कालाच्या एककांविषयी डिटेलवार चर्चा आहे.

शुकांच्या कालगणने नुसार-एका दिवसरात्र = ३२८०५००००० परमाणु.=८६४०० सेकंद.

मी खूप लहानपणी याविषयी वाचलं होतं, प्रत्यक्ष एककं दिल्याबद्दल धन्यवाद. एक परमाणु म्हणजे सुमारे २६ मायक्रोसेकंद इतके येतात. अणु म्हणजे ५२. इतके बारीक विभाग करण्याचं कारण काही माहीत आहे का? त्या काळी अणु आणि परमाणुमध्ये फरक करावा लागावा अशी मोजमापं केली गेली होती का?

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

वा! काळाची बरीचशी एकके माहित नव्हती. साठवून ठेवण्यालायक माहिती.

लहानपणी पाठकरताना रेवती नंतर "अभिजित" नावाचं नक्षत्र पाठ केलं होतं ते हल्ली कुठे दिसत नाहि. लहापणीची जुनी जीर्ण अंकलिपी शोधून काढली त्यातही अभिजीत आहे हल्लीच्या नव्या अंकलिपीत ते गायब आहे. असे का?
शिवाय पुर्वा फाल्गूनी / उत्तरा फाल्गूनीला आम्ही लहानपणी फक्त पुर्वा, उत्तरा असे पाठ केले आहे. नक्की बरोबर काय?

बाकी कालगणनेतील "तृटी, वेध" आदी गोष्टी मराठीत कालगणने साठी न वापरता अन्यत्र वापरली जातात ते केवळ नामसाधर्म्य की अजून काहि?

उपक्रमराव, तेवढं वाचनखुणांच पहा हो. प्लीज
ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

होरा हा शब्द हॉरो या मूळ ग्रीक शब्दावरून आला. त्यानुसार जे १२ होरे केले गेले आणि पुढील कालगणना ही खाल्डियन वगैरे संस्कृतीतून येथे आली. म्हणजे महाभारतकालीन कालगणना आणि आताचे दिवस/वार/ तिथी/पक्ष यांचा आपापसात संबंध नाही असे आहे का?

'अभिजित' हे २८वे नक्षत्र मानले जाते, विकीपेडीयावर दिलेल्या माहितीनुसार अभिजित नक्षत्राचा उल्लेख 'अथर्ववेद, तैत्तिरीय संहिता, शतपथ ब्राह्मण' यांत आहे. पंचांगात अभिजित नक्षत्र का नाही याचे स्पष्टिकरण येथे पहा.

माझ्या जुन्या नोंदवहीत मिळालेली राशी + चरण + नक्षत्र यांची एक यादी -

राशी - (चरण) नक्षत्र
------------------------------
मेष - ४ अश्विनी, ४ भरणी, १ कृत्तिका
वृषभ - ३ कृत्तिका, ४ रोहिणी, २ मृगशीर्ष
मिथुन - २ मृगशीर्ष, ४ आर्द्रा, ३ पुनर्वसू
कर्क - १ पुनर्वसू, ४ पुष्य, ४ आश्लेषा
सिंह - ४ मघा, ४ पूर्वा फाल्गुनी, १ उत्तरा फाल्गुनी
कन्या - ३ उत्तरा फाल्गुनी, ४ हस्त, २ चित्रा
तूळ - २ चित्रा, ४ स्वाती, ३ विशाखा
वृश्चिक - १ विशाखा, ४ अनुराधा, ४ ज्येष्ठा
धनू - ४ मूळ, ४ पूर्वाषाढा, १ उत्तराषाढा
मकर - ३ उत्तराषाढा, ४ श्रवण, २ धनिष्ठा
कुंभ - २ धनिष्ठा, ४ शततारका, ३ पूर्वा भाद्रपदा
मीन - १ पूर्वा भाद्रपदा, ४ उत्तर भाद्रपदा, ४ रेवती

अभिजित तारा/नक्षत्र स्थानानुसार धनू राशीत आहे.

ही माहिती कितपत अचूक आहे याविषयी मला थोडी शंका आहे, जर कोणाकडे गो. रा. परांजपे याचे "आकाशदर्शन अ‍ॅटलास" पुस्तक असेल तर त्यातून खात्री करुन् घेता येईल.

