छान लेख,
मला आवडला.

-निनाद

मनोकायिक आजार व अंधश्रद्धा यांचा जवळचा संबंध आहे. मन आजारी पडू शकतं हे समाजात अजून फारसं पटत नाही. वेड हाच एक मानसिक आजार आहे अशी समजूत दिसते. ज्या रोगाची लक्षणे शारिरीक आहेत पण मूळ मात्र मनात आहे. अशा मनोकायिक वा सायकोसोमॅटिक आजारांवर बर्‍याचदा बुवा बाबा यांचा आधार घेतला जातो. सायकियाट्रिस्ट यांची उपलब्धता, खर्च, सोय, बघता सर्वसामान्य माणूस हा सायकियाट्रिस्टच्या नादी लागत नाही.
प्रकाश घाटपांडे

उत्तम विषय. आवाका बराच मोठा आहे. शरीरावर मनाच्या परीणामांचे सर्वात सोपे उदाहरण म्हणजे परीक्षा किंवा इंटर्व्ह्यूला जाताना आपल्या नाडीचे ठोके वाढतात, रक्तदाब वाढतो. आदिम काळात आपल्या पूर्वजांवर वाघ/सिंह धावून आले तर लवकरात लवकर पळून जाण्यासाठी मेंदूमध्ये विशिष्ट यंत्रणा होती, जिच्यामुळे जीव वाचवता येणे शक्य होते. त्या यंत्रणेचे काही अवशेष अजूनही आपल्या मेंदूत शिल्लक आहेत. फरक इतकाच की आता आपल्यावर येणारी संकटे इतकी जीवघेणी क्वचितच असतात. पण हे मेंदूला ठाउक नसते. मास्तरांना किंवा बॉसला बघून काळजाचा ठोका चुकणे, हातांना घाम येणे यामागचे हे कारण आहे. अशा वेळी ज्या प्रसंगाचा आपण सामना करत आहोत/करणार आहोत त्याचे नेमके स्वरूप लक्षात घेणे आणि त्यानुसार योग्य तो प्रतिसाद देणे हा एक उपाय असू शकतो.
मनोकायिक आजारांमध्ये अल्सर, दमा, इत्यादींचा समावेश आहे. याखेरीज लेखात बरीच उदाहरणे आलीच आहेत. घाटपांडेंनी म्हटल्याप्रमाणे सामान्य माणूस अशा बाबतीत सायकियाट्रीस्टच्या नादी लागत नाही.

संदर्भ : विषादयोग - डॉ. आनंद नाडकर्णी
----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

सायकियाट्रिस्ट यांची उपलब्धता, खर्च, सोय, बघता सर्वसामान्य माणूस हा सायकियाट्रिस्टच्या नादी लागत नाही.

म्हटल्याप्रमाणे सामान्य माणूस अशा बाबतीत सायकियाट्रीस्टच्या नादी लागत नाही.

हे खरे असले तरी भारतातील समाजाला अधिक लागू असावे असे वाटते कारण आपल्या समाजातील घट्ट नातेसंबंधांमुळे एखाद्याला मानसिक का परंतु एखादा असाध्य शारिरीक विकार असला तरी लपवून ठेवावे लागते. एक उत्तम उदाहरण म्हणून खूप लहान असताना पाहिलेली एक घटना विशद करते.

आम्ही रहात असलेल्या परिसरात मुंबईला नोकरीनिमित्त बदलून आलेल्या एका तरुण मुलाचे लग्न झाले. मुलगा चांगल्या सुधारक घरातला. शिकलेला आणि सद्गुणी होता. लग्न ठरवून झाले तेव्हा बायकोही शिकलेली, चांगल्या घरातली आणि व्यवस्थित मॉडर्न दिसेल (आखूड कापलेले केस, फॅशन इ. इ.) होती. दोघांनाही लग्न पसंत होते, इतरांनाही जोडी अनुरुप वाटेल अशीच होती.

लग्नानंतर काही दिवसांतच दर शुक्रवारी या मुलीच्या अंगात देवी येऊ लागली. ही देवी आली की ही मुलगी कपाळावर मळवट भरून काही अर्तक्य बोलत बसल्या जागी घुमत राही. हा प्रकार पाहून या मुलाचे धाबे दणाणले. त्याने आपल्या आणि तिच्या आईवडिलांना बोलवून घेतले. त्यातून कळले की लग्नाआधी या मुलीला असा प्रकार कधीच झाला नव्हता. मग तिच्या आईवडिलांनी याचे खापर राहत्या जागेवर फोडायला सुरुवात केली की या जागेतच काहीतरी असावे. इथून जागा बदला. आता मुंबईतली जागा बदला म्हटल्यावर बदलता येणे थोडे कठिण असते.मग या मुलीच्या आईने बाबा-बुवा उपचार सुरु केले.

पुढे त्या मुलाला त्याच्या काही मित्रांनी दिलेल्या सल्ल्यानुसार त्याने मानसिक तज्ज्ञांची भेट घेतली आणि बायकोला तिथे नेले. त्यातून असे बाहेर पडले की या मुलीला शारिरीक संबंधांची इतकी भीती होती की शेवटी देवी अंगात येऊ लागली.

असो, ती जे काही करत होती ते नाटक नव्हते. मनाच्या सुप्त गाभार्‍यात बहुधा देवीला "विषयाने" हात लावणे निषिद्ध मानल्याने तो विचार तिच्या मना शरिरावर राज्य करत असावा. दुर्दैवाने, 'आमची फसवणूक केलीत. मुलाचे नुकसान केलेत' या भावनेतून मुलाकडच्या नातेवाईकांनी ते लग्न मोडले. याचा दोष त्या मुलाला किंवा नातेवाईकांना देणे योग्य नाही कारण तो तरुण मुलगाही मुंबईत एकटा राहत असता, एक परकी मुलगी येऊन घरात आणि समाजात अशी शोभा करू लागते त्याचा कुठेतरी भयंकर त्रास त्यालाही झालाच असावा कारण आपल्या आजूबाजूच्या समाजाला (शेजारी, मित्र, सहकारी) या गोष्टींची कितीही नाही म्हटले तरी उत्तरे द्यावीच लागतात. ज्या आशेने माणूस लग्न करतो आणि अगदी शपथा घेतल्या तरी लग्न झाल्या झाल्या हे आपल्या नशिबी येईल ही कोणाची इच्छाही नसते.

यावरून असे वाटते की

• प्रत्येक मनाची आलेल्या प्रसंगाला तोंड द्यायची पद्धत वेगळी असते.
• समाजरचना आणि सामाजिक मूल्ये मानसिक उपचारांच्या कधीतरी आड येतात.

आपल्या सर्वांचे प्रतिसादाबद्दल आभार.

अंगात येणे हे मनाचा कोंडमारा झाल्यामुळे, त्यातून आलेल्या गंडामुळे लक्ष वेधून घेण्यासाठी घडते असे मी सुद्धा ऐकले आहे. पण मला या विषयी काही माहिती नाही.

यावरून असे वाटते की
प्रत्येक मनाची आलेल्या प्रसंगाला तोंड द्यायची पद्धत वेगळी असते.
समाजरचना आणि सामाजिक मूल्ये मानसिक उपचारांच्या कधीतरी आड येतात.
होय मी सहमत आहे. अनेकदा साध्या व्याधी सुद्धा लोक काय म्हणतील या विचाराने निराकरण न करता हळूहळू उग्र रुप धारण करतात.

--लिखाळ.

फारच छान लेख. एकूणच ज्ञानात भरच पडली. पुलेशु.