चांगला चर्चा प्रस्ताव! तुमच्या प्रश्नांची उत्तरे माझ्या जवळ नसली तरी ह्या प्रस्तावाच्या निमीत्ताने आणखी १-२ प्रश्नांची भर तुमच्या यादीत घालतो आहे.

'मनूस्मृती' 'वसिष्ठस्मृती' वगैरे स्मृती म्हणजे इस्लाम धर्मातील 'शरिया' प्रकाराशी साधर्म्य दाखवणार्‍या आहेत का? इस्लाममधे जीवन कसे जगावे ह्याची उत्तरे प्रथम कुराणात नंतर शरीयामधे आणि शेवटी स्वतःच्या बुद्धीला धरुन शोधावीत असे म्हणतात. तसेच हिंदू धर्मात प्रथम शृती (वेद) मग स्मृती आणि नंतर स्वतःच्या बुद्धीला धरुन शोधावित असे म्हणतात.

म्हणजेच मनुस्मृती हा हिंदूधर्माचा शरीया समजावा का?

वसुलि
वसंत सुधाकर लिमये

अकबर बादशहाच्याला आपल्या मुलींना अनुरूप नवरे मिळणे शक्यच नव्हते असे वाटत असे. त्यामुळे त्याने "अनुरूप वर मिळत नसल्यास मुलीचे लग्नच करू नये. " ही विचारसरणी अंगिकारली होती. ;-) त्यालाही मनुवादी म्हणून टाका एकदाचे.

चालू द्या.

काही हजार वर्षापूर्वी कोणीतरी माणसाने, त्या कालातील जीवनपद्धती काय होती हे सांगितले म्हणून त्याच्या सांगण्याप्रमाणे आज मी तीच जीवनपद्धती (जीवनाचे तत्वज्ञान नव्हे) स्वीकारणे ( माझा धर्म कोणताही असो) हा वैयक्तिक दुबळेपणा आणि गुलामगिरीच आहे. माणसाने स्वतंत्रपणे विचार करून स्वतःची जीवनपद्धती अंगिकारावी. असली जुनी बांडगुळे त्याज्य समजावी
चन्द्रशेखर

या पुर्वी उपक्रमावर मनुस्मृतीवर चर्चा झाली होती. मला तर मनुस्मृती हा विषय शहरात आल्यावर समजला. तोही आंबेडकरी चळवळी मुळे. स्मृती श्रुती पुराणोक्त फलप्राप्तर्थ्यम | असे काही श्राद्ध पक्ष श्रावणी ऋषीपंचमी अशा वेळी वारंवार उच्चारले जाणारे शब्द कानात घुमतात.
प्रकाश घाटपांडे

मानव जातीचा मूळ पुरुष म्हणजे मनु, स्वायंभुवम मनु, प्राचेतस मनु. बह्मदेवाचा शिष्य मनु.
वरील पैकी कोणी वरीजनल मनुस्मृती लिहिली आहे ? माहिती मिळेल का ?

-दिलीप बिरुटे
[अंदाजपंचे]

सुपरस्क्रिप्टमधील चार हा आकडा कुठे आहे?

(या चर्चेतले इतकेच कळलेला)
सन्जोप राव
होगा कोई ऐसा भी, कि 'गालिब' को न जाने?
शाइर तो वो अच्छा है, प' बदनाम बहोत है

लेखात मांडलेली मतेसुद्धा बहुतेक मनुस्मृती (किंवा त्यासंबंधी पुस्तके*) न वाचताच लिहिलेली आहेत असे दिसते.

क्ष हजार वर्षांपूर्वी स्त्री स्वातंत्र्य नव्हते याबद्दल कोणी शोक करणार नाही. आक्षेप या लेखाप्रमाणेच 'मनु समतावादी होता' असे म्हणणार्‍यांविषयी आहे.