शिपाईगडी

तिन्ही भाग वाचले.
आवडत आहे हा विषय जरा पुढील भाग लवकर लिहा प्लीज्...

* थोडी वाट पाहण्याची सवय जास्त नाही आहे त्यामुळे असे होत आहे.

राज जैन
*********
"हज़ारों ख्वाहिशें ऐसी की हर ख्वाहिश पे दम निकले,
बहुत निकले मेरे अरमान लेकिन फिर भी कम निकले । "

सर्व प्रतीक्रीयांना सोबत उत्तरे देत आहे(माफ़ी मागुन)

श्री राजेशघासकडवी

एक परमाणु म्हणजे सुमारे २६ मायक्रोसेकंद इतके येतात. अणु म्हणजे ५२. इतके बारीक विभाग करण्याचं कारण काही माहीत आहे का?

--धन्यवाद. माझे गणित कच्चे आहे कदाचित जास्त येतील.

त्या काळी अणु आणि परमाणुमध्ये फरक करावा लागावा अशी मोजमापं केली गेली होती का?

--अणु आणि परमाणु हे या लेखात काळाशी संबघीत आहे.(atom- proton, neutron, electron बद्दल आपण म्हणता आहात का? बरयाचदा एकच शब्द वेगळ्या संर्दभात वेगवेगळया अर्थाचा आढळतो.)

ऋषिकेश
लहानपणी पाठकरताना रेवती नंतर "अभिजित"...
(शिपाईगडी यांचे उत्तराशी
+१)

अभिजित' हे २८वे नक्षत्र मानले जाते, विकीपेडीयावर दिलेल्या माहितीनुसार अभिजित नक्षत्राचा उल्लेख 'अथर्ववेद, तैत्तिरीय संहिता, शतपथ ब्राह्मण' यांत आहे. पंचांगात अभिजित नक्षत्र का नाही ?
+१.
--अभिजित' हे मी पण पाठ केल्याचे स्मरते.

बाकी कालगणनेतील "तृटी, वेध" आदी गोष्टी मराठीत कालगणने साठी न वापरता अन्यत्र वापरली जातात ते केवळ नामसाधर्म्य की अजून काहि?

--लेखात मांडतो.

प्रियाली

होरा हा शब्द हॉरो या मूळ ग्रीक शब्दावरून आला का?

--होरा हा शब्द अह-रात्र पासुन आहे.हॉरो या मूळ ग्रीक शब्दा(व होरास्कोप)बद्दल माझी माहीती अपुर्ण आहे हा शब्द पुर्वीच्या चर्चेतही आहेच.

राजे

तिन्ही भाग वाचले

--ध्यन्यवाद.पुढील भाग लवकर लीहतो.पोट्यापाण्याच्या सोइतुन थोडी शांतता मिळायला हवी.

शैलु.

--अणु आणि परमाणु हे या लेखात काळाशी संबघीत आहे.
मी काळ या अर्थानेच म्हणत होतो. म्हणूनच मला आश्चर्य वाटलं की इतक्या लहान एककाची (२६ मायक्रोसेकंदांची) गरज कशी पडली? आपल्या दैनंदिन जीवनात साधारण सेकंद हे एकक पुरेसं लहान होतं. शास्त्रज्ञांना अधिक बारीक एककांची गरज पडते - ती त्या काळांनी मोजण्याइतक्या जलद घटना मोजण्यासाठी. म्हणून मूळ प्रश्न विचारला होता.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

आकडेवारी चांगली. वाचतो आहे.

("वैदिक" आणि "श्रीमद्भागवत" यांच्यामध्ये फरक करावा असे वाटते. विशेषतः ऐतिहासिक संदर्भचर्चेमध्ये. नाहीतर कुठला काळ? अशी शंका उत्पन्न होते.)

