लेख आवडला. भाषांतर करुन इथे उपलब्ध केल्या बद्दल नविन ह्यांचे आभार.

काश्मीरमध्ये सार्वमत घेण्याचे वचन आपण सहा दशकांपूर्वी दिले होते. आता ते घेऊ आणि त्यांना तीन पर्याय देऊ : स्वातंत्र्य, पाकिस्तानात विलिनीकरण, भारतात विलिनीकरण. यातून काश्मिरी लोक स्वातंत्र्यच निवडतील हे जवळजवळ नक्की आहे. जम्मू आणि बहुतेक लडाख भारतात राहण्याचा निर्णय घेतील. काश्मीर विषयी राजकारणि आणि लष्कराच्या ऐवजी काश्मीरच्या लोकांना निर्णय घेऊ दे.

सहमत!

काय म्हटले आहे ते रोचक आहे, आणि कोण म्हणत आहे, तेही रोचक आहे.

हे स्वामिनाथन म्हणजे कोणी अरुंधती रायचे पुरुषावतर नसावेत.

आताच त्यांच्या "स्वामिनॉमिक्स" अनुदिनीवर जाऊन त्यांचे अन्य लेख वाचलेत.

गुजरात येथील मोदीशाहीतील हिंसा काँग्रेसच्या शिखांविरुद्ध दिल्ली-हिंसेपेक्षा वाईट नाही (दुवा), बोगस सोशलिझम (दुवा), समाजवादी पक्ष आणि कम्यूनिस्ट पक्ष (मार्क्सिस्ट) हे अतिरेकी मुसलमान संघटनांची मदत घेतात (दुवा).

(हा मनुष्य स्यूडो सेक्युलर मानला जातो का? या वर्गीकरणाच्या बाबतीत मी तसा अनभिज्ञ आहे. पण पूर्वीचे लेख बघून बुवा तसा उजवखुरा असावा अशी शंका येते.)

तसे बॉर्डरवरचे अनेक प्रदेश असे निघतील ज्यांना दुसर्‍या देशात सामील व्हायचे आहे. लेखातल्या बर्‍याच गोष्टी खर्‍या असतील. सार्वमताचे वचन देउन न घेणे आपली चुकच आहे. परंतु सार्वमत घेऊ ह्याचे वचन देणे हीच त्याआधी केलेली चुक वाटते. असो. आता काश्मीर भारतात आहे.तेंव्हा आता तिथल्या लोकांना स्वातंत्र्याची संधी देणे (भारतापासुन वेगळे होण्याची संधी देणे) ही चुक ठरणार नाही का. या बोलण्यात विरोधाभास वाटत् असेल. परंतु, काश्मीरला स्वातंत्र्याची संधी दिल्यानंतर् भारतातील इतर भागांमधे काय परिणाम होतील. याचा विचार अय्यर साहेबांनी केलेला दिसत नाही.

असो, असे लेख म्हणजे काश्मीर वर उदक सोडण्याची नांदी आहे काय?

- सूर्य.

लेख वाचले.हल्ली आमचे ही मत काहीसे काश्मीर सोडून द्या असेच होते आहे. जुन्या राजकारण्यांच्या आणि त्यांच्या कुटुंबियांच्या हट्टापायी आज समस्त भारतीयांच्या घामाची आणि रक्ताची अवहेलना होत आहे. काश्मीर प्रश्न हा आजवर फक्त भावनीकरित्या हाताळण्यात आला आहे असे नाही का वाटत? विचार केल्यास काही मुद्दे समोर येतात.
काश्मीरवरचा हक्क सोडणे:
ज्यांना भारतात राहायचेच नाही त्यांना मारुन मुटकुन काय होणार आहे? त्यापेक्षा त्यांना वेगळे करा. त्यांच्या सोबत एक राष्ट्रासोबत ठेवायचे तेच संबंध ठेवा. परत त्यांना सामावून घेतलेच तर मग लष्करी बळावर कायमचे घ्या आणि विरोधकांना कायमचे संपवा.
काश्मीरला स्वातंत्र्य दिले तर पुर्वेकडची राज्ये ही हेच मागतील आणि दक्षिणेकडचे एक राज्य सुद्धा. पण यांना वेगळे केले आणि हे मुद्दे कायमचे संपवले तर भारताचे काही प्रमाणात का होईन प्रश्न सुटतील.
भारताच्या आर्थिक राजधानीतुन म्हणजेच महाराष्ट्रातुन आणि इतर भारतीय घटने सोबत एकरुप असणार्‍या राज्यातुन जो काही महसुल गोळा होतो, तो या सर्व राज्यात शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी खर्च होतो. विकास कोणाचाच नाही. ना आमचा ना त्यांचा. पैसा मात्र वाया.
मोदींनी जेंव्हा मध्ये करासंदर्भात वक्तव्य केले त्यावेळी फारसे कोणी बोललेच नाही. ते काही प्रमाणात बरोबर होते आणि काही प्रमाणात चुक. पण जेथे भारताच्या राष्ट्रीय राजकारणात राज्यपातळीच्या पक्षांचेच बळ वाढत चालले आहे तेथे राष्ट्रीयत्वाची भावना येणे अवघड आहे. कदाचित उद्या भारताची अनेक शकले होतील. सत्तेचा हव्यास भारतीयांचा नेहमीच रसातळाला घेउन गेला आहे. भारतीयांना स्वतःचे राज्य योग्य प्रकारे संघटीत करून चालवता येत नाही आणि परकियच चांगले राज्य करतात हे अनेकदा सिद्ध झाले आहे.

