निट वाचा :
दुसर्‍यांचे प्रतिसाद
आपले प्रतिसाद
अभ्यासाची पुस्तके

त्याशिवाय चर्चेला मजा नाही.

विश्वासार्ह थिअरी होती.

विश्वास? ये किस चीडिया का नाम है? वो श्रद्धा नाम की चीडिया थी उसकीच बहीण वगैरे तो नही ना?

त्यामुळे, त्या थिअरीची असिद्ध भाकिते शक्य असण्याची थोडी शक्यता ऑपॉपच होती.

अरे वा, शक्य असण्याची थोडी शक्यता हा गमतीदार शब्दप्रयोग आहे. तो मी पुन्हा वापरणं शक्य असण्याची थोडी शक्यता आहे असं मी म्हणू शकतो.

आकाशगंगेतील प्रगत संस्कृतींच्या संख्येचा अंदाज ड्रेक समीकरणाने मिळतो.

अरे देवा... तुमचा ड्रेक समीकरणावरून उत्तरं मिळतात यावर विश्वास आहे तर. अहो, ते देवावर विश्वास ठेवण्यापेक्षाही वाईट. ड्रेक समीकरणातून आपल्याला नक्की कुठचे फॅक्टर्स माहीत नाहीत हे कळतं. किंवा अंदाजपंचे त्यात हवे ते आकडे घातले की हवी ती उत्तरं मिळतात. जरा अभ्यास वाढवा.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.वैद्य यांनी मांडलेल्या विचारांशी सहमत आहे.

देवच कशाला सैतान, स्वर्ग, नर्क, पुनर्जन्म, पूर्वसंचित ह्यापैकी काहीही असण्याची शक्यता तुम्ही पूर्णपणे नाकारू शकत नाही. पण म्हणून प्रत्येकाच्या अस्तित्वाचा शोध घेतला पाहिजे का? दुसरे म्हणजे अश्या अस्तित्वाचा शोध चालू असे पर्यंत ह्या कल्पना 'अस्तित्वात नाहीत' असे धरुन तुम्ही तुमचे व्यवहार ठेवणार की 'अस्तित्वात आहेत' असे धरुन? 'अस्तित्वात नाही' असे गृहितक ठेवणे मला तर्कसंगत वाटते. तुम्हाला वाटत नसल्यास त्यावरही कुणाची हरकत नसावी.

प्रतिसाद फार आवडला.

माझा आक्षेप तुमच्या 'वैचारीक नाझीजम' वगैरे शब्दांना आहे. इतका गंभीर शब्द तुम्ही फारंच कॅज्युअली वापरला आहे. इथल्या चर्चेत तुम्हाला कुठे नाझीझम दिसला हे दाखवुन दिल्यास आभारी राहीन.

एखाद्याला मोठे झाल्यावरही खेळण्यांशी खेळायला आवडते, मला त्यावर काहीच आक्षेप नाही. पण मी अशा वागण्यास बालिश म्हंटल्यास तो वैचारीक नाझीझम नाही.

सहमत. हा इंटलेक्च्य़ुअल वॅक्युअसनेस अनपेक्षित होता. असो. 'वैचारिक नाझिझम'वरून 'गुंतागुंतीचा समाज' झाला नाही म्हणजे मिळवले.

एकंदर प्रतिसाद फार आवडला.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

हा शब्दप्रयोग आधल्या चर्चेतल्या निखिल जोशी यांच्या मतांना उद्देशून वापरला होता, तुम्हाला नाही. तिथे त्यांनी आक्षेप न घेता कोणीतरी दखल घेतल्याबद्दल सुटकेचा निश्वास टाकला होत. या चर्चेत केवळ त्या देवाणघेवाणीचा उल्लेख आहे.
बाकी सविस्तर प्रतिसाद काँप्युटरवर टाईप करण्याची संधी मिळेल तेव्हा.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

आत्तापर्यंतची संपूर्ण चर्चा परत वाचल्यावर काही गोष्टी लक्षात आल्या. त्यांचा गोषवारा, आणि काही प्रश्न उपस्थित झाले आहेत त्यांना उत्तरं एकत्र देतो.

१. देव नाही हे सिद्ध झालेलं नाही. विज्ञानात जसे इतर कमी अधिक पुरावे असलेले हायपोथेसिस असतात तसाच हाही एक. पण ती सिद्धता देव आहे म्हणणाऱ्यांनी द्यावी असा एक सूर दिसतो. माझा मुद्दा असा आहे की 'मोरया मला तारेल असा विश्वास असण्याने मनुष्य तारला जातो' हे असिद्ध झालेलं नाही. त्यासाठीची आवश्यक मोजमापं झालेली नाहीत. साठेंना यनावालांच्या निवेदकाने काही इतर शक्यता सांगितल्या. त्याच लागू आहेत, व साठे न मरण्यासाठी मोरया हे कारण नाही हेही सिद्ध झालेलं नाही. जोपर्यंत ते होत नाही तोपर्यंत ते तर्कच रहातात. वर वैद्य म्हणतात की 'पण म्हणून प्रत्येकाच्या अस्तित्वाचा शोध घेतला पाहिजे का?' त्याला उत्तर असं की शोध घेतलाच पाहिजे असं नाही. पण मग जो व्हेरिएबल शास्त्रीय पद्धतीने पुरेशा खात्रीलायकरीत्या बाद झालेला नाही, त्याबाबत माझंच बरोबर असं म्हणून दुसऱ्याला पटवून देण्याचा कुठच्या आधारावर प्रयत्न करायचा?

