भारतरत्न पुरस्कार का दिला जातो याबद्दल एखादा लेख कोणीतरी टाकावा ही विनंती. माझ्यामते जर क्रीडाप्रकारात भारतरत्न दिला जात नसेल तर कलाप्रकारातही दिला जाऊ नये.

मला कलेची जाण नसेल म्हणून कदाचित हुसेनचाचांच्या फराट्यांमागचे भीषण वास्तव समजले नसावे. ते ग्रेट असले तरी भारतरत्न व्हावे किंवा आहेत असं मला वाटत नाही. कोची आयपीयल (आणि सुनंदा पुश्कर वगैरे)लफड्यात पडून थरूरसारख्यांनी अगोदरच निष्कारण आपली विश्वासार्हता कमी करून घेतली आहे. थरूर निवडून आले असले तरी कोणत्याही प्रकारे भारतीय व्यक्तींचे किंवा संस्कृतीचे प्रतिनिधित्व करतात असे वाटत नाही. शोभा डे टाईप कॉस्मोग्लोबल वाटतात.

समाजसेवक, शास्त्रज्ञ, उद्योगपती यांच्यातले कोणी या ना त्या मार्गाने देशाच्या प्रगतीला हातभार लावणार्‍या लोकांना भारतरत्न म्हणावे असे मला वाटते. फारच वाद होत असतील तर् पुरस्कार बंद करावा. आपल्या शेजारी देशांना आणि अंतर्गत प्रश्नांत लुडबुड करणार्‍यांना सडेतोड उत्तर देण्याची धमक भारत देशात आल्यावर सर्वांना बिनधास्त पुरस्कार द्यावा.

मरणोपरांतच द्यायचा असेल तर बरीच मोठी यादी आहे. हुसेनयांचा नंबर खूप खाली आहे. जसा कसाब आणि अफजल गुरुचा फाशीच्या लिस्ट मध्ये आहे.

अभिजित यादव
ता. कर्‍हाड जि. सातारा

ही एक शोकांतिकाच नव्हे तर हा आपला करंटेपणाच आहे. वयाची ९२-९३ वर्षे या देशात काढून झाल्यावर एखाद्या माणसाला असं सळो की पळो करून सोडून देश सोडायला लावणं आणि आयुष्याची अखेर देशाबाहेरच येणं हे सगळं संवेदनशीलतेला चूड लावणारं आहे. सिंहासनावरून पदच्युत झालेला, ब्रह्मदेशात एका तुरुंगात मृत्यू आलेला बहादूरशाह "जफर" स्वतःविषयी जे म्हणतो तोच आता हुसैन यांचा एपिटाफ आहे :

"दो आरजू में कट गये, दो इन्तिजार में कितना है बदनसीब 'जफर' दफ्न के लिये दो गज जमीं भी न मिली कू-ए-यार में। "

हुसेन यांच्या कलेचे रसग्रहण करण्याइतकी माझी चित्रकलेची जाण नाही, पण या ना त्या कारणाने सतत वादांमध्ये, आणि त्यामुळे प्रकाशात राहाण्याचे कसब बाकी त्यांच्यात होते हे नक्की. या निमित्ताने अवलिया आणि कलंदरपणा म्हणजे काय आणि तो असला म्हणजे कलाकार मोठा होतो का यावर एकदा चर्चा व्हायला हवी. चारचौघांपेक्षा वेगळे आयुष्य जगणारा त्याच्या मितीत कदाचित चारचौघांसारखेच आयुष्य जगत असेल या अर्थाचे थोरोचे एक वाक्य आहे, पण चपला न वापरण्याने माणूस मोठा कलाकार कसा होतो? हुसेन यांची कला असेलही मोठी, पण त्या कलेला हुसेन यांच्या चमत्कारिकपणाने चार चांद कसे लागतात ते मला तरी कळत नाही.
हुसेन यांच्या मृत्यूबद्दल आनंद व्यक्त करणारी धत्ताड धत्ताड पालीझुरळे चिरायु होवोत. (ती होतीलच, त्यांना माझ्या शुभेच्छांची गरज नाही). 'आपल्या' हिंदू देवतांची विकृत चित्रे काढणारं थेरडं चचलं असे शब्द वापरावेसे वापरणार्‍यांना त्याच हिंदू देवता सद्बुद्धी देवोत.
आणि मायदेशातून हकालपट्टी होणे हे कलाकारांना काही नवीन नाही. वुडहाऊसपासून तस्लिमा नसरीनपर्यंत हे होत आलेले आहे. मायबाप भारत सरकारने आता हुसेन यांना शांतपणे कबरीत चिरनिद्रा घेऊ द्यावी. जिवंत असताना जीविताची हमीही देऊ न शकणार्‍या सरकारने आता हुसेन यांना भारतरत्न देण्याचा विचार करणे यापरता दुटप्पीपणा नाही.
सन्जोप राव
आह को चाहिये, इक उम्र असर होने तक
कौन जीता है, तिरे जुल्फ के सर होने तक

