सहमत आहे.

आता तर पचौरी यांच्या ऐकीव माहितीवर आधारित अतिरंजित अहवालाचे प्रकरण उघडकीस आल्यामुळे आणखीच गोंधळ उडणार आहे.
तेलाचे साठे संपणार आहेत असे मीही शाळेत असल्यापासून ऐकतोय. (मला शाळा सोडून ३२ वर्षं व्हायला आली). त्याकाळी मुंबई हाय वगैरे नव्याने साठे सापडलेले होते. आजही कृष्णा गोदावरी खोर्‍यात गॅसचे का होईना साठे सापडत आहेतच.

वातावरणबदलाने पावसाचे प्रमाण बदलेल हे खरे पण ते वाईटच होईल असे समजून ओरड चालली आहे.
(बर्ड फ्लू/स्वाईन फ्लू वगैरे बाबतही अशीच हाईप तयार होत असते).

पाण्याची वाफ दोषी असेल तर ७०% पृष्ठभाग पाण्याने व्यापलेल्या पृथ्वीवर रोज निर्माण होणारी नैसर्गिक पाण्याची वाफ किती आणि मानव निर्मित वाफ किती हा प्रश्नच आहे. तसेच शाकाहारी जनावरांच्या ढेकरेतून बाहेर पडणारा मिथेन किती आणि इतर मार्गांनी बाहेर पदणारा मिथेन किती?

असे असले तरी आपल्याकडून जे करायचे ते आपण करीतच राहूया.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

चर्चेतल्या विचारांशी सहमत आहे. ऍल गोर वगैरे लोकांनी ह्याप्रकाराचा थोडा जास्तच बाऊ केला आहे असे वाटते. चर्चेच्या निमित्ताने बियॉन लॉम्बर्गची आठवण आली.

कुठे तरी काही तरी चुकते आहे, असे नक्कीच वाटते.

उरलेले ऐशी टक्के जग सायकलने, पायी, लोकलने, बसने प्रवास करत असताना... आणि आज याच देशातला गोअर भाषणे देऊन नोबेल पटकावतो, व त्याचे भारतीय साथी त्याला हो ला हो मिळवून लिटरला वीस किलोमीटर देणार्‍या नॅनोमुळे झोप उडवून घेतात...

बरोबर. पण एकंदरच माणसाने आपल्या गरजा कमी करण्याची गरज असे वाटत नाही का? मुळात माणसाने एवढे शिकायलाच नको होते. विज्ञानाने एवढी प्रगती करायलाच नको होती, असे कधी कधी वाटून जाते. अपराधबोध तर झाला नसता!

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

बहुतांश विचार पटले.

मात्र असे वाटते की, सरसकट पर्यावरणवाद्यांना एका बाजूला न ठेवता, त्यांच्या चळवळीचे इतर काही विचारात घेता येणारे मुद्दे आहेत का ते पाहता येईल. तुमचा मुद्दा "ग्रीन हाऊस" बद्दल आहे ह्याचे भान ठेवत मला काही विचार मांडावेसे वाटतात-

आपल्याकडे पेट्रोलमधे रॉकेल टाकून बऱ्याच गाड्या चालवल्या जातात अशावेळी त्यांच्यामागे दुचाकीवरुन जाणे नकोसे वाटते. कालबाह्य झालेल्या तंत्रज्ञानाच्या टू-स्ट्रोक गाड्या आजही आपल्याकडे बनवल्या जातात त्याने नक्कीच प्रदुषण वाढते व एखाद्या शहरापुरते प्रदुषण विचारात घेता काहीतरी बदल व्हायला हवेत असेही वाटते.
तेलाच्या व्यापारात ज्यांचे हात गुंतलेले आहेत ते त्यांच्या नफ्याचा विचार करत तेलाच्या किंमती चढ्या ठेवण्याचा प्रयत्न करतात. अनेक गरीब देशांना त्यांची परकीय चलनाची गुंतवणूक अशा व्यापारात करावी लागते. ती गुंतवणूक तेलाच्या रुपाने आपण अक्षरशः जाळून टाकतो.

ज्यांना मानवाच्या अतिहव्यासाचा त्रास झाला आहे असे लोक नक्कीच पर्यावरणवाद्यांना पाठींबा देतात. युनियन कार्बाईड सारख्या कंपन्या अमेरीकेबाहेर का स्थापल्या गेल्या ह्याची जाणीव भोपाळकरांना चांगलीच झाली आहे. ते विसरुन कसे चालेल? पुण्यातील कचरा ज्या गावात टाकला जातो, त्यांच्या समस्या त्यांनाच जास्त बोचतात.