२. देवाशिवायचा अभ्युपगम स्वस्त असणे - हा नास्तिकांच्या आवडत्या ऑकॅमच्या वस्तऱ्याचा उल्लेख आला. या वस्तऱ्यावर लोक का विसंबून असतात कोण जाणे. त्याने तात्कालिक सत्य सापडायला मदत होते. सतराव्या शतकात न्यूटनने तीन नियम मांडले तेव्हाच जर आइन्स्टाइनचा सापेक्षतावाद प्रसिद्ध झाला असता तर या वस्तऱ्याने तो छाटून टाकला असता. म्हणजे त्याकाळी सापेक्षतावाद लागू नव्हता असं म्हणायचं का?

३. 'अभ्युपगम सिद्ध करण्यासाठी शोध घेतला जात नाही, त्यावर अविश्वास ठेवून शोध घेतला जातो. फॉल्सिफाएबिलिटी ही संकल्पना कृपया नीट समजावून घ्या.' यावरून निखिल जोशींना विज्ञानातलं संशोधन कसं चालतं याची काडीमात्र कल्पना नाही हेच दिसून येतं. टॉप क्वार्क हे उत्तम उदाहरण आहे. १९७३ ते ७७ च्या काळात टॉप क्वार्क असणार याची शास्त्रज्ञांना खात्री पटायला लागली होती. स्टॅंडर्ड मॉडेलमध्ये त्याचा अंतर्भाव झाला होता. टॉप क्वार्क दिसलेला नसूनही तो सापडेल या आशेवर हे स्टॅंडर्ड मॉडेल वापरलं जात होतं. सर्न आणि फर्मिलॅब यांच्यात कोण आधी टॉप क्वार्क शोधतोय याची स्पर्धा लागली होती. त्यावेळी कोणीच टॉप क्वार्क नाही हे सिद्ध करायला निघालेला नव्हता. त्यावर कोणाचाच अविश्वास नव्हता. तेव्हा अभ्युपगम सिद्ध करण्यासाठी न सापडलेल्या एंटिटीचा शोध घेणं हे नवीन नाही. तेव्हा ' "परग्रहवासीय नाहीत" या सिद्धांताला असिद्ध करण्यासाठी त्यांचा शोध घेतला जातो' हे विधान भंपक आहे. ग्रांट प्रपोझल्स मध्ये परग्रहवासीय सापडले तर काय मज्जा येईल वगैरे म्हटलेलं असतं.

४. 'कार्यकारणभाव नसेल तर विज्ञान तरी शक्य आहे काय? तपासून बघणे, स्वतःचे मत इतरांना पटविणे, इ. भानगडीच उरणार नाहीत.' भाग्यविधाताच्या व्याख्येत मोरया प्रत्येक हालचाल ठरवतो असं म्हटलेलंच नाही. साठेंच्या मते तो थोडीशी मदत करतो. म्हणजे मोरया हे जगातल्या घटना ठरवणाऱ्या अनेक कारणांपैकी एक कारण आहे. ते विज्ञानबाह्य असेलच असंही नाही. त्या कारणाचं कार्य कसं चालतं हा अभ्यासयोग्य विषय आहे.

५. 'परिणाम कोणते ते तर आधी कृपया नमूद करा ना! मग मोजण्या/न मोजण्याची चर्चा शक्य आहे.' 'आधी देवाची व्याख्या सांगा' साठेंनी सांगितलेला मोरयाच्या कृपेने जीव वाचणे हा परिणाम घ्या. साठेंशी बोलताना यनावालांच्या निवेदकाने केवळ तर्काच्या आधारे तो कार्यकारणभाव खोडण्याचा प्रयत्न केला होता. कारण त्यांचा त्या तर्कावर ठाम विश्वास होता. पण साठेंचं अनुमान सत्य आहे की नाही हे शोधण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला नाही. मोरया किंवा तत्सम शक्तीवर विश्वास असणे यामुळे लोकांचं आयुर्मान वाढतं का? हे तुम्ही शोधून काढू शकता. असा अभ्यास आधीच झालेला आहे का? हेही तपासून बघू शकता (हिंट - गूगल). यापैकी काहीही केलं नाही साठेंचं अनुमान खोडलं जात नाही, केवळ दुसरी थियरी मांडली जाते. आणि मुख्य म्हणजे अशा अभ्यासाशिवाय विधानं केली तर विज्ञानवाद्यांची उच्च नैतिक भूमिका निघून जाते. मग विज्ञानवादी व श्रद्धावंत यांत काय फरक राहिला?

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी