आपल्या लोकसत्तामध्ये आलेल्या लेखावर आलेल्या 'सर्चच्या' आक्षेपांना उत्तरे देण्याऐवजी परत तुमचा शिळा लेखच येथे देण्याचे प्रयोजन काय आहे हो नक्की?

शिवाय रिकामटेकड्याने तो लेख दाखवला नसता, काहीच उत्तर न देता आल्याने 'तुमचा पोपट झाला होता' हे ही कळले नसते! ;)

अशा एकांगी लेखनातून आणि आपलेच ते खरे अशा प्रकारच्या प्रचारातून, सुधारकाचे संपादक म्हणून, विश्वासार्हता वाढत असावी का?

असले भंपक संपादक असल्यावर कसे चालावे ते मासिक?

आपला
गुंडोपंत

प्लासिबोवर आणखी एक लेख.

या प्रतिक्रियेतुन नेमक आपल्याला काय सांगायचे आहे.
प्रकाश घाटपांडे

हाच निकष जत्रेतील बळीप्रथेला लावायचा का?
लोकांना कमस्सल मालाचे ज्ञान झाल्यावरही त्यांनी विकत घेतला तर ठीक अन्यथा ती फसवणूक आहे.

एखाद दुसरा विषय सोडून बाकी अभ्यासक्रम समान असतो म्हणजे काय हे कळत नाही.

समजा अलोपथी*च्या अभ्यासक्रमात रोगविज्ञान असेल आणि आयुर्वेदाच्याही अभ्यासक्रमात असेल तर दोन्हीमध्ये सारखेच शिकवतात का? की अलोपथीत क्षयरोग हा अमुक जंतूंमुळे होतो आणि आयुर्वेदात तो कफ-वात-पित्त यांचे संतुलन बिघडल्याने होतो असे वेगवेगळे शिकवतात?

तसेच अलोपथीच्या फार्मॅकॉलॉजी मध्ये औषधाचे गुणधर्म, ते घेतल्यावर त्याचे शरीरातले शोषण कसे होते, कोणत्या अवयवावर ते कसे परिणाम करते, ते किती काळ शरीरात राहते आणि कशा प्रकारे शरीरातून बाहेर जाते वगैरे बाबी शिकवल्या जात असाव्यात. आयुर्वेदातल्या फार्मॅकॉलॉजीत हे अशाच प्रकारे शिकवतात का? (आयुर्वेदाच्या अभ्यासक्रमात पॅरसिटॅमॉल शिकवतात का?)

आयुर्वेदाचे समर्थक बर्‍याचदा अलोपथी लक्षणांवर उपचार करते आणि आयुर्वेद मूळ कारणावर उपचार करतो असा दावा करतात.
वरच्या उदाहरणात जंतू हे मूळ कारण आणि कफ-वात-पित्त यांचे बिघडलेले संतुलन हे रोगाचे लक्षण म्हणावे लागेल. हे पाहता आयुर्वेद लक्षणांवर उपचार करतो आणि अलोपथी मूळ कारणावर उपचार करते असे म्हणावे लागेल. (१९५० मधल्या अलोपथीबाबत कदाचित असे म्हणता येत असेल).
[क-वा-पि यांचे संतुलन बिघडल्यामुळे ते तुमचे जंतू वरचढ होतात असे स्पष्टीकरण देऊन तेच मूळ कारण आहे असेही म्हणता येईल]

*ऍ बघायला आवडत नाही म्हणून अलोपथी असे लिहिले आहे.
डिस्क्लेमर : मी डॉक्टर, वैद्य, होमिओपाथ काहीही नाही. वरची सगळी माहीती ऐकीव/वाचीव आहे.

नितिन थत्ते
(नाऊ आय डोंट हॅव टु राईट धिस वे)

( तशी मुभा बीएएमएस वाल्यांना ही आहे. ती कोणत्या आधारावर हे ही माहितगारांकडून जाणून घ्यायला आवडेल. )

माझ्या समजूतीप्रमाणे तशी मुभा नाही. एके काळी मिश्र पद्दतीचे (एकाच वेळी दोन पद्धती) शिक्षण व्हायचे असे मी ऐकतो. तो अभ्यासक्रम पूर्ण केलेल्यांना दोन्ही वैद्यकांची प्रॅक्टीस करण्याची मुभा होती. हा विषय सुप्रीम कोर्टात गेला होता आणि प्रत्येक वैद्यकाने आपली उपचार पद्धती सोडून दुसर्‍यात प्रॅक्टीस करण्यास बंदी घातली होती.

अर्थात आपल्याकडे फारसे कायद्याचे राज्य नसल्याने हे प्रत्यक्षात चालु असते.

प्रमोद

डॉ शंतनु अभ्यंकरांचे आत्मकथन अप्रतिम आहे. या वाचनानंतर होमिओपॅथीवरची सर्व चर्चा थांबल्यासारखीच आहे. --वाचक्‍नवी

डॉ. जी.डी. आपटे हे १९३० ते १९६० या काळात पुण्यामधे एक अतिशय विख्यात डॉक्टर म्हणून प्रसिद्ध होते. या डॉक्टरांनी एम.बी.बी.एस करून काही वर्षे ऍलोपाथीची प्रॅक्टिस केल्यावर ती थांबवून होमिओपाथीचा अभ्यास सुरू केला व सर्व रोग्यांना तीच ट्रीटमेंट ते देऊ लागले. मी स्वत: त्यांची औषधे वयाच्या विसाव्या वर्षापर्यंत घेत आलो आहे. नंतर मी पुणे सोडले व नाईलाजाने ऍलोपाथी औषधे घ्यावी लागली. होमिओपाथी औषधांचा प्रभावीपणा मी स्वत: अनुभवलेला आहे.
गंभीर आजार किंवा सीव्हीअर लक्षणे असताना होमिओपाथी औषधे घ्यावी असे कोणीच सांगणार नाही. पण काही विशिष्ट चिवट रोगांवर होमिओपाथी सारखी औषधे नाहीत असे मला वाटते. काही रोगांच्यावर तर ऍलोपाथीमधे औषधेच नसतात. अशा ठिकाणी होमिओपाथी औषधे रोग्यांना खूपच उपयुक्त ठरतात. अर्थात कोणती उपाययोजना करायची हा ज्याचा त्याचा प्रश्न आहे हे तर खरेच आहे. बाकी टिंगल टवाळी तर काय कोणत्याही गोष्टीची करता येतेच.

चन्द्रशेखर

होमिओपॅथीचा जनक व त्यानंतरचा मुख्य प्रवर्तक हे जर्मनी आणि अमेरिकेतले होते. तेव्हा तुमच्या इंग्लडाचा वार त्यांनाही लागतो.

मी कुठल्याही प्रकारचा वैद्य नाही. अभियंता आहे.

प्रमोद

विनोदी चित्र. ऍलोपथीसाठी हेच चित्र काढायचे झाले तर बेंबीत इंजेक्शन खुपसणारा एम एस सर्जन दाखवावा लागेल.

एका दृष्टीने अलोपथिक डॉक्टर्स आणि वैदू यांच्यातला फरकच नाहीसा होत चालला आहे.

पूर्णपणे सहमत. भरमसाट फिया आकारणारे डॉक्टर नेमके निदान का करु शकत नाहीत हा प्रश्नच आहे.

अलोपथिक 'डॉक्टरवरील विश्वास' ही गोष्ट दुर्मिळ होत चालली आहे.
याचे आणखी एक कारण म्हणजे स्वतःचे औषध खपवण्यासाठी औषध कंपन्या कुठल्या थराला जातील सांगता येत नाही.

होमिओपॅथीत औषध शोधनाची एक स्वतःची पद्धत आहे. त्याला ते प्रुविंग असे म्हणतात.

या पद्धतीत औषध मूळ स्वरुपात निरोगी व्यक्तिंकडून खाल्ले जाते. त्यानंतर ती निरोगी व्यक्ति आपल्याला काय काय होते याची नोंदणी करते. अगदी बारिबारिक खाज त्यात नोंद केली जाते. उदा. मीठ खाल्यावर शरीरावर काय परिणाम होतात याचा शोध घेताना जवळपास १०० लक्षणे (आकडा माझ्या आठवणीतून) नोंदली गेली.
सुमारे १००-१२५ वर्षापूर्वी अमेरिकेत यावर भरपूर प्रयोग झाले. असे म्हणतात की काही निरोगी लोकांनी आर्सेनिक सारखे विष खाऊन लक्षणे नोंदवली. काही लोकांच्या प्रकृतीवर याचा गंभीर परिणाम झाला.

या लक्षणांपासून उपचार कसा केला जातो. हेच होमिओपॅथीचे सार आहे. त्यांचे म्हणणे असे की जेंव्हा औषधे पूर्ण स्वरूपात घेतली जातात आणि जी लक्षणे येतात; तीच लक्षणे कुठल्या रोगात येणार असतील तर त्या रोगावर ते औषध असते. म्हणजे समजा मिठाने अमुक ठिकाणी खाज सुटत असेल आणि कुठल्याशा रोगात तशीच खाज सुटत असेल तर त्या रोगावर मीठ हे औषध ठरू शकेल. ज्याकाळी ही औषधे प्रूव केली गेली त्याकाळी बाह्य लक्षणांवरून त्यांच्या नोंदी होत असत. (अजूनही तेच होत असावे. किंवा प्रुव करण्याचे कष्ट कोणी घेत नसतील.)

आता होमिओपॅथी ही रोगाच्या लक्षणांवर उपचार न करता ती मुळावर घाला घालते हे कुठल्या तर्कशास्त्रात बसते हे माहित नाही. रोगाचे मूळ कुठले याविषयी त्यांच्या ग्रंथात काही लिहिले आहे का? आणि ते कसे दूर केले जाते यावर त्यांचा काही विचार आहे का? अर्थात अशी चर्चा करण्यास होमिओपॅथ समोर लागतो. तोच नसल्यावर काय करणार.

प्रमोद

टिपिकल साहित्यिक थाटाचा प्रतिसाद.
>>पूर्वीच्या आजीबाईंच्या बटव्यात लहान-सहान दुखणी ( सर्दी,खोकला,पोटदुखी,इ.) बरी करता येतील अशी घरगुती औषधे असायची

मान्य. पण लहान सहान दुखणी हे शब्द महत्त्वाचे. प्रत्येक आजीबाईकडे तो बटवा (ज्ञान) असायचाच असे नाही.

>>हल्लीच्या आई-वडीलांना ती औषधे ठाऊक नसतात,

ठाऊक असतात.

>>सुशिक्षित असल्यामुळे त्यावर विश्वासही नसतो.

असे काही नाही. आम्ही तरी वापरून पाहतोच. (हिंग, पादेलोण, ओवा, लवंग, मेथी, लसूण आणि सूतशेखर, त्रिभुवनकीर्ती, कुटजारिष्ट, अडुळसा इत्यादि) आमची मुलगी २-३ वर्षांची होईपर्यंत म्हणजे तिला नक्की काय होत आहे ते ती नीट सांगू शकत नसे तेव्हा ती आजारी पडल्यावर आम्ही तिला डॉक्टरकडे नेत असू. तेव्हा डॉक्टर जे काही औषध देईल ते तिला देत असू. ती ५ वर्षाची झाल्यापासून प्रत्येकवेळी आजारी पडल्यावर डॉक्टरकडे जावे लागत नाही. घरगुती औषधे आणि/किंवा अलोपथीतली साधारण औषधे घेऊन काम भागते. लहानपणी 'मोठी' औषधे घेतल्याने आता 'साध्या' औषधांनी गुण येत नाही असे झालेले नाही. तसेच शरीराचे संतुलनही बिघडलेले दिसत नाही. हीच गोष्ट आम्हा उभयतांबाबतही खरी आहे.

>>मग त्वरीत परीणाम दाखवणारी ,पण ओव्हरडोसेसमुळे शरीराचे संतुलन बिघडवणारी औषधे व ते देणारे डॉक्टर ( जे बहुतेकवेळा रोग्याच्या शरीरप्रकृति/ प्रवृत्ति/सवयी याची चिकित्सा करतच नाहीत) यांच्यावर अवलम्बून राहतात.

परिणामच न दाखवणार्‍या औषधांपेक्षा बरे. दुसरे म्हणजे हल्लीचे डॉक्टर किरकोळ आजारावर 'मोठी' औषधे देतात असा काहीसा समज पसरलेला दिसतो. आपण जर नेहमी एकाच डॉक्टरकडे जात असू तर डॉक्टर व्यवस्थित उपचार करतात असा माझा अनुभव आहे.

भारतात डॉक्टरला ज्ञानाची फी देण्याची पद्धत नाही. "जा, तुला काही विशेष झालेले नाही, दोन दिवस रात्री इसबगोल घे" असे सांगून डॉक्टरने ५० रु मागितले तर पेशंटला ते रुचत नाही. पण काहीतरी औषधे देऊन १०० रु मागितले तर पेशंटला ते चालते. या वास्तवाचाही परिणाम डॉक्टरांवर होत असावा.