ख्रिश्चन इंग्रजांना हिंदू आणि मुसलमानांनी एकजुट होउन घालवले (?) हे विधान मान्य केले तर त्याच वेळी पाकिस्तानची निर्मीती होत असताना मुसलमानांना वेचुन वेचुन पाठवले असते, कदाचित काश्मीर सुद्धा देवुन टाकले असते तर आज भारत कितीतरी प्रगत आणि हिंदू राष्ट्र बनला असता. पण त्यावेळी सुद्धा सत्ता आणि प्रसिद्धीच्या हव्यासापोटी नसते विलिनीकरण केले आणि आज आम्ही तन, मन आणि धनापासून असलेले भारतीय, रोज त्याची किंमत मोजतोय. आजुबाजुला पाहिलं तर विस्थापित काश्मीरी हिंदूंना आम्ही वर लिहिलेल्या भारतीयांनी कधीच सामावुन घेतल आहे.

काश्मीरला स्वातंत्र्य दिले तर पाक सोबत योग्य ती भाषा बोलायला आम्हाला नक्कीच हक्क आहे. पण सदासर्वदा धर्मनिरपेक्षतेचा मुखवटा घालुन वावरणार्‍या आमच्या, खास करून काँग्रेसच्या राजकारण्यांना ते या काय कोणत्याच जन्मात जमणार नाही. फार तर फार, सुशिक्षीत हिंदू त्यांना शक्य तेथे स्थलांतर करत जातील. आपल्यात इतरांना सामावून घेणे आणि आपण इतरांशी जुळवून घेणे हे हिंदूंचे रक्त आहे म्हटल्यास फारसे वावगे ठरणार नाही. असे झाले तर अजुन काही दशकांनी भारतातल्या नव बौंद्धांना मुस्लिम आक्रमणाला तोंड द्यावे लागेल अथवा सम्स्त भारत एक मुस्लिम राष्ट्र बनेल आणि त्यातुन काही येथे उरलेच तर ते अल्पसंख्यांक म्हणजे हिंदू असतील.

आत्ता हे वाचताना अतिरेकी नक्कीच वाटेल पण कदाचित भविष्यात पटेल.

शरद
काश्मीरला स्वातंत्र्य दिले तर पुर्वेकडची राज्ये ही हेच मागतील आणि दक्षिणेकडचे एक राज्य सुद्धा. पण यांना वेगळे केले आणि हे मुद्दे कायमचे संपवले तर भारताचे काही प्रमाणात का होईन प्रश्न सुटतील
बांगला देश स्वतंत्र झाला तेंव्हा आपण लष्करी जोरावर त्याला सामिल करून घेऊ शकलो असतो. आपण तसे केले नाही. पण
त्यामुळे घुसखोरांचा प्रश्न सुटला का ? काश्मीरला स्वतंत्रता देऊन आज जे युध्द एल.ओ.सी. वर चालले आहे ते जम्मुच्या हद्दीवर
येणार नाही याची काय खात्री ?
समित्पाणी

भारताने काश्मिरच्या बाबतीत ऐतिहासिक चुका केल्या आहेत असे मलाही वाटते. परंतु आता देशाची पुन्हा पुन्हा फाळणी करत बसणे अयोग्य वाटते कारण हे दुष्टचक्र थांबायचे कोठे? दोन्ही देश काश्मिरप्रश्नावर सामोपचाराने तोडगा काढतील तरच प्रश्न योग्य मार्गाने आणि रितीने सुटू शकेल असे वाटते.