मकबूल फिदा हुसेन यांची चित्रे मला आवडतात. अतिशय वेधक आणि कुंचल्याचे ठळक फटकारे ही मला जाणवलेली वैशिष्टे. वेगवेगळे विषय त्याने हाताळले. त्याची रंगचित्रे इथे पाहता येतात. तसेच अन्यत्रही दिसतात.

हुसेनचे घोडे हे चित्रकारांमधे चवीने बोलला जाणारा विषय आहे. त्याच बरोबर स्टंटस ही अनेक. एकदा त्यांनी श्वेतांबरा नावाचे प्रदर्शन केले होते ज्याची आठवण माझे मित्र सांगतात. या प्रदर्शनात जमीनीवर कागद पसरवून ठेवले होते. (चित्रेही फारशी नसावीत.) असे असले तरी हुसेनांच्या चित्राबद्दल आदर सर्वत्र आहे.

माझ्या मते देवी देवतांची त्यांनी काढलेली चित्रे ही कुठेही अनादर दाखवत नाहीत. (देवी देवतांविषयी विनोदयुक्त अनादर दाखवण्याची परंपरा अगदी पुराणकाळा पासून असावी. पौराणिक चित्रपट वा तत्सम सिनेमात काही देवी देवतांची टिंगल दिसते. तमाशातला कृष्ण, नारद, भोळा सांब इत्यादी) या उलट ती चित्रे एक वेगळा भाव त्यातून आणतात. ही चित्रे त्यांनी स्टंट म्हणून केलेली दिसत नाहीत. अशा पद्धतीने चित्र रंगवण्यास आक्षेप असण्याचे कारण नाही.

जो प्रकार घडला तो अत्यंत दुर्दैवी होता. यामुळे समस्त चित्रकारांमधे तथाकथित हिंदुत्ववाद्यांबद्दल बरीचशी कटुता आहे. असा अनाकलनीय विरोध फक्त चित्रकारांसाठीच आहे असे वाटावे अशी परिस्थिती आहे. फक्त हुसेनपर्यंत हे प्रकार थांबले नाहीत. तर मधे बडोद्यात असेच काहीसे घडले. अगदी ठाण्यात एक छोटेसे प्रदर्शन भरले होते. त्यातील गणपतीची चित्रे काही जणांना आवडली नाहीत आणि त्यावर त्यांनी आक्षेप घेतला. हे दोन्ही प्रसंग भिन्न धर्मियांच्या बाबतीतले नाहीत. मला भेटलेल्या कित्येक चित्रकारांच्या मते गणपतीची प्रतिमा ही एक प्रकारचा पारंपारिक आर्ट फॉर्म आहे. आणि त्यावर असे आक्षेप येणे हे कलाप्रकाराचाच संकोच करण्यासारखे आहे. एरवी सहिष्णू (टॉलरंट) असलेली भारतीय परंपरा येथे भंग पावते. तिची जागा तालीबानी (अतिरेकी) हिंदुत्ववादी घेतात.

या प्रकारात जी स्ट्रॅटेजी वापरण्यात आली ती भारतीय न्यायव्यवस्थेचे वाभाडे काढणारी आहे. खटले वेळेत निकाली न काढणे (त्या योगे खटले चालणे हीच एक शिक्षा होणे.) आणि ठिकठिकाणी एकाच प्रकारावर खटले करणे हे अत्यंत अयोग्य आहे. हुसेन यांना खटल्यातून दोषी न ठरवता शिक्षा देण्याचा हा प्रकार अतिशय भीतिदायक आहे. याची पुनरावृत्ती कुठेही होऊ शकते.

