ललित लेखन म्हणजे नक्कि कायब् ? आणि माहितीप्रधान लेखन म्हणजे तरी काय ??

ललित लेखन हे भावनांना आवाहान करतांना दिसते तर शास्त्रीय साहित्य किंवा माहितीपूर्ण लेखन वाचकांच्या विचारांना आवाहन करते. ललित लेखनात भावनांच्या विविध छटा टीपलेल्या असतात तर इतर लेखनात ज्ञानात्मक अशा विचारांची मांडणी केलेली असते. ललित लेखन हे व्यक्तीनिष्ठ असते. व्यक्तिगत अनुभव आणि कल्पनाशक्तीच्या साह्याने ललित लेखन केले जाते. माहितीपूर्ण लेखनात तर्कनिष्ठ आणि सुसंगत मांडणी करुन ज्ञानाचे आदानप्रदान होत असते. अजून बरेच काही सांगता येईल तुर्तास थांबतो.

सार्वजनिक शिष्टाचाराचे उल्लंघन करणारे किंवा आक्षेपार्ह असे हे लेखन आहे का??

आक्षेपार्ह किंवा सार्वजनिक शिष्टाचाराचे उल्लंघन करणाने लेखन नाही याबद्दल दुमत असणार नाही. पण, मराठी संस्थळाची स्वतःची अशी काही ध्येयधोरणे असतात. उपक्रम संस्थळाचे लेखनविषयक मार्गदर्शन पाहता आपले लेखन अप्रकाशित होऊ शकते असे वाटते.

-दिलीप बिरुटे

जे काल्पनिक आहे आणि ज्याच्या सत्यतेविषयी संदेह आहे, जे कथित आहे आणि ज्याचे संदर्भ शोधणे कठिण आहे, जे स्वरचित आहे आणि तर्कनिष्ठ नाही, जे सत्य आहे पण तरीही अलंकारिक भाषेत अतिशयोक्तीचा वापर करून मांडले आहे अशाप्रकारच्या लेखनाला ललित लेखन म्हणणे शक्य आहे.

आपण जो लेख दिलात त्यानंतर त्याची मीमांसा केली असती, लोकांकडून आपल्याला कशाप्रकारचा प्रतिसाद हवा हे सांगितले असते तर बहुधा लेख संपादित झाला नसता असे वाटते. (उदा. नानावटींचा परमेश्वराची करूणा हा लेख)

चू. भू. दे.घे.

हा प्रस्ताव इथे टाकायचे काय कारण? तुमचा मूळ लेख काय आहे माहित नाही. तो ललित आहे की नाही हे ठरवण्याचा हक्क संपादक मंडळाचा आहे. उपक्रम हे १००% खाजगी स्थळ आहे तेव्हा तुम्हाला ज्या काय शंका असतील त्यांचे फक्त मालक किंवा संपादकच निवारण करू शकतील. इथे चर्चा करणे निष्फळ आहे.

लेख तुमच्या ब्लॉगवर प्रकाशित करून दुवा द्यावा, ही विनंती. (ब्लॉग अल्प प्रयासाने, फक्त या लेखापुरता स्थापता येईल.)

नाहीतर चर्चा निष्फळ होईल.

टोकाच्या परिस्थितीत ललित आणि बिगरललित असा फरक असतो, असे बहुतेकांना जाणवेल.

म्हणजे "पंचतंत्रातल्या कथा" या ललित आहेत - त्यांच्यात शेवटी "बोध" हा विचार सांगितला असला तरी त्या ललित आहेत - याबद्दल बहुतेक लोकांची सहमती प्राप्त होईल.

मात्र "मित्रांचा विश्वासघात करू नये, केल्यास तोटे, न-केल्यास फायदे" अशा प्रकारचा निबंध बिगरललित आहे याबद्दल बहुतेक लोकांची सहमती प्राप्त होईल. मग त्या निबंधात कुठेतरी पंचतंत्रातील उद्धरण असले तरी चालेल.

या काळ्या-पांढर्‍या टोकांच्या मध्ये करडे क्षेत्र सापडेलच. उदाहरणार्थ आजच श्री. प्रभाकर नानावटी यांनी येथे दिलेला "परमेश्वराची करुणा" हा लेख बघावा.
यात बोधकथा आधी दिलेली आहे, आणि त्या बोधाबद्दल चर्चा त्यानंतर केलेली आहे. शब्दसंख्येच्या दृष्टीने ~४०% कथा, ~६०% मंथन असे आहे. सामान्यपणे ललित बोधकथेत बोधाबद्दल एखादे वाक्य-एखादा परिच्छेद असतो, तोच इथे लांबवला आहे काय? असे असल्यास याला ललित-बोधकथा का न म्हणावे?
याउलट बघावे, निबंधांत कथेचे उद्धरण असते, ते असेच एखादे वाक्य-एखादा परिच्छेद असे असते. त्याचेच मोठे रूप श्री. नानावटींच्या निबंधांत आहे. तर याला कथेचे उद्धरण करणारा बिगर-ललित निबंध का न म्हणा?