गीता वगैरे संस्कृत ग्रंथात 'विज्ञान' या शब्दाचा कदाचित वेगळा अर्थ होत असावा, पण आजकाल रूढ असलेल्या मराठी भाषेत 'विज्ञान' हा शब्द 'सायन्स' या अर्थाने उपयोगात आणला जातो. आपल्याला हाच अर्थ अभिप्रेत असेल तर एक सूचना करावीशी वाटते.
स्टीफन हॉकिंग आणि सुरेश सोनी या दोघांचा एकत्र केलेला उल्लेख मला पहिल्या भागातच खटकला होता. आता आपण ती चूक सुधारली आहे. "आमच्या पूर्वजांना सग्गळं कांही ठाऊक होतं" अशा हट्टाग्रहाचा प्रचार करण्याच्या उद्देशाने लिहिलेल्या सुरेश सोनी यांच्या पुस्तकाचा संदर्भग्रंथ म्हणून उपयोग करणे हा सायन्सवर अन्याय आहे. उद्या कोणीतरी या लेखाचासुध्दा संदर्भ देईल. तेंव्हा 'विज्ञान' हा विषय कृपया मथळ्यातून काढून टाकून 'धर्म', 'माहिती', 'इतिहास', 'अनुभव' वगैरे शिल्लक ठेवावे. या लेखमालिकेत विस्तारपूर्वक आणि उपयुक्त माहिती दिली आहे यात शंका नाही. पण विज्ञानाचा (सायन्सचा) अभ्यासक या दृष्टीकोनातून पाहतांना मला तरी या लेखमालिकेत कोठे तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही. वाटल्यास मनोरंजन, कल्पनाविलास वगैरे विषय मथळ्याला जोडायला हरकत नाही.

उपक्रम ने या बाबतीत आपले स्पष्ट धोरण ठरवावे अशी विनंती आहे. प्राचीन काळातील तथाकथित महान वैज्ञानिक प्रगतीचे गोडवे गाता गाता आपण वर्तमानकाळातील पिढीची दिशाभूल करू नये एवढीच इच्छा आहे.

श्री राजेशघासकडवी

मी काळ या अर्थानेच म्हणत होतो. म्हणूनच मला आश्चर्य वाटलं की इतक्या लहान एककाची (२६ मायक्रोसेकंदांची) गरज कशी पडली?

-होय, तसेच मी पुढील लेखात कोटी, अज्ब ,.... खर्व इ. देणार आहे. त्या ही बाबतीत हा प्रश्न येउ शकतो.ही गरज होती की प्रवॄती आपल्याकडे जाणणे हे साधकाची साधनेचा भाग मानतात अणु-पासुन-ब्रम्हांड जाणणे.(अनंत कोटी ब्रम्हांड नायक) यात मी चुकू शकतो.

श्री.धनंजय

("वैदिक" आणि "श्रीमद्भागवत" यांच्यामध्ये फरक करावा असे वाटते.

४ वेद, ६ उपवेद व यावर आधारीत उपनिषद, दार्शनिक, पुराणे (श्रीमद्भागवत..) असे म्हणणे सयुक्त वाटते.

श्री आनंद घारे

गीता वगैरे संस्कृत ग्रंथात 'विज्ञान' या शब्दाचा कदाचित वेगळा अर्थ होत असावा.
स्टीफन हॉकिंग आणि सुरेश सोनी या दोघांचा एकत्र केलेला उल्लेख मला पहिल्या भागातच खटकला होतातेंव्हा 'विज्ञान' हा विषय कृपया मथळ्यातून काढून टाकून 'धर्म', 'माहिती', 'इतिहास', 'अनुभव' वगैरे शिल्लक ठेवावे. या लेखमालिकेत विस्तारपूर्वक आणि उपयुक्त माहिती दिली आहे यात शंका नाही. पण विज्ञानाचा (सायन्सचा) अभ्यासक या दृष्टीकोनातून पाहतांना मला तरी या लेखमालिकेत कोठे तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही. वाटल्यास मनोरंजन, कल्पनाविलास वगैरे विषय मथळ्याला जोडायला हरकत नाही.
उपक्रम ने या बाबतीत आपले स्पष्ट धोरण ठरवावे अशी विनंती आहे. प्राचीन काळातील तथाकथित महान वैज्ञानिक प्रगतीचे गोडवे गाता गाता आपण वर्तमानकाळातील पिढीची दिशाभूल करू नये एवढीच इच्छा आहे.