त्वरित परिणाम दाखवणार्‍या औषधांची गरज रोग्यालाही सध्याच्या सामाजिक + आर्थिक वास्तवाने वाटत असावी. काही वर्षांपूर्वी ग्रामीणभागात जाऊन प्रॅक्टिस करू पाहणार्‍या डॉक्टरांची आत्मवृत्ते प्रसिद्ध झाली होती.त्यातही अशाप्रकारे इंजेक्शनचा आग्रह धरणार्‍या पेशंटविषयी लिहून ते कसे मूर्ख आहेत असे म्हटले होते. खरे तर त्या पेशंटांचीही त्वरित आराम ही आर्थिक गरज असावी. साधे औषध आणि तीन-चार दिवस विश्रांती हे ऑर्गनाइज्ड सेक्टर मध्ये काम करणार्‍यांनाच शक्य आहे-तेही नव्या अर्थव्यवस्थेत अवघड होत चालले आहे. अन्-ऑर्गनाइज्ड सेक्टरमधल्यांना दणदणित औषध, एक दिवस विश्रांती आणि दुसर्‍या दिवशी कामावर हेच परवडू शकते.

होमिओपाथीचे डॉक्टर रोगाचे मूळ शोधतात हा अगदीच पोकळ दावा आहे. दुसर्‍या एका प्रतिसादात हे दाखवले गेलेच आहे. रोगाचे मूळ शोधण्याचा दावा खुद्द हॅनेमन यांनी पण कधी केला नाही. 'लक्षणांसारखेच परिणाम घडवणारी द्रव्ये' हाच होमिओपाथीचा पाया.

नितिन थत्ते
(नाऊ आय डोंट हॅव टु राईट धिस वे)

खरे आहे. होमिओपाथीच्या औषधांबद्दल जो आक्षेप आहे त्याची दुसरी बाजू होमिओपाथीवाल्यांकडून आल्याशिवाय इथे प्रमोद सहस्त्रबुद्दे यांचे आक्षेप व मते इतकाच अर्थ आहे.

होमिओपाथीचा चांगला अनुभव काही उपचारात जेव्हा कोणाला आला आहे, त्याला सगळ्यालाच प्लासीबो म्हणणार असतील तर मग सहस्त्रबुद्देंच्या कथनावर तितका विश्वास नाही.

अर्थात निदान होमिओपाथीची जी औषधे निर्विवाद गेली काही वर्षे व्यवस्थित काम करत आहेत त्याची यादी वेगळी केली पाहीजे.

किंवा निदान प्लासीबो हाच प्रभावी उपचार समजावा जो समजा होमिओपाथी उत्तम करु शकते. शेवटी रोग व्यवस्थित बरे होणे महत्वाचे नाही का?

आजही बरेचश्या रोगांवर ऍलोपाथी मात करु शकतेच असे नाही. भले एका वर्गात ऍलोपाथी नामक विद्यार्थी पहीला येत असेल पण आयुर्वेद व होमिओपाथी हे फक्त नापास होणारे विद्यार्थी आहेत असे वाटत नाही.

समजा एखादी अतिशय गुंतागुंतीची केस असेल तर एखादा उत्तम/ प्रतिथयश / ज्याच्याबद्दल ऐकले आहे असे ऍलोपाथी, होमिओपाथी, आयुर्वेद, (अजुन काही ऐकलेले भारी) अश्या सगळ्या डॉक्टरांना एकत्र करुन जे योग्य वाटते ते उपचार करायला लावणे. सर्व औषधे एकमेकांना सांगुन सवरुन की जेणे करुन कुठली दोन भिन्न औषध विपरीत परीणाम करणार नाही. अर्थात वर लेखात असलेले एकांगी विचार करणारे कोणतेही डॉक्टर या टिममधे नसतील हे.वे.सां. न.ल.

नेहमीच्या काही आजारांवर उपचार करु शकतील अशी औषधे होमिओपाथीत असावीत असे वाटते. अर्थात हे सिद्ध झाले तर कट्टर विरोध होणे थांबेल. त्यामुळे हे असे एकांगी वाटू शकतील असे लेख येणे थांबेल अशी आशा. किंवा आले तरी ते खालील उदाहरणाप्रमाणे वाटतील.

लहान मुल रडत आहे, त्याला आई-वडील छू मंतर, जादू मंतर, उंदीर पळाला म्हणून शांत करत असतील. व ही कसली २१व्या शतकात जादूटोणा व उंदीर नाहीच आहे. हे कसले खोटारडे आई-वडील. असला आदर्श मुलांसमोर नकोच. ह्या आईवडलांकडून मुलाचा ताबा काढून स्टेट रन चाइल्ड केअरमधे टाका. जादू नाही, उंदीर नाही हे सिद्ध झाले आहे आई-वडील तुरुंगात जाउ दे. ह्या असल्या कट्टर युक्तिवादाचा अजुन उपक्रमींना कंटाळा कसा काय नाही आला?

एखाद्या आजारावर अगदी "प्लासीबो इफेक्ट" असल्याने योग्य उपाय होत असेल तर चांगलेच आहे की. त्यात वाईट काय?