मी कुठेतरी हा कालिदासाचा विनोद असल्याचे वाचले होते. नेटावर शोधले तेव्हाही असाच संदर्भ मिळाला परंतु खरे-खोटे माहित नाही. आख्यायिका असू शकेल. मूळ श्लोकात डुबुक डुबुक नसून गुलुगुगुलुगुग्गुलु असा शब्द आहे.

गुलुगुगुलुगुग्गुलु असा शब्द वापरून काव्य करावे असे च्यालेंज कालिदासाला देण्यात आले होते.

जम्बू फलानि पक्वानि पतन्ति विमले जले।
कपिकम्पितशाखाभ्यः गुलुगुगुलुगुग्गुलु॥

डुबुक डुबुक हा शब्द नंतर आला असावा तरी तो कुणी टाकला हे कळले तर रोचक ठरेल.

धनंजय/दिगम्भा यांना हा श्लोक माहित असावा काय? मी मागे मराठी सायटींवरही हे वाचल्याचे आठवते पण कुठे/कुणी/का वगैरे आठवत नाही आणि आता मिळत नाही.

--

हे बघा इथेही सापडले. त्याच चर्चेत धनंजय यांनी दिलेले विनोदी सुभाषित वगैरेही आहे.

यात माझा विस्मरण दोष कारणिभुत असावा. मला काही ते गुग्गुलु आठवत् नाहीय. मि पुस्तकात् डुबूक् डुबुक् च वाचल्याच् आठवतय्. आता कुठुनतरी १९९७-९८ सालचं ८वी च संपूर्ण संस्कृत् पाठ्यपुस्तक मिळवावं लागेल. मला तर् ही अशीच कथा आठवतेय.

मेघवेडा यांच्या ब्लॉगवर कथा अशी दिलेली आहे (आणि मीदेखील पूर्वी तशीच ऐकली होती) :

भोज राजा हा अतिशय रसिक होता. अनेक कविंना त्याच्या दरबारी त्यांच्या रचनांसाठी इनाम मिळत असे. असाच एक कवी बक्षिसाच्या इच्छेने भोजाच्या दरबारी आपली एक रचना घेऊन आला. ती अशी,
जम्बुफलानि पक्वानि पतन्ति विमले जले।
तानि मत्स्या च खादन्ति, जलमध्ये डुबुक डुबुक॥
पिकलेली जांभळाची फळे पाण्यात पडतात आणि मासे ती फळे खातात, त्याने पाण्यात 'डुबुक डुबुक' असा आवाज होतो! असा सरळसोपा अर्थ. कवी आपल्या रचनेवर खूष होता. पण काही केल्या भोजास मात्र ती आवडेना. शेवट तो कवी कालिदासास शरण गेला. कालिदासाने त्या रचनेत थोडासा बदल केला.
जम्बुफलानि पक्वानि पतन्ति विमले जले।
तानि मत्स्या न खादन्ति, जालगोलकशंकया॥
पिकलेली जांभळाची फळे पाण्यात पडतात, परंतु मासे ती फळे खात नाहीत. कशाला? तर आपल्याला पकडण्यासाठी टाकण्यात आलेल्या जाळ्याचे ते गोळे असावेत या शंकेने!

मला कथेचे हे रूप अधिक आवडते. "डुबुक् डुबुक्" ही रचना खरोखर इतकी रटाळ आहे, की ती संपादन करून सुधारणे शक्यच नाही, असे वाटते. पण मग दोनच शब्दांनी ती सुसह्य होते, त्याबद्दल मस्त आश्चर्य वाटते, गंमत वाटते.
("सुसह्य"च बरे का, "उत्कृष्ट" नव्हे :-) ...)

अर्थात या सर्व आख्यायिकांच्या वेगवेगळ्या आवृत्त्या कर्णोपकर्णी पसरलेल्या आहेत. आपण एखादा पाठभेद आवडत्या शिक्षकाकडून ऐकला असेल, तर त्यामुळे तोच आपल्याला भावतो, असेही असेल. (विनोदाची अमुक आवृत्ती बरोबर आणि तमुक चूक असे काही ठाम मत मला द्यायचे नाही, असे हे स्पष्टीकरण.)

जम्बुफलानि पक्वानि पतन्ति विमले जले।

असा पहिला चरण भोजराजाला ऐकवून त्या कवीने एक प्रश्न केला
ही पिकलेली जांभळं मासे खात नाहीत...का बरं असे?
ह्याचे उत्तर दुसर्‍या चरणात देऊन त्याला तो श्लोक पूर्ण करायला सांगितले. भोजराजा आणि त्याच्या दरबारातले अनेक विद्वान् ह्यांनाही काही विशेष सुचलं नाही...त्यात डूबूक डूबूक,गुलुगुलु गुलुगुलु वगैरे शब्द टाकून त्यांनी आपल्या परीने प्रयत्न केला. त्यातून फक्त विनोद निर्माण होत होता पण म्हणावा तसा मतितार्थ निघत नव्हता...म्हणून शेवटी कालिदासाला साकडं घातलं गेलं आणि त्याने तो दुसरा चरण पूर्ण केला
मत्स्या न तानि खादन्ति,जालगोलकशंकया
आणि ह्यातील गर्भितार्थ(धनंजय ह्यांनी वर दिलाच आहे)सगळ्यांनाच पटला.
अशा प्रकारचा एक धडा आम्हाला शालेय संस्कृतमध्ये होता.

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

डुबुक डुबुक.... गुलुगुलु.... याला काय विनोद म्हणायचा का राव?? आमच्या पुलं चे विनोद वाचा म्हणावं त्यांना!

-----------------------------------------------------------------------------------------------
शहाणे उवाच
आप्ल्याला झेपेल तेच करावे। चित्ती नसु द्यावे समाधान।