चेर्नोबिलमुळे विस्थापित झालेल्या लोकांना त्यांचे अनुभव आयुष्यभर चट्के देणारेच आहेत. अशा घटना जरी एखाद-दुसऱ्या असल्यातरी त्या महत्वपूर्ण आहेत व त्या पुन्हा आणि मोठ्या प्रमाणावर घडू नयेत ह्याची काळजी घेतली जावी हेच पर्यावरणवाद्यांचे लक्ष असेल तर त्यास पाठींबा दिलाच पाहिजे.

असे अनेक मुद्दे आहेत की, जे खोडले जाऊ नयेत असे वाटते.

श्री घासकडवी, लेखातील बर्‍याच मुद्द्यांशी (विकसित-विकसनशील, अल गोर वगैरे) सहमत आहे.

त्ता कुठे मनुष्यजात निर्माण झाली व गेल्या काही दशकात पृथ्वीचा विचार करायला लागली तर तिचे कौतुक करण्याऐवजी तिच्यावर अपराधी भावनेचे ओझे का लादले जातेय? पर्यावरणवादींचे या बाबतीत ताळतंत्र कुठे तरी चुकते आहे असे वाटते.

याबाबत मात्र असहमत आहे. मनुष्यजातीने गेल्या शतकात पर्यावरणावर परिणाम करणार्‍या अनेक गोष्टी केल्या आहेत. निसर्गाने केलेल्या बदलांएवढे हे बदल मोठे नसले तरी निसर्गाच्या तुलनेत किती कमी काळात हे बदल घडले आहेत हे ध्यानात घ्यायला हवे.

तापमानवाढ होते आहे का? किती मानवनिर्मीत आणि किती नैसर्गिक, तापमानवाढ होतच असल्यास मानवजातीस काही करणे शक्य होणार आहे का? या प्रश्नांवर चर्चा होतच आहे. तापमानवाढ हे निमित्त म्हणून का होईना प्रदुषणाविषयी (जी नि:संशय समस्या आहे) लोकांना संवेदनशील बनवत आहे, हेही नसे थोडके.

पर्यावरणवादी असणे मुळात चांगले आहे पण आजकाल हा एक धर्म बनला आहे. पर्यावरणवाद जागरुक वैज्ञानिक दृष्टी सोडून बाबागिरी करु लागला आहे. अमक्या एकाने सांगितले म्हणजे ते खरे मग त्यावर प्रश्न विचारणे, चर्चा करणे, प्रयोगांवर, वापरलेल्या डेट्यावर, निष्कर्षांवर शंका घेणार्‍याला पाखंडी म्हणून हिणवायचे असे प्रकार् फार् होत् आहेत्. चुका करणारे पर्यावरण् तज्ञ लोक् चूक कबूल न करता उलटे उर्मटपणे वागताना दिसतात. (उदा. पचौरी).
हौसे, नवसे, गवसे लोक् आपल्या फायद्याकरता तपमान वगैरे नोंदीत हवे ते सोयिस्कर् बदल् करुन् आपले संशोधन् प्रकाशित् करतात्, घसघशीत् अनुदान्, देणग्या, नोबेल वगैरे मिळवतात् आणि मग् कुणी खंडन् केले तर् आपले स्थान् वापरुन् त्याचा पराभव् करु बघतात्. ह्यामुळे खरे तर् सामान्य माणूस् ह्या रॅकेटपासून दूर् जाणार् आणि ह्या चळवळीचे त्यातून् नुकसानच होणार.

लोकसत्तामधील या विषयाशी संबंधित एक लेख

राजेश यांनी वर माझ्या मूळ प्रतिसादात दिलेला सकाळचा दुवा चालत नसल्याचे लक्षात आणून दिल्याबद्दल आभारी आहे. तेंव्हा सर्वांनी हा http://bit.ly/9vHN5i दुवा वापरून पहा.

आता या चर्चा-विषयावर थोडे अधिकः

पर्यावरण बदल - कारणे, परिणाम आणि कृती -पूर्वार्ध आणि उत्तरार्ध हे मी साधारण अडीचएक वर्षांपुर्वी येथे लेख लिहीले होते. ते मी लिहीले म्हणजे तेच बरोबर असे येथे म्हणायचा उद्देश नाही पण या संदर्भात माझी भुमीका काय आहे हे नक्की त्यातून समजू शकेल.

