देवीला माता असेही म्हटले जाते. त्या न्यायाने ही 'कुमारी माता ' देखील होउ शकते. समाजातल्या कुमारी मातांचा प्रश्न या निमित्ताने आठवला. जैन साध्वींना निसर्ग धर्मा विरुद्ध वागावे लागते त्याचे परिणाम् काय होतात हे अधुन मधुन वर्तमान पत्रातल्या बातम्यांवरुन समजते.
प्रकाश घाटपांडे

नवीनच माहिती कळली. धन्यवाद...

कुमारीमाताबद्दलचा लेख माहितीपूर्णच. शेवटच्या उता-यातील भावनेशी सहमत आहे. अजूनही काही रुढी,परंपरा, यांचा विचार करता जग विज्ञानाकडे कितीही वेगाने जाऊ दे, तेव्हाच त्याचा उलटा प्रवास सुरुच असतो. श्रद्धेपासून दूर होता येत नाही. त्याचे उत्तम उदा. म्हणजे कुमारीमाता असावे. वरील लेखन वाचतांना वाघ्या-मुरळीची आठवण झाली.

कुमारी देवीबद्दल आधी ऐकले/वाचले होते. टिव्ही वर कधीतरी लहान दलाई लामा व नेपाळमधे कुमारी देवी पहाताना हे त्यांच्या इच्छेविरुद्धचे आयुष्य तर नव्हे हा विचार आला होताच.

पण बहुदा जेथे गरीबी आहे, बोकाळलेली धार्मीक श्रद्धा आहे तेथे कुटुंबाचे पालनपोषण करायला कोणाचा न कोणाचा बळी जाणारच. कधी उंटाच्या शर्यतीत पाठीवर किंचाळायला, कधी म्हातार्‍या माणसाशी लग्न करायला, कधी देवदासी, वारांगना बनुन त्याग करायला कोणतरी कुमार देव व देवी बनुन देवत्व मिळवणारच.

वाचून वाईट वाटले..
त्यातही विकीवरचा विदा दर्शवतो की १९७८ आधीच्या कुमारी देवींची व्यवस्थित लग्ने, मुले झालेली आहेत मात्र नंतरच्या एकाहि नाहि. काहि धार्मिक प्रथांना गेल्या २५ वर्षात जो व्यावसायिक आयाम आला आहे त्याचा हा परिणाम वाटतो. धार्मिक विधी/सण/जत्रा/पालख्या/वार्‍या हळूहळू आर्थिक उत्पन्नाचे साधन म्हणून पाहिल्या जाऊ लागल्या आहेत.
एके काळी ब्राह्मण-बडवे याच अर्थकारणामुळे देवाला व्यापून होते परंतू तेव्हा त्यांचे पोट त्यावर अवलंबून होते. आता आधुनिक बुआ, बाबा, मठ यांचे पोट नव्हे तर हाव हे सगळं करवते आहे असे वाटते.

माझ्या शेजारच्या आजी आता इथे आल्या होत्या त्या सांगत होत्या जेव्हा ५०-५२ मधे नेपाळला गेल्या होत्या तेव्हा ही कुमारीदेवी मस्तपैकी काचापाणी खेळत होती. :) आणि तिचं हल्ली असतं तस प्रस्थ नव्हतं.

ऋषिकेश
------------------
जगात १० प्रकारचे लोक असतात द्विमान पद्धती समजणारे आणि न समजणारे

