डार्विनचे चाहते असणे हीच एक अंधश्रद्धा आहे, कारण ती एकप्रकारची व्यक्तिपुजाच होय.

>>डार्विनचे चाहते असणे हीच एक अंधश्रद्धा आहे, कारण ती एकप्रकारची व्यक्तिपुजाच होय.

सहमत आहे. पण चाहते असणे यात फ्यान असणे असे अभिप्रेत असावे. म्हणजे डार्विनसारखी वेशभूषा करणे त्याचे प्रत्येक म्हणणे उचलून धरणे वगैरे.

अशा प्रकारचे डार्विनचे चाहते उपक्रमावर कोणी दिसतात का?

इथे बहुधा त्याच्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांताला उचलून धरले जाते. आणि जो सिद्धांत उचलून धरला जातो तोही डार्विनने मांडलेल्या स्वरूपात तसाच्यातसा नाही. त्यात अनेक बदल झालेले आहेत. मूळ संकल्पना डार्विनची आहे.

उत्क्रांतीच्या सध्याच्या सिद्धांतानुसार जनुकीय बदल अपघाताने (कॉपी बनवण्यातील चुकांमुळे) होतात आणि ते बदल झालेले जीव टिकतात किंवा नष्टही होतात. हे टिकणे नष्ट होणे हे झालेले बदल परिस्थितीत फायदेशीर आहेत की तोट्याचे आहेत यावर ठरते. हा सिद्धांत डार्विनने असाच मांडला होता का याबाबत मला शंका आहे.

राजेश घासकडवी यांनी एक मालिका "सरलतेकडून क्लिष्टतेकडे" उपक्रमावर लिहिली आहे.

या व्यतिरिक्त लॅमार्क नामक अजून एका पाश्चात्याने सजीव असे बदल "घडवून आणतात" आणि पुढील पिढीत संक्रमित करतात असे तत्त्व मांडले होते. ते टिकले नाही.

नितिन थत्ते

अहो काही अभ्यास केला नाही आहे हो त्या कॅप्टनसाहेबांनी. उगाच नका म्हणू की अभ्यास करुन आक्शेप घेतले.

तुम्हाला खरच रस असेल तर चार्ल्स डार्वीन व ट्री ऑफ् लाईफ हा माहीतीपट पहा. युट्युब वर आहे

आल्फ्रेड वॉलेस व चार्ल्स डार्वीन यांच्यात खुन्नस नव्हती की वॉलेसला संधी न द्यायला आधी पुस्तक प्रसिद्ध केले हे चुकीचे आहे. उलट दोघांचे एकमेकांना नेहमी सहकार्य होते.

पण एकंदर आंतरजालावर कोणीही उठून काहीही लिहतो त्याला चार लोक अभ्यासपूर्ण लेखन म्हणतात व आपल्याला हवा तो मतप्रवाह मांडतात हे आता सर्वत्र अती होताना दिसते. एकीकडे जालामुळे अनेक संदर्भ, माहीती उपलब्ध झाली आहे तसेच वाट्टेल तसे (गैर)समज पसरवायची सोयही झाली आहे. अवघड आहे. बील ओ'रायलीशी मी सहमत असेन असे वाटले नव्हते. :-)

असले काही विज्ञानात नसते. विज्ञानाचा प्रत्येक अभ्यासक त्याला मिळालेली माहिती, सिद्धांत वगैरे त्याच्या बुद्धीनुसार आणि पूर्वाभ्यासाच्या आधारे तपासून पाहतो, त्यातले जेवढे पटण्यासारखे असेल तेवढे ग्रहण करतो, नसेल त्यावर विश्वास ठेवत नाही. अमक्या तमक्या विद्वानाने सांगितलेले सगळे बरोबर किंवा चूक असा पूर्वग्रह धरून चालत नाही. शेकडो वर्षांपूर्वी होऊन गेलेल्या पाश्चात्य किंवा हजारो वर्षांपूर्वीच्या भारतीय विद्वानांनी नेमके काय सांगितले यावरच कधी एकमत होत नाही. त्यावर आज वाद घालण्यात काय अर्थ आहे?

इथपर्यत आलेल्या प्रतिसादांबद्दल आभारी आहे.

श्री. आनंद घारे यांच्या प्रतिसादातील मतितार्थ जाणून मी हा प्रतिसाद देत आहे. -
विद्न्यानाचा अभ्यासक कोण कसा होतो बुवा? मला शाळेत जे शिकवले तेच सत्य म्हणून मी स्विकारले होते. जस जसा मोठा होत गेलो अवांतर वाचन होवू लागले मग जे आतापर्यंत सत्य मानले त्यातच वेगवेगळ्या छटा दिसू लागल्या.

सिद्धांत कसा मांडायचा? कोणापुढे मांडायचा? त्यासाठी अभ्यास कसा करायचा असतो? हे विद्यार्थी दशेत शिकवले गेले नाही. पण ज्यांनी सिद्धांत मांडला त्यांचा मान राखायचा, त्यांना मोठं मानयचं असतं हे मात्र शाळेत, समाजात मनावर बिंबवले गेले. 'जो अशा प्रस्थापित सिद्धांताला आव्हान देतो त्याची टर उडवायची असते' हा समाजाचा नियम असतो असे मात्र मानून चालायचे असते, हे हि शिकलो.

शाळेत आर्यांच्या टोळ्या वायव्येतून भारतात आले हे शिकवले गेले. शालेय पुस्तकातील काळ्या-पांढर्‍या रंगातील दाढीवाल्या लोकांच्या बकरी, गाय यांच्या सोबत चालणारे चित्र हि मनात ठसलेले आहे. पण जस जसे वाचन वाढत नेता, स्वतः चिंतन करता-करता असे जाणवते कि आर्यांच्या भारतातील आगमनाचा सिद्धांत हि खोटा आहे.