वर (चर्चाप्रस्तावात) उल्लेखलेले विचार आणि `त्यातील लॉजीक वाचताना मला अमेरिकेतील रिपब्लिकन समर्थक रेडीओ अथवा टिव्हीवरील चर्चा ऐकत आहे असे वाटले. ( "राईट विंग" ह्या शब्दातून अर्थ भलता होतो आणि तसे मला येथे कुणाला म्हणायचा उद्देशही नाही आणि तसे येथे कोणी असेल असे वाटतही नाही!).

मला कामामुळे अनेक महाभाग दोन्ही बाजूने भेटलेले आहेत. त्यातील कुणाला समजावणे सोपे आहे हा मिलीयन डॉलर्सचा प्रश्न आहे :-) तरी देखील पर्यावरणवाद्यांमुळे बर्‍याचदा प्रश्न कितीही गंभीर असला तरी त्यातील तर्कट विरोधामुळे सगळेच बिघडते हे पाहीले आहे. अर्थात सर्वच असे नसतात. माझा अनेकांबद्दलचा खूप चांगला अनुभवही आहे, जे जमिनीवर पाय ठेवून पुढचे बघत असतात.

तरी देखील क्लायमेट चेंज हा असाच एक गंभीर प्रकार आहे ज्याचे तर्कट पर्यावरणवाद्यांमुळे गांभिर्य समजण्याऐवजी हसे होते. आता एका अशाच चळवळीचे उदाहरण देतो - त्याचे नाव दुर्दैवाने माझ्या डोक्यातून आत्ता गेले आहे, आठवल्यास नंतर सांगेन. ही चळवळ माझ्या माहीतीप्रमाणे युरोपात विशेष करून ब्रिटनमधे चालू झाली. क्लायमेटचेंज मुळे स्थानिक समाज हा प्रकार वाढीस लागण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे नको इतके "लोकल कम्युनिटी" करण्याकडे यात कल आहे. अमेरिकेतील मॅसॅच्युसेट्स, न्यू इंग्लंड भागातील पण हवामान बदलणार असल्याने आणि बॉस्टनमधील सागरपातळी वाढणार असल्याने त्यावर लगेच आत्तापासून (जे २०४०-४५ मधे घडण्याची शक्यता आहे त्या प्रमाणे) वागणे चालू केलेले काही हेतू शुद्ध पण अव्यावहारीक असलेले माहीत आहेत... हे म्हणजे अजून ४० वर्षात म्हातारपण येणार म्हणून वाकत चालायची प्रॅक्टीस करायची का पेन्शन/प्रॉव्हीडंट फंड/४०१के मधे पैसे घालण्याचा विचार करायचा यातील फरक आहे. मात्र असले संवेदनाशील सर्वच आहेत हे मान्य नाही. फारच कमी आहेत आणि त्यांच्यामुळे धोरण-राजकारण-अर्थकारण चालू आहे असे वाटत नाही.

जर धूर होतो म्हणून आपल्या घरात प्रथम अन्न शिजवण्यासाठी लाकडाची चूल पेटवली नाही तर ते घर सुव्यवस्थित करून बिनधुराची ऊर्जासाधने शोधायची प्रक्रिया कशी सुरू होणार? पोट आधी भरायला नको? घर सांभाळायची शक्ती नको यायला?

चूल पेटवू नका असे कोणी म्हणत नाही. मात्र त्यात प्रदुषण आणि सुरक्षितता बघणे हे महत्वाचे आहे. भारतात तसेच इतर विकसनशील/अविकसीत देशांत आजही चुल आणि मूलच नसून चुलीमुळे (इन डोअर एअर क्लालीटीमुळे) मूल जन्माआधीच जाणे अथवा अधू होणे होत आहे... अशा वेळेस आमचे राष्ट्र गरीब आहे म्हणत काही करायचे नाही का याच संकेतस्थळावर आलेल्या चर्चेप्रमाणे प्रश्न समजून उपाय शोधायचे हा मुद्दा आहे. आमच्या भागात (बॉस्टन) तसेच उत्तरेतील बहुतांशी राज्यात कडाक्याची थंडी असते. त्यामुळे घरात हिटींग असणे महत्वाचे असते. ते तेल अथवा नैसर्गिक वायू अथवा इलेक्ट्रीसिटीने होते. तरी देखील त्यात देखील चुलीप्रमाणे कार्बन मोनॉक्साईड तयार होतो. त्यात अनेक मृत्यू हे नसमजूनच झाले आहेत (कारण वास नाही धूर नाही). आता मॅसॅचुसेट्समधे कायदा करून कार्बनमोनॉक्साईड डिटेक्टर लावणे बंधनकारक केले आहे.... का? कारण जीवाचे महत्व आहे. भारतात आजही आपला प्रश्नच नीट समजून न घेतल्याने सरकारी पातळीवर कुठेतरी न आवडणार्‍या आयएएस अधिकार्‍यास बसवून असली कामे शास्त्रापुरती चालू ठेवली जातात असे वाटते. म्हणून कधी जागतीक बँक तर कधी युएस इपिए पैसे देऊन उत्तेजन देत असते.