हिंदुत्ववाद्यांना बहुदा हुसेन यांचे नाव खुपत असावे. मग त्यांनी आपल्या देवतांची चित्रे का नाही काढली असा चपखल प्रश्न ते वारंवार विचारतात. चित्रे आणि मूर्त्या काढण्याची मुस्लिम धर्मात परंपरा नाही. अगदी माणसांची चित्रे काढण्यास बंदी असावी. दुसर्‍या धर्मातील देवतांची चित्रे काढणे ही तर त्यातील ब्लासफेमीच. हुसेन यांची चित्रे त्या दृष्टीने तालिबानी मुस्लिमात रुचणारी असणार नाही. त्यामुळे त्यांची चित्रे ही प्रस्थापित इस्लामिक विचारांविरुद्धचे बंड मानले पाहिजे.

हल्ली वाचनात आले की पंढरपूरच्या देवालयातील पुजार्‍याने सांगितल्यावरून हुसेन यांनी देवालयाला एक चित्र करून दिले. या चित्राचे प्रदर्शन ते कधीतरी करतात.

हुसेन हे उच्चकोटीचे चित्रकार होते त्यांना आतापर्यंत पद्मविभूषण मिळाले आहे. भारतरत्न पुरस्कारही द्यावा या मताचा मी आहे. या देशातून हाकलून देण्याच्या शिक्षेपुढे हा पुरस्कार मात्र फार कमी पडेल असे वाटते. (अमेरिकेतून हाकलून दिलेले चार्ली चॅप्लिन आठवतात.)

प्रमोद

अस्मिता आणि अभिव्यक्तीचा वाद जुना आहे, हुसेन तिकडे गेले हि खेदाची बाब असू शकते.

बाकी भारतरत्न वगैरेला फारसा अर्थ नाही, ज्या लोकांना भारत-रत्न दिले जाते त्यांचामुळे भारत-रत्न खिताबाला महत्व आले आहे, अशा लोकांना भारत-रत्न देणे बहुदा देणाऱ्याची गरज असावी.

हुसेन यांच्याबाबतीत असायला हवी होती, हे तर खरे ?

जेव्हा ७० च्या दशकात त्यांनी ही चित्रे काढली तेव्हा काही वाद झाला होता का? याबाबत कोणी बुजुर्ग माहिती देऊ शकतील का?

की त्या भडकलेल्या काळात ही चित्रे शोधून काढण्यात आली होती?

बाकी ७० च्या दशकातल्या चित्रांवर ९० च्या दशकात गदारोळ यात विशेष काही वाटले नाही. ९० वजा ७० ही वजाबाकी ४०० वर्षांपेक्षा खूपच कमी येते.

नितिन थत्ते

मक़बूल फ़िदा हुसैन ह्यांना भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान मिळावा म्हणून शशी थरूरसारख्यांचे प्रयत्न चालू होते. किमान मरणोपरान्त हा सन्मान हुसैन ह्यांना मिळायला हवा असे तुम्हाला वाटत नाही का?

असे झाल्यास , आमच्या सारखे षंढ आम्हीच

(मला त्यांची चित्रे जरी फारशी आवड्त / समजत नसली तरी ) हुसेन यांना परागंदा व्हावे लागले याचे वाईट वाटते.
बाकी. भारतरत्न देण्याइतके कार्य आहे का हा सापेक्ष वाद आहे. माझ्यामते नाही

