आवडला.

काही वैयक्तिक बाबतीत नैतिकता उपाजत असावी. (म्हणजे दुसर्‍या कोणाची वेदना बघून बहुतेक लोक कळवळतात, आणि पात्र-अपात्राचा विचार प्रथम न करता, वेदना कमी व्हाव्यात, असे मानतात. हा प्रकार उपजत असावा.) मात्र काही गुंतागुंतीच्या सामाजिक प्रश्नांबाबत नैतिकता शिकाऊ असावी, असे मला वाटते. (म्हणजे वेदनांबद्दल काय करावे? असा प्रश्न उद्भवला की पात्र-अपात्र असा हिशोब करतात. निर्मम खून केल्यामुळे जर कोणाला देहदंड झाला असेल, तर "त्या व्यक्तीला झटक्यात मारावे की हालहाल करून मारावे," असे विचारता लोकांकडून वेगवेगळी उत्तरे आपल्याला मिळतात. वेगवेगळ्या संस्कारांमुळे बहुधा उत्तरांमध्ये फरक असतो.)

(शीर्षक थोडेसे सनसनाटी आहे - "फक्त उपजत किंवा फक्त शिकलेली" अशा दोन टोकांनाच पर्याय म्हणून स्वीकारून एका बाजूला येणारा वाद असेल, असे शीर्षकावरून वाटले होते. पण तसे लेखात नाही. हे उत्तम.)

श्री.नानावटी यांनी दिलेल्या दोन उदाहरणांत आणखी थोडी भर घालतो.
(१) गर्दीच्या रस्त्यामध्ये एक अज्ञात व्यक्ती रायफल किंवा एके ४७ घेऊन उभी आहे. पोलिसांनी त्याला ताबडतोब मारावे कीं तो काय करतो आहे त्याची वाट पहावी ? (Encounter) . मुंबई दूरदर्शनवर पाहिलेले दृष्य :दंगलीत जमाव टॅंकरला आग लावण्याकरिता जात आहे, हातात पेटलेले पलिते आहेत, अशावेळीं पोलिसांनी गोळीबार करावा कां?
(२) युद्धामध्यें शत्रू सैनिक समोरासमोर आल्यावर गोळीबार करावा कीं "शरण ये" असे आवाहन करावे?
(३) गुरू, कसाब यांना फाशी द्यावे कां?
नीती सांगणार " कोणाचाही वध करूं नये".
एक अडीच हजार वर्षांपूर्वीचे सुभाषित पहा.

त्यजेदेकं कुलस्यार्थे ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत !
ग्रामं जनपदस्यार्थे ह्यातमार्थे पृथिवीं त्यजेत !!
शरद

चॉम्स्की यांच्याबद्दलचा उल्लेख नीट कळला नाही. माणसाला बोलता येऊ लागले हा जनुकीय परिणाम आहे असे चॉम्स्की यांना म्हणायचे आहे का?
लहान मुले भाषा लवकर शिकतात हाही जनुकीय परिणाम असल्याचा एक सिद्धांत आहे. यानुसार आपण मोठे झालो की हे गुणसूत्र स्विच ऑफ होते, म्हणून मोठेपणी भाषा शिकणे अवघड जाते.

नैतिकता जनुकीय आहे किंवा नाही हा अवघड प्रश्न आहे.* नेचर वि. नर्चर हा वाद बराच प्रसिद्ध आहे. नैतिकतेच्या कल्पना त्या-त्या समाज आणि संस्कृतीवरही अवलंबून असतात. युरोपमध्ये बहुतेक देशांमध्ये देहांतशासन अनैतिक आहे पण भारत किंवा अमेरिकेत याला योग्य मानले जाते. काही बाबतीत नैतिकतेची सीमारेषा धूसर असल्याचेही दिसून येते. गर्भपात, इच्छामरण, स्टेम-सेल संशोधन, क्लोनिंग या सर्वांमध्ये काय नैतिक आणि काय अनैतिक हे कुणी ठरवायचे आणि कसे?

*याबाबत शास्त्रज्ञ रिचर्ड डॉकिन्स यांचे मत वेगळे आणि रोचक आहे. ते म्हणतात, "The phrase 'the child should cheat' means that genes that tend to make children cheat have an advantage in the gene pool. If there is a human moral to be drawn, it is that we much teach our children altruism, for we cannot expect it to be part of their biological nature." -- The Selfish Gene, pp 139.