मी या एकंदरीत प्रश्नाकडे अशा दृष्टीने बघतो की गेली चार अब्ज वर्षे या ग्रहावर काय परिस्थिती आहे याची काळजी करायला कोणी नव्हते. जगभर तापमान ७०+ पासून ते -१० पर्यंत वर खाली गेले, अब्जावधी प्रजाती नष्ट झाल्या. पर्यावरणाची निसर्गाने नासाडी केली तितकी करण्याची कल्पनाही करण्याची मानवाची औकाद नाही. जीवन त्यातूनही टिकले. आणि आत्ता कुठे मनुष्यजात निर्माण झाली व गेल्या काही दशकात पृथ्वीचा विचार करायला लागली तर तिचे कौतुक करण्याऐवजी तिच्यावर अपराधी भावनेचे ओझे का लादले जातेय? पर्यावरणवादींचे या बाबतीत ताळतंत्र कुठे तरी चुकते आहे असे वाटते.

ह्यातील विचार हा विज्ञाननिष्ठ वाटण्याऐवजी "असेल माझा हरी..." प्रमाणे दैववादी वाटला. असे वाचले होते की त्सुनामीच्या वेळेस कारनिकोबार बेटावरील वन्यप्राण्यांना जमिनीतील हालचालींनी काहीतरी वेगळे जाणवले आणि ते उंच ठिकाणि गेले. त्याबरोबर तेथील ३०-४० हजार वर्षे जुने असलेली आदीवासी प्रजा देखील काही विचार न करता त्यांच्यापाठोपाठ डोंगरावर गेली आणि वाचली. दुर्दैवाने आपल्या अधुनिक माणसाने त्याकडे लक्ष दिले नाही आणि ते मात्र त्याच भागात या त्सुनामीत बळी पडले... मग आता यात देखील आदीवासींसारखेच राहणे हाच पर्याय समजायचा की सेन्सरयुक्त यंत्रणापण तयार करायची? "पण" अधोरेखीत करण्याचे कारण इतकेच की आणिबाणीच्या परिस्थितीत आदिवाश्यांसारखे वागले तर यासंदर्भात काहीच बिघडणार नाही असेदेखील म्हणता येईल... पण त्याचबरोबर पुढे होणार्‍या नैसर्गिक आपत्तिस तोंड देण्यची देखील वैज्ञानिक तयारी करणे महत्वाचे आहेच...

या प्रश्नाला व त्यावरील चर्चेला विकसित देश विरुद्ध अविकसित देश अशीही छटा आल्याचे जाणवते. जगातल्या वीस/तीस टक्के लोकांनी गेल्या दोन शतकांत आपला विकास करून घेण्यासाठी वाटेल तशी निसर्गाची नासधूस केली (उरलेल्या सत्तर/ऐशी टक्क्यांना गुलाम करून) आणि आता तेच नाक वर करून, उच्च नैतिक भूमिका घेऊन "कार्बन वाईट इतकच काय वाफही वाईट" असे सांगतात व भारत, चीनसारख्या देशातले विचारी लोक ते ऐकून घेतात (नशीब सरकारे तरी ऐकत नाहीत) यासारखी नामुष्की नाही