आपण विज्ञानाचे (सायन्सचा) अभ्यासक आहात.लेख वाचत आहत.आपण तसेच अनेक विद्वान वाचत आहेत व प्रतीक्रीया देत आहेत. हे मी भाग्य समजतो. धन्यवाद २ उपक्रम.सर्वांच्या प्रतीक्रीया मी नेहमी गांर्भीयाने घेत आहे.

१)गीता वगैरे संस्कृत ग्रंथात 'विज्ञान' या शब्दाचा कदाचित वेगळा अर्थ होत असावा.

-लेखात गीता, विज्ञान इ..चा.मी अत्यंत जाणिव पुर्वक उल्लेख केलेला नाही.

२)विज्ञान' हा विषय कृपया मथळ्यातून काढून टाकून 'धर्म', 'माहिती', 'इतिहास', 'अनुभव' वगैरे शिल्लक ठेवावे

-हरकत नाही.मी आग्रही नाही.हा विषय गणणा आहे,पुढे बिजगणित हा विस्तार आहेच.

३)विज्ञानाचा (सायन्सचा) अभ्यासक या दृष्टीकोनातून पाहतांना मला तरी या लेखमालिकेत कोठे तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही.

-पुढील लेखात मी देण्यारया संर्दभाचे अवतरण देत आहे--प्रसिद्ध वैज्ञानिक जन्म १९३४ मृत्यु १९९६ U.S.
कार्ल सेगन यांनी आपल्या COSMOS पुस्तकात(पृ. २१४) म्हटले आहे- विश्वा मधे प्राचिन भारतीय हींदु धर्म असा आहे की , ज्याने काळाचे सूक्ष्मतमा पासुन बृहत्तमापर्यंत मापन केलेले आहे.सामान्य दिवस रात्र धरुन ८ अब्ज ६४ कोटी वर्षांच्या ब्रह्मदेवाच्या दिवस रात्रीची गणणा केली आहे.ही गणना अधुनिक खगोल मापनाच्या अगदी जवळ पर्य़त पोहचते.

ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का?यात तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही?

४)वाटल्यास मनोरंजन, कल्पनाविलास वगैरे विषय मथळ्याला जोडायला हरकत नाही.

-मनोरंजन, कल्पनाविलास वगैरे . मी स्वत: यापुर्विचे व आताचेही लेख चर्चा मनोरंजन, कल्पनाविलास वगैरे. मानत नाही .

वाचकांना विनंती आहे की अशी धारणा असल्यास अगोदरच कळवावे.

५)उपक्रम ने या बाबतीत आपले स्पष्ट धोरण ठरवावे अशी विनंती आहे. प्राचीन काळातील तथाकथित महान वैज्ञानिक प्रगतीचे गोडवे गाता गाता आपण वर्तमानकाळातील पिढीची दिशाभूल करू नये एवढीच इच्छा आहे.

लेखात कोणाचेही गोडवे गायलेले नाही. प्राचीन काळातील तसेच आत्ताच्या वैज्ञानिकांचे.लेखातुन दिशभूल होउ नये ही माझीपण इच्छा आहे.

मला प्राचीन काळातील तसेच आत्ताच्या वैज्ञानिकांचे एकमेकांशी पुरकत्व अपेक्षीत आहे. ते देता येते का ते पाहतो.

वाचकांना विनंती आहे की,मार्गदर्शन करत राहवे. मी आगही नसुन अभ्यासक/साधक/जिज्ञासु आहे.

शैलु.

विज्ञानाचा (सायन्सचा) अभ्यासक या दृष्टीकोनातून पाहतांना मला तरी या लेखमालिकेत कोठे तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही.

-पुढील लेखात मी देण्यारया संर्दभाचे अवतरण देत आहे--प्रसिद्ध वैज्ञानिक जन्म १९३४ मृत्यु १९९६ U.S.
कार्ल सेगन यांनी आपल्या COSMOS पुस्तकात(पृ. २१४) म्हटले आहे- विश्वा मधे प्राचिन भारतीय हींदु धर्म असा आहे की , ज्याने काळाचे सूक्ष्मतमा पासुन बृहत्तमापर्यंत मापन केलेले आहे.सामान्य दिवस रात्र धरुन ८ अब्ज ६४ कोटी वर्षांच्या ब्रह्मदेवाच्या दिवस रात्रीची गणणा केली आहे.ही गणना अधुनिक खगोल मापनाच्या अगदी जवळ पर्य़त पोहचते.

ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का?यात तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही?

अमक्यातमक्याने काय म्हंटले याला सायन्सच्या जगात महत्व नसते. धर्म, संस्कृती वगैरेमध्ये ते चालते. कार्ल सेगनच्या नावाने जे काही आपण उध्दृत केले आहे ते त्याने कोणत्या संदर्भात लिहिले आहे? त्याने स्वतः तरी ते मान्य केले होते का आणि कशाच्या आधारावर ते मान्य केले होते? त्याने केलेल्या कोणत्याही वैज्ञानिक संशोधनात या आकडेवारीचा आधार त्याने घेतला आहे का? ते विधान आपल्याला स्वतःला सयुक्तिक वाटते का? आपण या ८ अब्ज ६४ कोटीचा हिशोब सांगू शकता का? त्याच्या मागचे गणित आपल्याला ठाऊक आहे का? असल्यास पुढील लेखात ते विशद करून सांगावे.
आपल्या तीनही लेखात मला असे काही दिसलेले नाही. त्यात खूप चांगली माहिती आहे, पण त्याच्यामागची तत्वे आणि तर्कसंगती नाही. म्हणून असल्या लेखाला विज्ञान म्हणता येणार नाही असे माझे मत आहे.
माझ्या माहितीनुसार कार्ल सेगन याचे कॉसमॉस हे पुस्तक साहित्यप्रकारात मोडते. तो वैज्ञानिक शोधनिबंध नाही. त्यातला एकादा उतारा पुरावा म्हणून दाखवणे हे जयंत नारळीकरांनी लिहिलेल्या विज्ञानकथा वाचून त्या सत्यकथा आहेत असे म्हणण्यासारखे आहे, किंवा श्रीमान योगी कादंबरीमधला एकादा संवाद वाचून तो संवाद प्रत्यक्ष घडला होता असे ठामपणे प्रतिपादन केल्यासारखे आहे.

अमक्यातमक्याने काय म्हंटले याला सायन्सच्या जगात महत्व नसते......

तरीही मुख्य प्रश्न राहतोच की?

ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का? असो खाली माझ्या पद्धतीने खुलासा देत आहे.

मी पुन्हा सांगतो लेख कोणत्याही मथळ्याखाली देण्यास हरकत नाही.मी आग्रही नाही.

माझ्या माहितीनुसार कार्ल सेगन याचे कॉसमॉस हे पुस्तक साहित्यप्रकारात मोडते. तो वैज्ञानिक शोधनिबंध नाही.

यालाही माझी हरकत नाही व अधिकार पण नाही.कार्ल सेगनची आहे की नाही हा त्याचा व तुमचा प्रश्न-

कार्ल सेगनच्या पुस्तकातील अवतरण देण्याचे कारण व लेखा संर्दभात--

कार्ल सेगनच्या पुस्तकातील अवतरण पुढील लेखात तसेच वरील प्रतीक्रीयेत मी पुरावा म्हणुन दीलेला नाही.( हे आपणास अगोदर सांगायला हवे होते, त्याबद्दल क्षमस्व.)

