गांधीहत्येचे समर्थन करणारे आजही (किंबहुना आज भेटलेच) भेटतात पण गांधीहत्येचा वचपा म्हणून घरेदारे जाळणारे आजही आहेत का?

इंदिरा गांधींच्या हत्येचे समर्थन करणारे तसेच भिन्द्रनवाल्यांना मानणारे शिख आजही भेटतात. पण त्यांची घरदारे जाळणारे आज नाहीत (म्हणजे आज जाळत नाहीत) याचा अर्थ जे त्या भिषणतेतून गेले ते नाहीतच असा होत नाही. त्यामुळे यात हिंसक वृत्तीचा आणि कायदा हातात घेण्याचा प्रश्न आहे.

घरेदारे जाळण्याकरिता गांधीहत्या (किंवा तत्सम कोणतेही कारण) हे तात्कालिक निमित्त असते. घरेदारे ही जाळायचीच असतात. संधीची आणि दाखवायच्या कारणाची गरज असते.

आता रोजरोज गांधीहत्या (किंवा तेचतेच निमित्त) तर होत नाही. मग वचपा काढायला काहीतरी नवे निमित्त शोधायचे, आणि मिळाले की मग नवी जाळपोळ, नवी मोडतोड. मग कधी आमच्या पुण्याचे 'लकी' किंवा 'सनराइझ' जळते, कधी बाबरी मशीद पडते तर कधी भांडारकर इन्स्टिट्यूटची मोडतोड होते. कधी दुसर्‍या 'गांधी'हत्येनंतर इतर कोणाची घरेही जळतात. तत्त्व तेच, मानसिकता तीच, आणि त्यामागली द्वेषभावना उकळत ठेवणारी प्रक्रियाही तीच. करते हात, करवते हात आणि लक्ष्ये वेगळी, एवढेच.

बाकी 'गांधीहत्येचा वचपा म्हणून घरेदारे जाळणारे आजही असणे किंवा नसणे' आणि 'गांधीहत्येचे समर्थन करणारे आजही भेटणे किंवा न भेटणे' यांची तुलना तर्कसुसंगत नाही हे मान्य करावे लागेल. योग्य तुलना ही कदाचित 'गांधीहत्येचा वचपा म्हणून घरेदारे जाळणारे आजही असणे किंवा नसणे' आणि 'फाळणीच्या परिणामांचा वचपा म्हणून गांधीहत्या - किंवा पुन्हा गांधीहत्या शक्य नसल्याकारणाने फाळणीचा वचपा या कारणास्तव इतर कोणाची हत्या - करणारे आजही असणे किंवा नसणे' यांच्यात होऊ शकेल. ('गांधीहत्येचा वचपा' या विशिष्ट कारणास्तव त्यानंतर ज्याप्रमाणे जाळपोळ करण्यात आलेली नाही, त्याचप्रमाणे 'फाळणीच्या परिणामांचा वचपा' या विशिष्ट कारणास्तवही पुन्हा कोणा नेत्याची हत्या केली गेल्याचे ऐकिवात नाही. अर्थात, इतर कोणत्या तात्कालिक कारणासाठी पुन्हा इतर एखादे दुष्कृत्य होईल किंवा होणार नाही हा मुद्दा वेगळा.)

किंवा, 'गांधीहत्येचे समर्थन करणारे आजही भेटणे किंवा न भेटणे' आणि 'घरेदारे जाळण्याचे समर्थन करणारे आजही भेटणे किंवा न भेटणे' यांची तुलना सयुक्तिक ठरू शकेल. (गांधीहत्येचे समर्थन करणारे आजही भेटतात हे उघड आहे. तेव्हाच्या घरेदारे जाळण्याचे आजही समर्थन करणारे भेटतात की नाही हे शोधण्याकरिता तेव्हा घरेदारे ज्यांनी जाळली त्यांना किंवा त्यांच्या आजच्या समर्थकांना - असल्यास - मी भेटलेलो नाही, आणि महाराष्ट्रातल्या सध्याच्या राजकीय घडामोडींचा माझा तितकासा सूक्ष्म अभ्यास नाही, त्यामुळे मी निश्चितपणे सांगू शकत नाही. कदाचित माहीतगार यावर अधिक प्रकाश टाकू शकतील. अशी माहिती मिळू शकल्यास तुलनेकरिता रोचक ठरावी, आणि म्हणूनच मिळू शकल्यास आवडेल.)