वाफ वाईट हा प्रकार मी प्रथमच ऐकत आहे. भारताने आणि चीनने इतर विकसीत राष्ट्रांचे म्हणून ऐकण्याची गरज नाही तर त्यातून वास्तव शोधून वागण्याची गरज आहे. यावर भारतातपण खूप काम चालले आहे. याचा संदर्भ केवळ पर्यावरणाशीच नसून त्यातून निर्माण होणार्‍या सामाजीक तसेच अगदी संरक्षणाच्या संदर्भात देखील आहे. प्रगत राष्ट्रांनी एका ठरावीक वेळेत बाहेरून येणार्‍या लोकांवर बंदी घालण्याचे (अर्थात घट्ट पकड करणे - पूर्ण बंदी ऑफिशियली करणार नाहीत) ठरवले आहे असे मधे चांगल्या प्रकाशनात वाचल्याचे आठवले. आज बांग्लादेशींचा जमाव येण्याचे कारण हे देखील एकीकडे क्लायमेट चेंज, दुसरीकडे आर्सेनीकचे प्रचंड प्रदुषण (जे नैसर्गिक आहे, पण त्यावर उपाय पटकन केले गेले नाहीत) आणि तिसरीकडे त्यामुळे अधिकच आर्थिक असे तिहेरी आहे... हे एक उदाहरण झाले.

ऍल गोअरने एकदा चांगला किस्सा (वर्णन करत) सांगितला होता. "१९९१ ला रिओ अर्थ समीट झाले, नंतर अमेरिकेत क्लिन एअर ऍक्ट अजून कडक झाला, कॅप अँड ट्रेड वास्तवात आले. तात्काळ अमेरिकन ऑटोमेकर्सनी ५० वकीलांना (पळवाटा शोधण्यासाठी) नेमले तर होंडा-टोयोटा या कंपन्यांनी (डीझाइन अमुलाग्र बदलण्यासाठी) ५० इंजिनियर्सना घेतले. आज अमेरिकन ऑटोमेकर्सची काय अवस्था आहे आणि (रिकॉल झाले असले तरी) टोयोटा आणि होंडा कुठे आहेत हे बघण्यासारखे आहे. " थोडक्यात आपण संगणक क्रांतींचा खूप चांगला फायदा करून घेतला. आजच्या पर्यावर्णीय प्रश्नांना संधी समजून असेच केले पाहीजे असे वाटते. आपल्याला त्याची गरजही आहे आणि ताकदही आहे. फक्त नसेलच तर इच्छाशक्ती.

निव्वळ नॅनो तयार करून भागत नाही तर त्याबरोबर तसे रस्ते आणि दळणवळणयंत्रणा पण लागते. आजही आपण त्यात खूपच कमी आहोत. त्यात सेफ्टीरूल्स नाहीत. वगैरे वेगळेच. शिवाय अमेरिकेने केले म्हणून ते बरोबर कसे ठरते? त्याला विरोध करा की. आपले सरकारी अधिकारी आंतर्राष्ट्रीय कराराच्या वेळेस चांगले तसे करतात आणि ते योग्य देखील आहे. मात्र देशाच्या भूमीवर पाय ठेवल्यावर बाटलीतल्या पाणी शिवाय जर पाणी पित नसले तर नक्की आपला काय विकास झाला आहे?

म्हणूनच, "गेल्या काही दशकात/शतकात (पर्यावरणाची) परिस्थिती सुधारली आहे की नाही" याचा जर भारताच्या संदर्भात विचारच करायचा असेल तर आपण पाणी कसे पितो, पुण्यासारख्या शहरात तोंडावर फडके का बांधतो, दिल्लीत विमाने धुक्यामुळे का उतरत नाहीत, मुंबईत पाणी कसे तुंबते, बंगलोरचे बघता बघता काय झाले आहे" हे सर्व अलिप्तपणे बघितले तर समजेल. अर्थात हे म्हणताना मला काही आनंद होत नाही आहे, चीड मात्र नक्की येते....

--------------
मी या आणि इतर संकेतस्थळावर केवळ "विकास" याच नावाने वावरतो. त्याच्या मागेपुढे उभ्या (||) आडव्या (=), तिरप्या (\\ //) आदी कुठल्याच प्रकाराच्या रेषा नसतात. त्या अर्थाने माझी कुठेही शाखा नाही. :-)

विकाससाहेब,

चांगलंच दणकट उत्तर दिलंत की. हे उत्तर एवढ मोठं तर मूळ लेख केवढा असेल याची कल्पना येते (न वाचता)... उगाच नाही पूर्वार्ध आणि उत्तरार्ध आहेत (दक्षिणार्ध व पश्चिमार्ध का नसतो याचा विचार कुणी केला आहे का?) असो. एवढा टवाळपणा केल्यानंतर समर्थांनी डोळे वटारले, तेव्हा मुकाट्याने प्रतिसाद लिहितो.