लेखातील १ दिवसरात्र (१५ मुहूर्त- दिवस/रात्र) , ७ दिवसरात्र-- १ सप्ताह , २ सप्ताह-- १ पक्ष , २ पक्ष-- १ मास , २ मास-- १ ॠतु , ३ ॠतु-- १ अयन , २ अयन--१ वर्ष.चित्रा-चैत्र,विशाखा-वैशाख,ज्येष्टा-ज्येष्ट,आषाढा-आषाढ,श्रवण-श्रावण,भाद्रपद-भाद्रपद,अश्विनी-अश्विन,कृतीका-कार्तिक,मृग-मार्गशीर्ष,पुश्य-पौष,मघा-माघ, फ़ाल्गुनी-फ़ाल्गुन ही गणणा वैदीक कालखंडा पासुन असुन ती वापरण्याची परंपरा आपल्याकडे दिसते.{आपण उल्लेख केलेल्या गिता (हा सर्वमान्य ग्रंथ आहे यामताशी अनेक विचारवंत/तत्वज्ञ सहमत आहेत.) ह्या ग्रंथात अघ्याय १० श्लोक ३५ यात मार्गशीर्ष महीन्याचा उल्लेख आहे.)}ही गणना अधुनिक खगोल मापनाच्या अगदी जवळ पर्य़त पोहचते. हे सत्य आपण का नाकारावे.(आपण नाकारत आहात असे मला प्रतिक्रीये वरुन वाटते. चु.भू.द्या.घ्या) कार्ल सेगन कोण हे काही काळ विसरुन

ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का? ती अचुकतेच्या जवळ पोहचते की नाही?(प्राचीन काळातील तसेच आत्ताच्या वैज्ञानिकांचे प्रवास/अभ्यास कसा झाला) तो योगायोग होता तर इतका तंतोतत व बरयाच बाबतीत कसा?असे काही उत्तरीत काही उनुत्तरीत शंका माझ्या सारख्याला पडल्या ,

तसे आपणास वाटेल असे मला वाटले,{कारण आपण विज्ञानाचे (सायन्सचे) अभ्यासक आहात}

पण तसे नाही झाले माझ्या कडून योग्य मांडणी झाली नसावी.हा माझा दोष असावा.आपण मात्र कार्ल सेगन व त्याचे कॉसमॉस हे पुस्तक यावरच माझे पार विच्छेदन केले असो.

प्राचीन काळातील वैज्ञानिकांना सर्व माहीत होते असा अट्टहास माझा नाही, तो कोणाचाही असावा असा आग्रह नाही.

पण काहीच माहीत नव्हते सर्व थोतांड असावे/आहे. ही भुमीका सुद्धा (दुराग्रही भुमीका) योग्य नाही.भारतातील अनेकांनी तुलनेने, संशोधनाने ,काहींनी प्रयोगाने अनेक गोष्टी साधार मांडल्या आहेत.त्यातुन येणारे निष्कर्ष सुद्धा अचंबीत करणारे आहेत.हे आपण सर्वांनी मान्य करायला हवे.काही गोष्टी नाही जुळत अपुर्णता आहे, ही गोष्ट सुद्धा मांडणारे मान्य करतात.वैज्ञानिक पण ज्ञानाच्या कक्षा अपुर्ण असुन त्यात मानव प्रगती करत राहील असेच म्हणतात असे मला वाटते.

मला प्राचीन काळातील तसेच आत्ताच्या वैज्ञानिकांचे एकमेकांशी पुरकत्व अपेक्षीत आहे.ते देता येते का ते पाहतो.

मला पडलेले तसेच प्रतिक्रीयेच्या माध्यमातुन पडण्यारया प्रश्नांची मांडणी जमवता येते का ते ती जुळवण्यासाठी अगोदर काही प्रयत्न होते का पाहण्याचा प्रयत्न आहे.व तेच माहीतीच्या रुपात देण्याचा प्रयत्न आहे. इती...

वाचकांना विनंती आहे की,मार्गदर्शन करत राहवे. मी आगही नसुन अभ्यासक/साधक/जिज्ञासु आहे.जास्तीत जास्त प्रतीक्रीया द्याव्यात जेणे करुन प्रेरणा मिळत राहील.

ध्यन्यवाद.पुढील भाग लवकर लीहतो.पोट्यापाण्याच्या सोइतुन थोडी शांतता मिळायला हवी.

शैलु

आपल्या कालगणनेमध्ये सूर्याच्या मार्गावरील तारकासमूहांना नावे दिली आहेत्. ती नावे म्हणजे नक्षत्रे. यात अभिजित येत नाही, कारण तो या मार्गावर नाही.