अर्थात याच्यात 'ते' विरुद्ध 'इतर' अशा प्रकारचा कोणताही मुद्दा मांडण्याचा इरादा नाही हे येथे नमूद करणे इष्ट आहे. 'त्यांच्या'तील बहुतांश हे ज्याप्रमाणे प्रत्यक्ष गांधीहत्या करत नाहीत किंवा बाबरी मशीद तोडत नाहीत, त्याचप्रमाणे 'इतरां'तही बहुतांश घरेदारे जाळत नाहीत. (समर्थन करणारे किंवा न करणारे - आणि समर्थन करण्यासाठी चिथावणारे किंवा द्वेषासाठी ब्रेनवॉश करणारे - कोणत्याही गटात कमीअधिक प्रमाणात सापडावेत.) मात्र अशी कृत्ये करणारे आणि त्याकरिता भडकवणारे कोणत्याही गटातले लोक हे एकाच माळेचे मणी (किंवा एकाच ताटलीतली पक्वान्ने) असतात, आणि अशी कृत्ये न करणारे (कोणत्याही एका किंवा अधिक किंवा सर्व गटातले) सामान्यजन यात विनाकारण भरडले जातात, एवढेच मांडण्याचा उद्देश आहे.

बाकी एका ताटलीत वाढण्याबद्दल बोलावयाचे झाले तर घरेदारे जाळणार्‍यांच्या (प्रत्यक्ष कृत्य करणार्‍यांच्या) बाबतीत घरेदारे एवीतेवी जाळायचीच असतात, गांधीहत्या हे निमित्तमात्र असते, हे ओघाने आले. नाहीतर एकट्या नथुरामाचे घर शोधून काढून जाळण्याऐवजी कोणत्याही दिसेल त्या 'त्यां'चे घर जाळणे सयुक्तिक ठरत नाही. उलटपक्षी गांधीहत्या (प्रत्यक्ष कृत्य) करणार्‍यांच्या बाबतीत, गांधीहत्या एवीतेवी करायचीच असून फाळणीचे परिणाम हे केवळ निमित्त होते किंवा नाही याबद्दल मला निश्चितपणे माहीत नाही. तसे घडले असल्यास एका ताटलीत वाढणे हे योग्यच ठरावे. तसे नसल्यास असे एकाच ताटलीत वाढणे योग्य नाही हे आपले म्हणणे योग्य आहे, आणि त्या परिस्थितीत मी केलेल्या किंवा करू पाहत असलेल्या तुलनेतील चूक मी मान्य करतो.

(मात्र, या कारणास्तव अशी तुलना चुकीची ठरल्यामुळे वेगळ्या ताटल्यांत वाढावयाचे झाल्यास, 'फाळणीच्या दुष्परिणामांच्या तात्कालिक रागातून गांधीहत्या करणारे' आणि 'घरेदारे जाळण्याकरिता गांधीहत्येचे तात्कालिक निमित्त करणारे' यांपैकी - दोघेही गर्हणीयच, पण - कोण अधिक गर्हणीय - कोणाची ताटली अधिक घाणेरडी - असा प्रश्न पडतो.)

कथा नथुरामाबद्दल नव्हती; गांधींबद्दल होती. (म्हणजे, नथुरामाने गांधींना आधी नमस्कार करून मग त्यांच्यावर गोळ्या झाडल्या तेव्हा गांधी "हे राम" म्हणाले, की इतर काही - न छापण्यायोग्य - म्हणाले पण शब्द पुरा होण्याच्या आत मृत्यू आल्याने ते 'हे राम'सारखे भासले, याबद्दल कुतर्कात्मक कथा होती. मात्र सांगताना तथ्यात्मक असल्यासारखी सांगितली गेली, कथेची भाषा छापील मजकुराबद्दलच्या संकेतांस धरून नव्हती आणि कथा सांगणारा माझ्या सहाध्यायींपैकी एक कट्टर संघवादी होता.)

प्रथम मला दुतोंड्या म्हणालात आता दुसरे वाक्य राहीले म्हणून हेटाळणी करत आहात. तुम्ही व्यक्तिगत लिहीत असल्याने त्याचा मी निषेध करतो. पर्याय नसल्याने आपण वरील प्रतिसाद हा वाचन नसताना केलात इतके जाणवले. तसेच संदर्भ न देता चर्चा चालू करणे चांगले नाही, ते वाड्मय चौर्य आहे, हे परत एकदा लिहीतो.

"जोवर सिंधूनदी माझ्या भारतमातेला परत मिळत नाही तोवर माझ्या अस्थिंचं विसर्जन करु नये. आणि ते भारतात परत आलेल्या सिंधूनदीत करावे."

ही नथुरामची शेवटची इच्छा होती. त्या संदर्भात डाव्या विचारांच्या आउटलूकचा संदर्भ देतो.

त्याला कारण गांधीजींच्या अस्थी जगातील सर्व नद्यात टाकण्यात आल्या फक्त पाकीस्तान सरकारने त्या सिंधू नदीत टाकायला मनाई केली. त्या नंतर नथूरामने ही शेवटची इच्छा केली होती, असे गोपाळ गोडशांच्या "गांधी हत्या आणि मी" या, पुस्तकात म्हणले आहे. त्यामुळे त्याचा गुन्हा कमी होत नाही की तो साधूसंत होत नाही, तसे म्हणायचे देखील नाही. पण तुमचे वाच्न नसल्याचे समजल्याने, वस्तुस्थिती कळावी म्हणून ही अधिक माहीती.