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

भावना दुखावण्याचे स्वातंत्र्य हा मॅटर ऑफ जजमेंट असल्यामुळे हुसेन यांना माझा पाठिंबा आहे.
भावना दुखावल्या की नाही हा मॅटर ऑफ फॅक्ट* असल्यामुळे पास (मात्र, या मुद्यावर हुसेन यांचे 'निरपराधित्व' सिद्ध करण्याच्या अपॉलोजेटिक्समागे, भावना दुखावण्याचे स्वातंत्र्य नाकारणे मान्य करणारी अपराधी मनोवृत्ती (गिल्ट कॉन्शन्स) असते असे मला वाटते). भावना दुखावल्या नाहीत असे मान्य केले तरीही, मुख्य प्रवाहाची आवड व्याख्येनुसारच वल्गर असते. त्यामुळे, हुसेन यांचे कलाक्षेत्रातील श्रेष्ठत्व/असामान्यत्व गृहित धरण्याबाबत मी साशंक आहे. ते एक गर्दीखेचू व्यक्तिमत्व होते असे मला वाटते आणि मला त्यांच्याविषयी सहानुभूती वाटत नाही.

* किंबहुना, एखाद्या व्यक्तीच्या भावना दुखावल्या जातील/गेल्या की नाही त्याविषयी अचूक भाकित/भाष्य करणे तिर्‍हाइताला शक्य नसते. भावना हा विवेकाचा अभाव असल्यामुळे, भाकित/भाष्य करण्याचे प्रयत्नसुद्धा करू नयेत.

नवचित्रकला आवर्जून पहाणा-यांची संख्या अत्यल्प असल्यामुळे हुसेन यांची ती आक्षेपार्ह चित्रे कदाचित कोणी पाहिली नसती आणि त्यातला अमूर्त अर्थ कोणाला नीटसा समजला नसता. पण प्रक्षोभक भाषेत लिहिलेले अर्थ त्यांना चिकटवून ती चित्रे इंटरनेटवरून सरसकट सगळ्यांना फॉरवर्ड केली गेली होती. हे करत असतांना त्यामुळे अनिष्ट आणि आक्षेपार्ह चित्रांना अवास्तव प्रसिद्धी मिळत आहे याचे भान ठेवले गेले होते का याचा विचार व्हायला हवा. असली चित्रे काढण्यात हुसेन यांचा दोष आहे, पण त्यांनी ती चित्रे दाखवून कोणाला डिवचले नव्हते. त्याच्या चित्रांचा भरमसाट प्रसार करणारे माझ्या मते जास्त दोषी आहेत. असली (घाणेरडी) चित्रे कोणी काढली म्हणून ती दाखवण्याची काय गरज होती? त्यांना घराघरात नेण्याचे काम कुणी केले ? इतर नवकलाकारांनी काढलेली चित्रे सोवळी आहेत का? त्यांच्यामुळे भावना का दुखावल्या जात नाहीत?

एकाद्या माणसाला भारतरत्न हा बहुमान देण्यासाठी तो सर्वांना आदरणीय वाटला पाहिजे. हुसेन यांच्या बाबतीत तसे नव्हते. असे मला वाटते.

पण त्यांनी ती चित्रे दाखवून कोणाला डिवचले नव्हते.

चित्रे दाखवण्यासाठीच काढली जातात , मग प्रदर्शन वगैरेचे प्रयोजन काय ?
ती चित्रे जर "स्वान्त सुखाय " म्हणून काढली असती तर, स्वतःच्या च घरी ठेवली असती

हुसैन ह्यांचा मृत्यूबद्दल आनंद व्यक्त करणाऱ्या मनोवृत्तींना, प्रवृत्तींना काय म्हणायचे ?

ही तालिबानी/ब्रिगेडी मनोवृत्ती आहे.

आपला देश नक्की कुठे चालला आहे?

हे अपमान होणे, भावना दुखावणे याचे फारच स्तोम माजले आहे. विरोधही अधिकाधिक हिंस्त्र होत चालला आहे. हे निश्चितच चिंताजनक आहे.

मफिहु यांची चित्रे मला अजिबातच आक्षेपार्ह वाटत नाहीत. काहींना ती आक्षेपार्ह वाटणे आश्चर्यकारक नाही पण ही चित्रे केव्हा काढली आणि केव्हा आक्षेपार्ह वाटायला लागली हे पाहता त्यामागे काही कारस्थान असावे असे वाटते. भारतरत्न या पुरस्काराबद्दल फारसा आदर नसल्याने तो दिल्याने किंवा न दिल्याने काहीच फरक पडेल असे वाटत नाही.

