श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकरांच्या 'सुदाम्याचे पोहे'मध्ये 'मरणोत्तर' नावाचा एक गमतीशीर लेख आहे. मरणोत्तर कर्मकांडं आणि त्यांमागचं तत्त्वज्ञान (मुख्यतः हिंदू) यांची त्यात खास कोल्हटकरी शैलीतून खिल्ली उडवली आहे. त्यातल्या एका उतार्‍यातल्या एका उल्लेखाविषयी थोडे प्रश्न आहेत. मूळ उतारा खाली देत आहे.

आत्म्याच्या मरणोत्तर स्थितीबद्दल ज्ञान करून घेण्याचे एकही साधन नसल्यामुळे तिच्यासंबंधाने तर्कावरच भिस्त ठेवणे भाग पडते. त्या स्थितीविषयी भिन्न भिन्न धर्मांनी भिन्न भिन्न विधाने केलेली आहेत. जीवितरूपी रंगभूमीवर केलेल्या कामाबद्दल प्रत्येक प्राण्यास त्या रंगभूमीच्या सूत्रधाराकडून योग्य पारितोषिक मिळून नंतर त्यास भिन्न भिन्न चौर्‍याऐंशी लक्ष सोंगे घेऊन त्याच रंगभूमीवर पुनः पुनः यावे लागते, असे एका धर्माचे मत आहे; तर पडद्यामागे गेलेल्या नटाचा पुनः त्या रंगभूमीशी कधीच संबंध येत नसून त्यास त्याच्या योग्यतेप्रमाणे स्वर्गसुख किंवा नरकयातना भोगीत अनंत कालपर्यंत राहावे लागते, असे दुसर्‍याचे मत आहे. एक धर्म आत्म्यास अखेर निवाड्याच्या दिवसापर्यंत मरणकालीन स्थितीतच तिष्ठत ठेवतो, तर दुसरा त्यास प्रथम अग्नीच्या आचीने शुध्द करून नंतर त्याची परलोकात स्थापना करतो. एक धर्म त्यास तिळाएवढासुध्दा देह देत नाही, तर दुसरा सतरा सत्त्वांचा अंगठ्याएवढा किंवा त्याहूनही मोठा देह देऊन आपले औदार्य प्रकट करतो. एक धर्म त्याची स्मरणशक्ती तशीच राहू देतो, तर दुसरा ती हिसकावून घेतो.

या उतार्‍यातले बरेचसे उल्लेख हिंदू/ख्रिस्ती/इस्लामी संकल्पनांचे आहेत. फक्त एका उल्लेखाविषयी संभ्रम निर्माण झाला. हा 'सतरा सत्त्वांचा अंगठ्याएवढा' देह कोणत्या तत्त्वज्ञानातला? आणि ही सतरा सत्त्वं कोणती? कुणास कल्पना असल्यास निरसन करावं ही विनंती.