जितेंद्रिय पुरुषाच्या पापण्यांच्या उघडझापीला लागणारा वेळ म्हणजे निमिष. निमिषाच्या अर्ध्या भागाला तृटी म्हणतात.
संदर्भः लीलावती पुनर्दशन

नितीन

आपण लिहिल्याप्रमाणे"सामान्य दिवस रात्र धरुन ८ अब्ज ६४ कोटी वर्षांच्या ब्रह्मदेवाच्या दिवस रात्रीची गणणा केली आहे.ही गणना अधुनिक खगोल मापनाच्या अगदी जवळ पर्य़त पोहचते. ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का?यात तर्काधिष्ठित विज्ञान(सायन्स) दिसत नाही?
लेखातील १ दिवसरात्र (१५ मुहूर्त- दिवस/रात्र) , ७ दिवसरात्र-- १ सप्ताह , २ सप्ताह-- १ पक्ष , २ पक्ष-- १ मास , २ मास-- १ ॠतु , ३ ॠतु-- १ अयन , २ अयन--१ वर्ष.चित्रा-चैत्र,विशाखा-वैशाख,ज्येष्टा-ज्येष्ट,आषाढा-आषाढ,श्रवण-श्रावण,भाद्रपद-भाद्रपद,अश्विनी-अश्विन,कृतीका-कार्तिक,मृग-मार्गशीर्ष,पुश्य-पौष,मघा-माघ, फ़ाल्गुनी-फ़ाल्गुन ही गणणा वैदीक कालखंडा पासुन असुन ती वापरण्याची परंपरा आपल्याकडे दिसते.{आपण उल्लेख केलेल्या गिता (हा सर्वमान्य ग्रंथ आहे यामताशी अनेक विचारवंत/तत्वज्ञ सहमत आहेत.) ह्या ग्रंथात अघ्याय १० श्लोक ३५ यात मार्गशीर्ष महीन्याचा उल्लेख आहे.)}ही गणना अधुनिक खगोल मापनाच्या अगदी जवळ पर्य़त पोहचते. हे सत्य आपण का नाकारावे
ही गणणा ग्रहीय गणणे वर आधारीत नसावी का? ती अचुकतेच्या जवळ पोहचते की नाही?"

क्षमा असावी . यात कशाच्या जवळपास काय दिसते हे कोणी तरी मला सांगेल का? माझे अंकगणीत फार म्हणजे फारच कच्चे आहे.

आज आपण वापरत असलीली सेकंद, मिनीट , तास दिवस, सप्ताह , महीना , वर्ष. हे वैज्ञानिकांच्या निकर्षतुन आहेत.

आपल्या कडील प्राचिन गणना ही त्या गणनेशी जुळते की नाही ?

शैलु

एकंदरीत मथळ्यात् (ह्या श्री आनंद घारेसरांच्या सुचनेला मान देवुन)वैज्ञानिक नसावे हे तुर्तास मान्य करुन पुढचे लीखाण करतो.ते लेख/माहीती कोणत्या मथळ्यात द्यावी. ते आपण ठरवावे.

प्राचीन काळातील वैज्ञानिकांना सर्व माहीत होते असा अट्टहास माझा नाही, तो कोणाचाही असावा असा आग्रह नाही.

पण काहीच माहीत नव्हते सर्व थोतांड असावे/आहे. ही भुमीका सुद्धा (दुराग्रही भुमीका) योग्य नाही.भारतातील अनेकांनी तुलनेने, संशोधनाने ,काहींनी प्रयोगाने अनेक गोष्टी साधार मांडल्या आहेत.त्यातुन येणारे निष्कर्ष सुद्धा अचंबीत करणारे आहेत.हे आपण सर्वांनी मान्य करायला हवे.काही गोष्टी नाही जुळत अपुर्णता आहे, ही गोष्ट सुद्धा मांडणारे मान्य करतात.वैज्ञानिक पण ज्ञानाच्या कक्षा अपुर्ण असुन त्यात मानव प्रगती करत राहील असेच म्हणतात असे मला वाटते.

मला पडलेले तसेच प्रतिक्रीयेच्या माध्यमातुन पडण्यारया प्रश्नांची मांडणी जमवता येते का ते ती जुळवण्यासाठी अगोदर काही प्रयत्न होते का पाहण्याचा प्रयत्न आहे.व तेच माहीतीच्या रुपात देण्याचा प्रयत्न आहे. इती...

शैलु