>>असे प्रकार, प्रथा केवळ समाजातील अशिक्षित समाजात होत असतील असे वाटत असल्यास आवर्जून सांगावेसे वाटते की कन्यापूजा ही अमेरिकेतही देवळांदेवळांतून चालते. चांगली सुशिक्षित, अतिउच्चशिक्षित माणसे लहान मुलींना रांगेत बसवून त्यांच्या पाया पडून, त्यांच्या हातात डॉलर्स कोंबताना आणि आशीर्वाद मागताना अनुभवले आहे.<<
हे माहीत नव्हते. ही प्रथा अमेरिकेतील हिंदू समाजात आहे की अन्य? हिंदू असतील तर कन्यापूजा करणारे हे भारतातल्या कुठल्या प्रांतातले असतात?
कुमारिकांचे पूजन करणे हा शक्तीपूजेचा प्रकार आहे. चैत्र शुद्ध तृतीयेपासून वैशाख शुद्ध तृतीयेपर्यन्त गौरीपूजा असते. चैत्र शुद्ध षष्ठी ही अशोकषष्टी समजतात. ज्येष्ठ शुद्ध ६बंगालमध्ये आणि दक्षिणी व पश्चिमी भारतात पाळतात. या दिवशी मुलांची प्राप्ती व्हावी म्हणून स्त्रिया षष्ठीदेवीची पूजा करतात. प्रत्येक मूल जन्माला आल्यानंतर ५व्या किंवा६व्या दिवशी सठीची पूजा प्रत्येक समाजात आहे. वैशाख शुद्ध ९मीला बंगाली स्त्रिया सीतेची पूजा करतात. पश्चिमी भारतात पौष शुद्ध ६ खस षष्ठी म्हणून पाळतात. ही मुलांचे आजारांपासून रक्षण व्हावे म्हणून तर देवीव्या आजारांपासून रक्षण व्हावे यासाठी (गुजराथमध्ये) पाळली जाणारी श्रावण कृष्ण सप्तमी (सीतला सप्तमी) आणि फाल्गुन कृष्ण अष्टमी ही उत्तरी भारतातली सीतला अष्टमी. माघ शुद्ध षष्ठी ही सीतला षष्ठी. शिवाय रंभा तृतीया, राधाष्टमी, अन्नपूर्णाष्टमी, कालीपूजा, हरितालिका, भवान्युत्पत्ति तिथी, दुर्गापूजा, ६४ योगिनींची पूजा, श्रीपंचमी, मनसापंचमी, ललितापंचमी , चंपाषष्ठी, होलिकापूजा, सरस्वती/शारदा पूजा, लक्ष्मीपूजन, इत्यादी दिवशी देवींची निनिराळ्या स्वरूपात पूजा केली जाते. कवि जयदेव, स्वामी रामानंद, कबीर, विद्यापति, चंडिदास वगैरे कवी आणि स्वामींनी लोकांचे मन या विविध शक्तिपूजांपासून परावृत्त करण्याचा प्रयत्‍न केला. आणि त्यामुळेच या पूजा आता तुरळक स्वरूपातच आढळतात. नेहमीच्या चाकोरीबद्ध आयुष्यात काही आनंद आणि विरंगुळा या पूजांपासून मिळतो येवढाच स्त्रियांना त्यांचा फायदा.
महाराष्ट्रात आश्विन शुद्ध पंचमीला म्हणजे ललिता पंचमीला कुमारिकांना घरी बोलावून त्यांची पूजा केली जाते. पण महाराष्ट्रातल्या या प्रथेत टीका करण्यासारखे काही फारसे नाही. या निमित्ताने लहान मुली घरात येऊन काहीतरी आनंद देऊन आणि घेऊन जातात. ----वाचक्‍नवी

माझ्या घराशेजारी "कुमारी रेस्टॉरंट" नावाची नेपाळी खानावळ आहे. त्यांच्या मेनूकार्डावर या प्रथेबद्दल थोडासाच पण प्रशंसात्मक मजकूर आहे. कुतूहल वाटले म्हणून मी अधिक वाचले, आणि मुलीचे बालपण गुदमरत असावे असे मला वाटले.

खरे म्हणजे मला तिबेटी लामा प्रथेबद्दलही असेच वाटते. पण मुलग्यांना मासिक पाळी येत नसल्यामुळे लामापद आयुष्यभर टिकते. त्यामुळे हरपलेले बालपण फारतर राजघराण्याच्या युवराजाचे (प्रिन्स विल्यम, हॅरी, वगैरे यांचे) हरपते तितकेच.

बोडणासाठी लहान मुलीला काही दिवसांसाठी देवी करतात, ती गंमत असते. त्यावरून फारतर असे दिसते, की लहान मुलीत जिवंत देवी बघण्याची इच्छा सार्वत्रिक आहे. मुळात क्रूर नाही. त्या मुलीच्या आयुष्यात किती दूरगामी ढवळाढवळ होते, त्याच्यावर "क्रौर्य की मजा" हा निर्णय करावा.

([किती तात्कालिक मजा? किती दूरगामी परिणाम?] असाच काही विचार देवी किंवा देवचार अंगात येणार्‍या बाल/प्रौढ स्त्री-पुरुषांबाबत करावा. वेडगळपणे वागणारा एक मुलगा देवळात साखळीने बांधून ठेवलेला मी लहानपणी पाहिलेला आहे. गोव्यातलेच एक दत्ताचे देऊळ असावे असे अंधुक आठवते.)