मफिहु यांना हाकलण्यात आले किंवा परतणे शक्य नव्हते हे मला नविन आहे. माझ्या माहितीप्रमाणे त्यांनी (त्यांच्यामागे खटल्यांचा ससेमिरा लागल्याने) स्वत:हून भारत सोडून जाण्याचे ठरवले होते. अर्थात ही माहिती चुकीची असण्याची पूर्ण शक्यता आहे. अशा प्रकारे छळल्या गेलेल्या अनेक कलावंत/ साहित्यिकांकडे देश सोडून इतरत्र आश्रय घेण्याचा पर्याय उपलब्ध नसतो, काही तसा पर्याय उपलब्ध असूनही देश सोडून जात नाहीत. त्यांच्याकडे पाहता मफिहु यांच्या देश सोडण्याविषयी मला फारशी सहानुभुती वाटत नाही.

चाबकाने पार्श्वभाग सडकवल्या गेल्या पाहिजे ह्या हिंदुत्ववाद्यांच्या :) बाय द वे कोणी ती निर्वस्त्र चित्रे कुठे मिळतील ते सांगु शकेल काय ? जो तो फक्त हुसेन ला त्या चित्रांमुळे हकलले म्हणुन सांगतो , चित्रं मात्र दाखवत नाही :(
बाकी अनेकांना हुशेन चा एवढा पुळका आहे की त्याच्या मृत्यूवर कोणाला आनंद झाला तर हे त्याची किव वगैरे करतात , हे बघुन मात्र डोळे पाणावले.

- गद्दाफी

चिन्ह या मासिकाचा नवा अंक प्रकाशित होत आहे. त्यात हुसेनविषयी लेख असणार आहेत. नग्नता हा या अंकाचा विषय आहे. अनेक नामवंतांनी त्यात लिहिले आहे. ( हुसेन मरायच्या आधी. ) चिन्हची वेबसाईट आणि ब्लॉग जरूर बघावा.

चिन्ह या मासिकाचा नवा अंक प्रकाशित होत आहे. त्यात हुसेनविषयी लेख असणार आहेत. नग्नता हा या अंकाचा विषय आहे. अनेक नामवंतांनी त्यात लिहिले आहे. ( हुसेन मरायच्या आधी. )

मला असं कळलं होतं की या येणार्‍या अंकाबद्दल त्यांना चिकार धमक्या वगैरे येत आहेत.

चिन्हचे काही दुवे:
http://chinhatheartblog.blogspot.com/
http://www.chinha.in/marathi/archive.html (जुने अंक इथे चाळता येतील).
http://chinhatheblog.blogspot.com/ (मुख्यतः कलाशि़क्षणातले गैरव्यवहार आणि दिरंगाई वगैरे)
- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||

आपण कसे निधर्मी आहोत हे दाखवण्याबद्दलची चढाओढ पाहून धन्य वाटलं.
हुसेनने ती नग्न चित्र का काढली हे तरी जाणून घ्यायला हवं होतं...पण नाही.
हुसेनने हिटलरचे नग्न चित्र काढलंय...त्याबद्दल त्याला विचारण्यात आलं होतं..की का रे बाबा,तू हिटलरला नागवं का दाखवलंस?
त्यावर त्याने दिलेले उत्तर आहे...मी ज्याचा तिरस्कार करतो त्यांना मी चित्रात नागवं दाखवतो.
ही प्रतिक्रिया लक्षात घेतली तर...हिंदू देवींची नग्न चित्रं त्याने कोणत्या दृष्टीकोनातून काढलेत हे लक्षात येईल...अर्थात लक्षात घेणार असतील तरच...पण तसे होणार नाही...अशा वेळी डोळ्यावर कातडं पांघरणंच योग्य वाटत असतं तथाकथित संभावितांना...अशा वेळी त्यांना हे सगळं कलाकाराच्या अभिव्यक्तित्वाचं स्वातंत्र्य वाटत असतं.
जय हो!