लेख भाषांतर करून येथे देण्याबद्दल धन्यवाद.

भारतातला मध्यमवर्गीय बुद्धीजीवी वर्ग काश्मिरात होणार्‍या प्रकारांनी स्तीमित झालेला आहे.
स्वतः करण्यासारखे हाती काहीही बळ नाही.
विचारांशी प्रामाणिक राहणारे नेतृत्व नाही.
विचारातून कार्यसिद्धी करण्यासाठी आवश्य असे सामान्य जनतेचे पाठबळ आता उरलेले नाही.
अजाण बहुसंख्येकडे विचारांना मानण्याची मानसिकता नाही.
अशा परिस्थितीत केवळ हतबल होऊन सर्व पहात राहाण्यापलिकडे या वर्गाकडे पर्याय नाही.
वास्तवाशी कधीही संबंध नसलेले आणि देशाशी वैचारिक बांधिलकी नसलेले तथाकथित विचारवंत असे फुटीर विचार उघडपणे मांडून या शबलतेला एक सोनेरी मुलामा चढवत आहेत. एक नैतिक अधिष्ठान देत आहेत.

म्हणजे (ईश्वर करो आणि तसे न होवो) उद्या काश्मिर स्वतंत्र झालेच तर ,"बघा, आम्ही किती मोठ्या मनाचे आहोत. विचारांनी देशप्रेमासारख्या संकुचित भावनेवर मात केली आणि काश्मिरी लोकांना त्यांचे प्रिय स्वातंत्र्य देऊन टाकले" असे 'गिर्‍या तोभी टांग उप्पर' म्हणायला मध्यमवर्गीय बुद्धीजीवी मोकळे.

असे विचार समाजात उघडपणे मांडणे हा देशद्रोह आहे.

जरा इतर देशांकडे पहा. 'माझे ते माझे आणि तुझे तेही माझे' अशी नीती बाळगत मोठ्या अभिमानाने जगात मिरवतात. चीन = तिबेट + अक्साई चीन + तैवान , पाकिस्तान = आझाद काश्मिर , रशिया = दक्षिण ओसेटिया , अमेरिका = कुवेत + इराक... तुमचे वैचारिक डोस त्यांना पाजा आणि पहा काय उत्तरे मिळतात.'बळी तो कान पिळी ' हा न्याय सर्वत्र लागू होतो हे विसरू नये.

काश्मिरला स्वातंत्र्य मिळाले तर देशाला उत्तरेत आणखी एक शत्रू मिळेल याची खात्री आहे. बांगला देशाचे उदाहरण समोर आहेच. आता नेपाळही माऑवाद्यांच्या (म्हणजे अन्वयाने चीनच्या) ताब्यात गेला.
काश्मिरही द्या.
अरे, आणि हैदराबाद तर भारताने चक्क जिंकून घेतले. हा धडधडीत अन्याय आहे. युनोकडे निझामाच्या मानवी हक्कांची पायमल्ली झाली म्हणून दाद मागा.
गोवाही भारताने गिळला आहे. तोही द्या. अरुणाचल, मेघालय, मिझोराम, मणीपूर, आसाम हवेतर पंजाबही द्या. दक्षिणेत तामिळनाडू ..

शाबास!
काय लॉजिक आहे...

२२ फेब्रुवारी १९९४ ह्या दिवशी संसदेने एकमताने संमत केलेला ठराव वाचण्यासारखा आहे.

त्यातील शेवटचा भाग असा आहे:
"The state of Jammu and Kashmir has been and shall be an integral part of India and any attempts to separate it from the rest of the country will be resisted by all necessary means.

"India has the will and capacity to firmly counter all designs against its unity, sovereignty and territorial integrity and demands that Pakistan must vacate the areas of the Indian state of Jammu and Kashmir which they have occupied through aggression."

काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.
काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे. काश्मिर हा भारताचाच भाग आहे.

टाइम्स ऑफ इंडिया ने केलेल्या सर्वेक्षणाची बातमी.

हा दृष्टिकोन सांगणार्‍या लेखकाच्या लेखाचा अनुवाद केल्याबद्दल धन्यवाद.