श्री. गिरीश यांच्या मताचा मी मान राखतो. पण त्यांना, 'मी ठेवलेल्या चर्चेचे स्वरूप वेगळे आहे!' हे नमूद करू इच्छितो.

भारतीयांची काहि मते हि पाश्चात्यांसाठी 'भाबड्या श्रद्धा' असतात, व
पाश्चात्यांची काहि मते हि भारतीयांसाठी 'थापा' असतात. चर्चेचे स्वरूप काहिसे असे होते, आहे. मला ते व्यवस्थित मांडता आले नसल्यास दिलगिरी व्यक्त करतो.

'शास्त्र', 'शास्त्र' म्हणजे तरी काय असते? पाश्चात्य मंडळी त्यांची निरीक्शणे पद्धतशीरपणे नोंदवत व त्या निरीक्शणांचा किचकट शब्दांच्या डोलार्‍यासकट, अखेरीस एक अनुमान काढून ते पुस्तकाच्या (बहुतेकदा) माध्यमातून प्रकाशित करतात. इतर मंडळी त्या पुस्तकातील लिखाण मान्य करत त्याला 'अमुक-तमुकचा सिद्धांत' म्हणून स्विकारतात.

आपल्याकडे मात्र असे होत नाही. असे कसे?

एक उदाहरण घेतो. श्री. शुभानन गांगल यांनी देखिल काहि वर्शापूर्वी जेंव्हा ते समुद्र सफरीवरून परत आले त्यानंतर, भाशेचे ध्वनीशास्त्र असे पुस्तक मराठी भाशेतून स्वत:च्या खर्चाने छापले होते. त्या पुस्तकात ज्याला 'शास्त्र' म्हणतात अशा 'किचकट शब्दांचा भडिमार' होता. पुस्तकाची छपाई उत्तम दर्जाची होती. पण त्यांचे लिखाण या महाराश्ट्रात, भारतात 'शास्त्र' म्हणून स्विकारले गेले नाही, त्यांच्या मतांना 'गांगल यांचे सिद्धांत' असे मानले गेले नाही. कुणीही खूल्या दिलाने त्यावर चर्चा केली नाही. अपवाद केवळ लोकसत्ता या वर्तमान पत्राचा, केवळ त्या वर्तमान पत्रकडून त्यांचे लेख, त्यांच्या पुस्तकाबाबतची माहिती वाचकांना देण्यात आली होती. मनोगत ह्या संकेतस्थळावर ते स्वत: काही लेख लिहीत होते. पण ते स्वत:ही खुल्या दिलाने वाचकांशी, चर्चा करीत नव्हते. 'तुम्ही प्रतिसाद द्या, मी ते वाचून त्यावर दुसरा लेख लिहीन, तो तुम्ही वाचा.' अशी त्यांची मानसिकता होती.

शास्त्र विकसित कशामुळे होतं?
- पद्धतशीरपणे अभ्यास करण्याच्या पद्धतीमुळे?....नाही.
- तो पद्धशीरपणे मांडण्यामुळे?.... नाही.
- पुस्तके, लेख छापण्यामुळे?..... नाही.
शास्त्र विकसित होत असावं, स्वत:शी व इतर जनांशी व्यवस्थित संवाद केल्यानंतर. जे पटलयं ते सगळ्यांनी तोलून धरल्यानंतर, होय नां?

डार्विनचा संवाद लहानपणापासून ज्यांच्याशी होता ते तत्वद्न्यानाची माहिती असलेले होते किंवा / आणि विद्न्यानाचे अभ्यासक होते. त्याने इतरांचे ऐकून घेतले आणि मग त्यानंतर त्याचे मते घडत गेली. त्याने त्याच्या आयुश्यात जीवशास्त्रा विशयी निरीक्शणे नोंदवली व ती अनुमानासहीत इतरांसमोर ठेवली जी इतरांनी मान्य केली. ती मते आधारभूत होवून ती थेअरी म्हणून विकसित झाली.

पाश्चात्यांच्या 'अभ्यास करण्याच्या पद्धतीपेक्शा', 'तो पद्धशीरपणे मांडण्यापेक्शा', त्यांची 'एकमेंकांशी संवाद साधण्याची प्रवृत्ती' भारतीयांच्या 'एकमेकांशी संवाद साधण्याच्या प्रवृत्ती' पेक्शा नक्कीच सरस आहे, असे वाटू लागलेय.

(विदेशी विचारकांची) 'एकमेंकांशी संवाद साधण्याची प्रवृत्ती' भारतीयांच्या 'एकमेकांशी संवाद साधण्याच्या प्रवृत्ती' पेक्शा नक्कीच सरस आहे, असे वाटू लागलेय.

प्रवृत्ती किंवा हातोटी वा कसब असे जास्त सयुक्तिक वाटते.

शास्त्र विकसित होत असावं, स्वत:शी व इतर जनांशी व्यवस्थित संवाद केल्यानंतर. जे पटलयं ते सगळ्यांनी तोलून धरल्यानंतर, होय नां?

संवाद करायला लोक तयार आहेत कुठे? कोणी काही म्हटले की त्याचा अभ्यास करायच्या आधीच किंवा न करताच ते खोटे आहे असे म्हणून वाद करायची घाई नडते असे मला नाडी ग्रंथांच्या बाबतीत प्रकर्षाने जाणवले।

नाड़ी ग्रंथ प्रेमी
शशि ओक.
मो.क्र.९८८१९०१०४९