आपण म्हणता की दोन्ही बाजूचे लोक भेटले आहेत. याचा अर्थ तुम्ही मधले, संतुलित विचार करणारे असा होतो. आपल्या उत्तरावरूनही तसेच वाटते, तेव्हा स्वागत, मीही ना इकडचा ना तिकडचा. (टेनिस कोर्टच्या मध्यरेषेवर प्रेक्षकात बसून बॉल इकडून तिकडे जाताना बघणारा. कदाचित तुम्हीही तसेच मध्ये असाल - पण प्रेक्षकात पलिकडल्या बाजूला...पुन्हा समर्थ बघताहेत...)

चूल व धूर तुम्ही फारच शब्दशः घेतलत. मी चूल हे इण्डस्ट्रीचं प्रतीक म्हणून वापरलं होतं. उद्योग चालले की सुबत्ता वाढते, लोक श्रीमंत होतात व त्यांचे पोट भरलेले असल्यामुळे व खिशात पैसे असल्याने त्यांना पर्यावरणाकडे लक्ष देता येतं. पुढच्या-पन्नास शंभर वर्षातले प्रयत्न व त्याचे परिणाम मॅक्सिमाईज करायचे असतील तर आत्ताच सुरूवात करण्याऐवजी खाऊन पिऊन शिकून समर्थ (डोळे वटारणारे समर्थ नव्हे) होऊ मग भिडू असा माझा मुद्दा होता.

पण चार अब्ज वर्षांचं माझं आर्ग्युमेंट अजून आहे बरं का...निसर्ग इज बरं का, सो मच मोअर स्ट्राँगर आणि सो मच मोअर ब्लाइंडर म्हणून सांगू....आपण ह्युमन्स, म्हणजे काय काहीच नाही, नथिंग..

मानवाची स्वतःची सुरक्षा आधी, नंतर निसर्गाची हे अध्यहृत आहे. त्सुनामीचा इथे संबंध काय हे कळले नसले, तरी या प्राण्यांच्या 'अतिंद्रिय'(?) शक्तीसंबन्धी वाचायला आवडेल. संदर्भ पाठवावा ही विनंती.

प्रदूषणाबाबतीत पुण्याच्या लोकांकडून तक्रारी खूप ऐकल्या आहेत. पण तो (मूळचाच) तक्रारी स्वभाव वाढल्यामुळे की काय हे कसे कळावे? काहीतरी त्या पलिकडील व्यक्तिनिरपेक्ष मानदंड असावा असे वाटते. मी म्हणेन "प्रदूषणामुळे अकाली (पन्नासच्या आधी) मरणार्‍यांची संख्या वाढली आहे का?" हा योग्य आहे. आपणांस अधिक चांगला सुचल्यास कळवावे. आकडेवारी कशी जमवायची हे पुढे बघू.

असो. फारसे काही म्हणण्याजोगे शिल्लक नाही. हो, नॅनोच्या सुरक्षेविषयी खूप लोक सेफ्टी रूल्स नसल्यामुळे काळजीत आहेत. स्कूटरपेक्षा ते कसे धोकादायक आहे हा प्रश्न पडतो इतकेच.

पण सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे या व अशा सर्व विषयांवर ज्वलंत चर्चा चालू राहाणे अतिशय महत्त्वाचे आहे.

जय हिंद जय महाराष्ट्र!

या विषयावर नासाच्या एका प्रसिद्ध शास्त्रज्ञाबरोबर(प्राव्हयसीचा विचार् करुन् नाव् सांगु शकणार् नाही) गप्पा झालेल्या (काही कारणाने माझ्या प्रोफ. चे ते गेस्ट होते, अनौपचारीक् गप्पा वगैरे झाल्या) त्यात त्यांनी दिलेली माहिती आकडेवारी ग्लोबल वॉर्मिंग 'मीथ' नाही या बद्दल 'कन्वींन्सींग' होती. मी त्यांना तो 'डेटा' मागितला होता, पण सध्या त्यावर संशोधन चालु असल्याने देउ शकत् नाही असे उत्तर मिळाले.

जमल्यास दोन् पैसे भर् टाकेन्, पण् त्या आधी संपुर्ण चर्चा वाचेन म्हणतो.