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

सर्वप्रथम कुठल्याही कलाकारावर आणि पर्यायाने त्याच्या कलेवर बंधन आणायला माझा विरोध आहे. त्यामुळे हुसैन यांच्या कलेला कला म्हणून जर कोणी बंदी घालायला लागले अथवा विरोध करायला लागले तर ते आक्षेपार्हच आहे. जसे कधीकाळी शांता शेळके, भिमसेन आदी अनेक कलाकारांना प्रत्यक्षात भेटायला आवडले असते असे कायम वाटते तसेच हुसैने यांना देखील प्रत्यक्ष भेटता आले असते तर आवडले असते. कलाकार हे मुडी असू शकतात, कलंदर असू शकतात, त्यामुळे जो पर्यंत त्यांच्या कलेसंदर्भात/पुरताच काही विक्षिप्तपणा असला तर तो समाजाने मान्य करावा असे वाटते. त्यामुळे हुसैन यांचे काही विक्षिप्तपणे असले म्हणून काय बिघडले असेच वाटते...

मात्र त्याच बरोबर नियम सर्वांना सारखेच हवेत, डबल स्टँडर्ड असता कामा नये हे देखील महत्वाचे आहे आणि तसे जर नसले (म्हणजे डबल स्टँडर्ड असले) तर मग कोणी हुसैन यांच्या चित्रास विरोध केला तर तो त्यांचा देखील हक्क होतो आणि तो मानायला मी तयार आहे. थोडक्यात, आधी देखील गांधीजींवरील पुस्तकाच्या चर्चेत आणि इतरत्र मांडलेलीच भुमिका मी परत मांडेन : असली बंदी कुठल्याही कलाकारावर/विचारवंतावर आक्षेपार्ह आहे आणि ती असता कामा नये. मग ते हुसैन यांचे कुठलेही चित्र असुंदेत अथवा सलमान रश्दी यांचे कुठलेही पुस्तक, अथवा अजून काही (त्यात अगदी लेन्सचे पुस्तकपण येते).

हुसैनसारख्या थोर कलावंताला वृद्धापकाळात परागंदा व्हावे लागले. मायदेशापासून दूर लंडनात त्यांचा मृत्यू झाला. तर प्रश्न आणि चर्चेचा मुद्दा असा की, हे असे होणे ही आपल्या समाजाची शोकांतिका नाही काय? असे का व्हावे?

बरखा दत्त यांनी एनडीटीव्हीवर हुसैन यांच्या या निर्णयासंदर्भात सगळ्यात पहीली मुलाखत घेतली होती. ती पहाण्यासारखी आहे:

या मधे हुसैन यांनी कतार ला जाण्याची जी काही कारणे दिली आहेत त्यातील एक आहे करसवलत. रोमन पोलान्स्कीचे उदाहरण देत आणि मर्यादीत साम्य दाखवत त्यांनी "हरॅसमेंट बाय दी टॅक्स पिपल" असे म्हणले आहे. जर चाळीशीत असतो तर त्यांच्याशी दोन हात केले असते... पुढे त्यांचे असे देखील म्हणणे होते की त्यांना त्यांचे ठरलेले प्रॉजेक्ट्स पूर्ण करायला जास्तीत जास्त सुविधा-आराम-सवलती हव्या होत्या ज्या तेथे मिळाल्या. बाकी त्यांच्या दृष्टीने राजकीय सीमा या माणसांनी तयार केल्या आहेत असे सांगत ते पुढे म्हणतात, "हिंदी है हम वतन है, सारा जहाँ हमारा"...

म्हणजे हुसैन यांनी स्वतः जे काही सांगितले आहे ते लक्षात घेत ते "वृद्धापकाळात परागंदा" का झाले ह्याचा विचार केला तर काय कारण आढळते तर "हरॅसमेंट बाय दी टॅक्स पिपल" आणि "कम्फर्ट्स अँड फॅसिलीटिज्". तरी देखील या मुलाखतीच्या सुरवातीस एनडीटीव्हीवरील (बरखा नाही) वृत्तनिवेदीका, यावर बोलताना त्याचा स्पष्ट उल्लेख न करता फक्त "ते म्हणाले की मी चाळीशीत असतो तर त्यांच्याविरोधात दोन हात केले असते" असे म्हणाले म्हणते. म्हणजे जे ही मुलाखत बघणार नाहीत त्यांना त्याचा संदर्भ हा त्यांच्या काहीजणांना आक्षेपार्ह वाटणार्‍या काही चित्रांपुरताच वाटेल. वास्तवीक तो त्याच्याशी नव्हताच!

