय उजेड पाडणार?