या करड्या क्षेत्रात काहीतरी वर्गीकरण उपक्रमाचे संपादकमंडळ करते. उदाहरणार्थ श्री. नानावटी यांच्या लेखाच्या बाबतीत "बिगरललित" असा निर्णय केला.

किंवा माझा स्वतःचा एक लेख घ्या : "पन्नूमावशीचे बाळ (मुलांसाठी सिगारेटविषयी वैद्यकीय माहीती)" किंवा श्री. ऋषिकेश यांची मालिका घ्या - "आजी-आजोबांच्या वस्तू". या दोन्ही ठिकाणी "बालसाहित्य" हा हेतू होता. माझा तो लेख उघड-उघड नाट्यछटेच्या मुशीतून घडवला होता. श्री. ऋषिकेश यांचे लेख "एका कुटुंबातील सुखसंवाद" अशा प्रकारे लिहिलेले आहेत. या दोन्ही प्रकारात लालित्य अबाधित राखण्याचा कसून प्रयत्न केला आहे. असे असून त्यात ललितलेखन प्राथमिक नसून माहिती देणे हा प्राथमिक हेतू आहे, असे लेखकांसह संपादकमंडळानेही मान्य केले. बालसाहित्यासाठी लालित्याबद्दल निकष थोडे शिथिल आहेत.

बहुधा संकेतस्थळ चालकांना आणि संपादकमंडळाला "संकेतस्थळ कसे दिसावे" याबद्दल काही ढोबळ कल्पना आहे. पण काळ्यापांढर्‍या टोकांमध्ये करडे क्षेत्र अपरिहार्य आहे, हेसुद्धा त्यांना ठाऊक आहे. ही अपरिहार्यता जाणून "ललित आणि बिगरललित यांच्यात जळजळीत अग्निरेखा" चितारण्याचा त्यांचा मानस नसेल.

- - -
बिरुटेसरांनी दिलेले वर्णन

"ललित लेखन हे ...व्यक्तिनिष्ठ... कल्पनाशक्तीच्या साह्याने ... भावनांना आवाहन करताना दिसते तर (बिगरललित लेखन यावेगळे असते)"

हे काळ्यापांढर्‍या टोकांचे सुयोग्य वर्णन करते असे वाटते. परंतु कुठल्याही विवक्षित पाठ्यात कमीअधिक प्रमाणात काळे-पांढरे मिसळलेले असू शकते.

ललित लेखन हे भावनांना आवाहान ( आवाहन) करतांना दिसते तर शास्त्रीय साहित्य किंवा माहितीपूर्ण लेखन वाचकांच्या विचारांना आवाहन करते. ललित लेखनात भावनांच्या विविध छटा टीपलेल्या (टिपलेल्या) असतात तर इतर लेखनात ज्ञानात्मक अशा विचारांची मांडणी केलेली असते. ललित लेखन हे व्यक्तीनिष्ठ (व्यक्तिनिष्ठ) असते. व्यक्तिगत अनुभव आणि कल्पनाशक्तीच्या साह्याने ललित लेखन केले जाते. माहितीपूर्ण लेखनात तर्कनिष्ठ आणि सुसंगत मांडणी करुन ज्ञानाचे आदानप्रदान होत असते. अजून बरेच काही सांगता येईल तुर्तास (तूर्तास) थांबतो.
आक्षेपार्ह किंवा सार्वजनिक शिष्टाचाराचे उल्लंघन करणाने (करणारे) लेखन नाही याबद्दल दुमत असणार नाही. पण, मराठी संस्थळाची स्वतःची अशी काही ध्येयधोरणे असतात. उपक्रम संस्थळाचे लेखनविषयक मार्गदर्शन पाहता आपले लेखन अप्रकाशित होऊ शकते असे वाटते.

तंतोतंत सहमत आहे.

सन्जोप राव
तुमचा स्वभाव कसा आहे? गिरण्या बंद पडण्यापूर्वी कसा होता?

ललित आणि माहिती प्रधान हे दोघे भावा-बहिणी सारखे आहेत.