आता असे कोणी म्हणू शकेल की त्यांनी ते बोलायचे टाळले. पण मग त्यांना "टॅक्स पिपल" बद्दल पण सरसकट बोलायची काय गरज होती? भारतात त्यांना सुविधा मिळू शकल्या नाहीत असे म्हणायची काय गरज होती? शिवाय, त्यांनी जे काही म्हणले ते खरे मानायचे का खोटे? जर खोटे मानायचे असेल तर त्यांच्या हिंदू देवदेवतांविषयीच्या, भारतमातेच्या चित्रांबाबत त्यांनी दिलेले स्पष्टीकरण देखील खरे का मानावे? शिवाय जर त्यांनी त्यांना आणि त्यांच्या कलेला स्वातंत्र्य मिळत नाही म्हणून सोडले असते तर ते कतारला का गेले असते? बरं गेले ते गेले, त्यांना काय अरब संस्कृतीबद्दल सगळेच दाखवणे शक्य देखील झाले आले असते का? पण तो माझा मुद्दा नाही. कारण हुसैन यांना अगदी एक व्यक्ती म्हणून (ते खर्‍या अर्थाने श्रेष्ठ कलाकार होते हे जरी अगदी बाजूस ठेवले तरी), कुठे रहावे आणि काय करावे याचा संपूर्ण हक्क आहे.

पण त्याचा, म्हणजे त्यांच्या कतारला जाण्याचा संबंध लावत हिंदूत्ववाद्यांना झोडपणे आणि ते देखील जेंव्हा स्वतः हुसैन असे म्हणत नसताना, तेंव्हा ते ढळढळीत दिशाभूल करणारे ठरते आणि समाजाची शोकांतिका होण्यासाठी कारणीभूत ठरते असे वाटते. हुसैन यांच्या मृत्यूचा आनंद बाळगणारी मनोवृत्ती आणि दिशाभूल करत समाजात दुही पसरवणारी मनोवृत्ती यामुळे देश कुठे चालला आहे असे वाटते...

हुसैन यांचा जिवंतपणे बळी घेण्यास ७०-९० च्या काळात वाढलेली आणि नंतरही जोपासली गेलेली ही सुडोसेक्यूलर वृत्ती आणि त्या अनुषंगाने राजकारण्यांनी केलेले लांगुलचालन कारणीभूत आहे. म्हणून खोटे बोलणे ही जरी कला असली तरी देशाच्या आणि समाजाच्या हितासाठी, फक्त त्या कलेवरच बंदी घालण्यास माझा पूर्ण पाठींबा राहील! ;)

असो.

"हॅरॅसमेंट बाय टॅक्स पीपल" हा एकूण छळाचा भाग होता का हे तपासता येईल का? कारण तेहलकाने पहिले स्टिंग ऑपरेशन केल्यावर त्यांच्या मागे अशी लचांडे लावण्यात आल्याचे वाचले होते.

नितिन थत्ते

हुसैन निवर्तले, त्यांचे आयुष्य संपले किंवा काहीजणांसाठी त्यांनी मृत्यूचा पुढला टप्पा गाठला. आम्ही अजून तिथेच.... ;-) चालू द्या!

असे होणे ही आपल्या समाजाची शोकांतिका नाही काय?

सहमत.

असे का व्हावे? हुसैन ह्यांचा मृत्यूबद्दल आनंद व्यक्त करणाऱ्या मनोवृत्तींना, प्रवृत्तींना काय म्हणायचे ? आपला देश नक्की कुठे चालला आहे?

गैरसोयीच्या, अप्रिय किंवा न पटणार्‍या अभिव्यक्तींना कसं वागवलं जातं हे कोणत्याही समाजाच्या प्रगल्भतेचं एक दर्शन घडवतं. "I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it" या तत्त्वाचा किती आदर केला जातो हे पहायला हवं.

मक़बूल फ़िदा हुसैन ह्यांना भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान मिळावा म्हणून शशी थरूरसारख्यांचे प्रयत्न चालू होते. किमान मरणोपरान्त हा सन्मान हुसैन ह्यांना मिळायला हवा असे तुम्हाला वाटत नाही का?