*माझे मनुस्मृती विषयक ज्ञान नरहर कुरुंदकर यांचे मनुस्मृतीवरील पुस्तक व आ ह साळुंके यांचे मनुस्मृती समर्थकांची संस्कृती या दोन पुस्तकांपुरतेच मर्यादित आहे.

सविस्तर प्रतिसाद नंतर देईन.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

वे.शा.सं. बापटगुरुजींनी भाषांतरीत केलेली मनुस्मृती गजानन बुक डेपोने छापली आहे आणि उपलब्ध आहे.
हा अनुवाद जवळपास ८० वर्ष जुना आहे. हा वाचल्यास बराच उलगडा होऊ शकतो.
आमच्या मराठी पुस्तके प्रकल्पासाठी या पुस्त्काच ई-प्रकाशन करायचा बेत आहे. त्यानंतर बराच प्रकाश पाडता येईल.

या पुस्तकावद्दल मी काही वर्षांपूर्वी लिहीले होते. पण ते सध्या ई-स्वरुपात नाही. माझे मत काही फारसे चांगले नाही. आसपासचे श्लोक वाचले की कळते 'यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते' च्या शेजारीच त्याविरुद्ध लिहिलेले आढळते.

प्रमोद् सहस्रबुद्धे

धम्मकलाडू यांना माझ्याप्रतिसादाची सविस्तर प्रतीक्षा आहे हे वाचून आनंद झाला.

आद्य कम्यूनिस्ट मनूचे जे समतावादी आणि स्त्रीस्वातंत्र्यवादी विचार आहेत त्यापैकी काही खाली देत आहे.
(टीपः आत्ता माझ्याकडे कुरुंदकरांचे पुस्तक नाही पण डॉ आ ह साळुंखे यांचे आहे. त्यातून हे श्लोक घेतले आहेत. चांगली गोष्ट म्हणजे साळुंख्यांनी हे मूळ संस्कृत श्लोक पुस्तकाच्या शेवटी दिले आहेत. माझ्या संस्कृतच्या तुटपुंज्या आकलनानुसार त्या श्लोकांचा अर्थ खाली दिल्याप्रमाणेच साधारन आहे हे मी व्हेरिफाय केले आहे)

कन्येच्या जाणत्यापित्याने अणुभरही द्रव्य घेऊ नये, लोभाने शुल्क घेणारा अपत्याची विक्री करणारा ठरतो (३. ५१) कन्यादान मात्र 'सालंकृत' करायचे आहे.
मनुस्मृतीत स्त्रियांची पूजा करण्याविषयी जो श्लोक धम्मकलाडू यांनी वर दिला आहे त्यातील "पूजा" या शब्दाचा अर्थ मानसन्मान देणे असा नसून वस्त्रालंकार देणे असा आहे. म्हणजे आपण आचार्य / गुरू इत्यादींची पूजा करतो तेव्हा त्यांना मान देतो त्यांच्या सल्ल्यानुसार आचरण करतो. तसे काही अभिप्रेत नाही.
जर स्त्रीला आकर्षक बनवले नसेल तर ती स्त्री पुरुषाला आनंदित करू शकत नाही आणि पुरुष आनंदी नसेल तर तो प्रजननास उद्युक्त होत नाही (३.६१-६२)

एका पुरुषाची साक्ष चालेल पण चारित्र्यसंपन्न असलेल्या अनेक स्त्रियाम्ची साक्ष चालणार नाही (८.७७)
स्त्रीधनापैकी एक पैसाही पतीच्या परवानगीशिवाय खर्च करू नये (९.१९९)
स्त्रीच्या विवाहाखेरीज दुसर्‍याकोनत्याही संस्काराच्या वेळी वैदिक मंत्र म्हणायचा नाही (३.१२१)
ज्या यज्ञात स्त्रीने आहुती दिली असेल त्या यज्ञात ब्राह्मणांनी भोजन करू नये (४.२०५)
असा यज्ञ सज्जनांच्या वैभवाचा नाश करनारा आणि देवांना प्रतिकूल असतो (४.२०६)
ज्या स्त्रिया आहुती देतात त्या नरकात पडतात आणि ज्याच्या वतीने देतात तोही नरकात पडतो (११.३७)
अग्निहोत्रामध्य कन्येने वा युवतीने आहुती देऊ नये (११.३६)

पती कामतृप्तीसाठी दुसर्‍यास्त्रीकडे गेला असता स्त्रीने तीन वर्षे वाट पाहून मग त्याच्याकडे जावे (९.७६)
पत्नी अप्रिय बोलली तरी पतीने लगेच दुसरे लग्न करावे (९.८१)
पती चारित्र्यहीन असला तरी पत्नीने त्याची देवाप्रमाणे पूजा करावी (५.१५४)
पत्नी आधी मरण पावली तर अंत्यसंस्कार करण्यासाठी तिला अग्नी देऊन पुन्हा लग्न करावे (५.१६८)
पतीचा मृत्यू झाल्यावर पत्नीने शरीर सुकवून आयुष्य घालवावे पन दुसर्‍या पुरुषाचे नावही घेऊ नये (५.१५७)
पत्नीला विकले किंवा टाकून दिले तरी ती पतीच्या बंधनातून मुक्त होत नाही (९.४६)
विवाहविधीमध्ये शास्त्रात विधवेचा पुनर्विवाह कोठेही सांगितलेला नाही (९.६५)
पाणिग्रहणाचे मंत्र कन्यांसाठीच आहेत अकन्यांसाठी (एकदा लग्न होऊन गेलेल्याम्साठी) नाहीत (८.२२६)
कन्या एकदाच दिली जाते (९.४७)

स्त्री ही रत्नासारखी असते असे एक वचन आहे. त्याचा खरा अर्थ 'रत्नांचा संग्रह कुठूनही करावा' हे वाचले की लक्षात येतो.

सध्या बहुधा एवढे पुरेसे व्हावे.
धम्मकलाडू आणि तत्सम सर्व मनुस्मृतीसमर्थकांना मी उल्लेखिलेली दोन्ही पुस्तके वाचण्याचा अनाहूत सल्ला.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

स्त्री स्वातंत्र्याची भारतातली दारूण अवस्था लक्षात येण्यासाठी दोन हजार वर्षापूर्वीचा मनु कशाला वाचायला हवा? जयवंत दळवींच्या "आत्मचरित्राऐवजी" मध्ये त्यांच्या एकत्र (सधन) कुटुंबातल्या बायकांच्या हलाखीचं वर्णन केलेलं आहे. विसाव्या शतकातली परिस्थिती डोळे उघडणारी आहे.
माझ्याकडे कुठे तरी पुस्तकांच्या पसार्‍यात मनुस्मृतीचं भाषांतर - मनुला वंदनीय मानणार्‍याने केलेलं - आहे. ते वाचून काही वर्षं झाली. त्यात कुरूंदकरांनी आक्षेपार्ह म्हणून दिलेले बहुतेक श्लोक सोयीस्करपणे गाळलेले आहेत... तरी जे शिल्लक आहे ते शहारे आणणारं आहे.
एकविसाव्या शतकात जग किती सुंदर आहे याची कधी कधी आपल्याला कल्पना येत नाही...
miles to go...

मनुस्मृतीचा विधवांना उपदेश

स्त्रीने पातीनिधानानान्तारही त्याला अप्रिय कृत्य करू नये

खामाशील असावे ,नियाम्शील ,ब्रह्मचारी रहावे
पुत्र प्रप्तीसाठीही परपुरुषाची अपेक्षा करू नये

अध्याय ५ श्लोक १५६ ते १६० ( महाभारत काळात बहुधा मनुस्मृती मानत नसावे )

मनुस्मृतीचा विधुरांना उपदेश

पत्नी गेल्यावर पुरुषांनी तिचे यथाविधी दहन करून गृहस्थास्राम चालवण्यासाठी पुन्हा विवाह करावा

अध्याय ५ व श्लोक १६८