----
"And ye shall know the truth, and the truth shall make you free." -- John 8:32
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

मला असे वाटते की नैतिकता किंवा नीतीमत्ता हा एक अतिशय सापेक्ष विषय आहे. एका समाजात जे वर्तन अतिशय सामान्य आणि नैतिक वाटते ते दुसर्‍या समाजात अनैतिक समजले जाते. एखाद्या पुरुषाने स्त्रीचे सार्वजनिक ठिकाणी चुंबन घेणे हे भारत आणि इतर् मुस्लिम राष्ट्रे सोडली तर बाकी ठिकाणी अनैतिक समजले जात नाही. या शिवाय नीतीमत्ता कालसापेक्ष सुद्धा असते. शंभर वर्षांपूर्वी स्त्रियांनी परपुरुषाशी बोलणे हे ही अनैतिक समजले जात होते.
बहुतेक वेळा नीतीमत्ता किंवा नैतिक वर्तणूक ही स्त्रियांवर लादली जात असते. त्यांनी काय नेसावे? कसे वागावे? याचे नियम पुरुषच ठरवतात. एकविसाव्या शतकात आता आपण हे मान्य करायला हवे की सामाजिक नीतीमत्ता वगैरे प्रत्यक्षात काही नसते. प्रत्येक व्यक्तीला स्वतःच्या नीतीच्या कल्पनेप्रमाणे वागण्याचा पूर्ण हक्क आहे. नाहीतर आपण आणि तालिबान यात फरक तो काय राहिला?
चन्द्रशेखर

नीतिमत्ता ही निरपेक्ष कल्पना नाही हे उघडच आहे. बहुतेक वेळा प्रत्येक कृती ही नैतिक की अनैतिक याविषयी सुटे सुटे नियम आहेत असे बर्‍याच लोकांना वाटते. परंतु तसे काही नसते. काय समर्थनीय आणि काय त्याज्य यासंबंधात समाजाची एक ब्रॉड कल्पना असते. त्या ब्रॉड कल्पनेवरून एखादी गोष्ट नैतिक की अनैतिक ते ठरवले जाते. समाज हा समाज म्हणून टिकण्यासाठी हे नियम केलेले असतात.

ही पायाभूत विचारसरणी वेळोवेळी बदलत असते. त्यामुळे एका काळात नैतिक असलेली गोष्ट दुसर्‍या काळात अनैतिक समजली जाते. पूर्वी मुलीचे लवकर लग्न करून दिले जाई कारण मुलगी वयात येण्यापूर्वी विवाह करून देणे हे नैतिक समजले जाई. आज लग्ने उशीरा केली जातात याला मुली आता उशीरा वयात येतात हे कारण नसून वयात येण्यापूर्वी विवाह करणे अनैतिक समजले जाते.

दुसर्‍या एका धाग्यावर योग्यतेनुसार संपत्तीचे वाटप नैतिक असे मांडले आहे. परंतु हे तत्त्व काही निरपेक्षपणे नैतिक नाही. तर ते समाजाने नैतिक म्हणून ठरवायचे/ठरवले आहे. अधिक जुन्या काळात अमूक कुळात जन्मला म्हणून जास्त अधिकार याला नैतिकता समजले जाई. आज आपण सर्व समान असण्याच्या गोष्टी तरी करतो. गेल्या शतकातील मधल्या काही काळात सर्वांना संपत्तीचे समान वाटप हे (काही देशांत) नैतिक तर (इतर देशांत) अनैतिक समजले जाई.

नीतीची सार्वकालिक व्याख्या करायची म्हटले तर 'आपल्या वागण्याने इतरांना दु:ख (वेदना) होतील असे न वागणे म्हणजे नैतिक वागणे'. अशी करता येईल किंवा 'दुसर्‍यांनी जसे वागावे असे आपल्याला वाटेल तसेच आपण वागणे' म्हणजेच नैतिक आचरण म्हणता येईल.

नितिन थत्ते

>>>'दुसऱ्याना मारू नये' ही गोष्ट मग जनुकीय असेल का? निश्चितच नाही.

'आपल्या गटातील, टोळीतील दुसर्‍यांना मारू नये' असे हवे. हे निश्चितच जनुकीय म्हणजे आपल्या पशुत्वाचा वारसा आहे.
तसेच परस्त्री मातेसमान हे तत्त्वही आपल्या गटातील स्त्रियांनाच (सांगण्यापुरते का होईना) लागू असते. दुसर्‍या गटातील प्रत्येक स्त्री भोग्य हे अजूनपर्यंत चालू असलेले 'नैतिक' तत्त्व आहे. फक्त हल्ली ते करताना दुसर्‍या गटातील पुरूषांनी केलेल्या तसल्याच कृत्याची साक्ष समर्थनासाठी काढली जाते.