पुरस्कारांविषयी विशेष आदर नही त्यामुळे आमचा पास.
प्रतिसादांत आलेल्या काही इतर मुद्द्यांविषयी:

अवलिया आणि कलंदरपणा असला म्हणजे कलाकार मोठा होतो का
चपला न वापरण्याने माणूस मोठा कलाकार कसा होतो? गर्दीखेचू व्यक्तिमत्व वगैरे.

अशा प्रकारच्या वागण्यामागे प्रसिद्धीची हाव असेल किंवा चित्रांची किंमत वाढावी असा हिशेब असेल असं तात्पुरतं मान्य केलं तरीही त्यानं कलाकार म्हणून कुणी मोठं होत नाही तद्वत छोटंही होत नाही. माझ्या मते हा विक्षिप्तपणा किंवा त्यांच्या चित्रांच्या किमती किंवा त्यांबद्दल झालेले वाद वगैरे गोष्टी कलाबाह्य मानायला हव्यात. त्यांच्या कलेकडे तटस्थपणे पहाता आलं तर हुसेनना थोडा न्याय मिळेल. कारण मगच त्यांच्या चित्रांचा नीट परिचय करून घेता येईल आणि तो झाला तर त्या चित्रांतून देवतांचा अपमान झाला का वगैरे गोष्टींचा उहापोह डोळसपणे करता येईल.

मला कधीकधी असंदेखील वाटतं की चित्रं ही दृश्यभाषेत असल्यामुळे एक अडचण होते. म्हणजे इंग्रजी साहित्याचा आस्वाद घ्यायला इंग्रजी शिकली पाहिजे, संस्कृत साहित्यासाठी संस्कृत शिकलं पाहिजे असे मुद्दे सहज मान्य होतात पण डोळ्यांना जे दिसतं ते कळून घेण्यासाठी दृश्यभाषासुद्धा शिकली पाहिजे हा मुद्दा आपल्याकडे मोठमोठे सुशिक्षित लोकही विसरतात असं वाटतं.

जेव्हा ७० च्या दशकात त्यांनी ही चित्रे काढली तेव्हा काही वाद झाला होता का? की त्या भडकलेल्या काळात ही चित्रे शोधून काढण्यात आली होती?

मी ही चित्रं वादापूर्वी पाहिलेली आहेत. त्याविषयी एवढं रामायण होईल असं तेव्हा स्वप्नातही वाटलं नसतं. उलट चित्रकलेतलं फारसं काही कळत नसताही हुसेनची चित्रं त्यावेळी लोकांना आवडत असत असं दिसे.

बाकी विरोध करणाऱ्यांचे हे असले प्रताप पहाता मलाही पळून जावंसं वाटलं असतं.
http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/article211...

असो. हुसेनच्या मृत्यूच्या निमित्तानं मी केलेल्या किंचित लिखाणाचे हे दुवे. प्रतिक्रियाही बोलक्या आहेत.
मकबूल फिदा उर्फ एम. एफ. हुसेनची चित्रशैली: एक धावता परिचय
भाग १: http://www.misalpav.com/node/18220
भाग २: http://www.misalpav.com/node/18230
- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||

"I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it"
हे आवडले. इतका प्रगल्भपणा लोकांत, समाजात येईल, तो सुदीन. इतका प्रगल्भपणा लोकांत, समाजात येईल, तो सुदीन.इतका प्रगल्भपणा लोकांत, समाजात येईल, तो सुदीन.इतका प्रगल्भपणा लोकांत, समाजात येईल, तो सुदीन.इतका प्रगल्भपणा लोकांत, समाजात येईल, तो सुदीन

सन्जोप राव
आह को चाहिये, इक उम्र असर होने तक
कौन जीता है, तिरे जुल्फ के सर होने तक

रविवारच्या 'प्रहार'मध्ये उपक्रमावरच्या हुसेनच्या धाग्याचा उल्लेख आलेला आहे. समीक्षा नेटके या नावानं लिहिलेला 'कोऽण हुसेऽन?' हा लेख इथे वाचता येईल.
- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||