आता हवेवर
" उगाच इकडे तिकडे फिरायला गाडी काय हवेवर चालते काय रे?"
असा प्रश्न पेट्रोलच्या वाढत्या भावामुळे हमखास ऐकु येतो. या प्रश्नाचे उत्तर आता,
"हो! गाडी हवेवरच चालते" असे मिळू शकेल.
या गाड्यांची इंजिने मात्र ही दाब असलेली हवा, म्हणजेच काँप्रेस्ड हवेवर चालणारी इंजिने आहेत.

हवेच्या दाबावर इंजिने चालवणे तसे नवे नाही.
याची सुरुवात अगदी दोन शतके आधीच झाली आहे. युरोपात ट्रॅम्स आणि रेल्वेसुद्धा यावर चालवली गेली आहे.

मात्र तरी सहज मिळणार्‍या पेट्रोल पुढे ही इंजिने तशी दुर्लक्षीतच राहिली. कारण उच्च दाबाची हवा ही पेट्रोलपेक्षाही महागडी ठरत होती. मात्र ही स्थिती आता बदलते आहे.

आता मात्र पेट्रोलच्या वाढत्या भावामुळे अनेक मोटार कंपन्यांचा यातला रस वाढला आहे. सध्या फ्रांस मधल्या एम डी आय या कंपनीच्या एयर कारच्या शोधामध्ये टाटांनी रस घेतला आहे आणि त्यांच्याशी करारही केला आहे. हे इंजिंन अतिउच्च दाबाची हवा वापरते. इंजिन चालविण्यासाठी पेट्रोलचा स्फोट घडवून पिस्टनचा दट्ट्या फिरवण्या ऐवजी, दाब असलेली हवा सोडून पिस्टनचा दट्ट्या फिरवायचा अशी साधी सोपी रचना आहे.
या रचनेमुळे सध्याच्या इंजिनात असलेले अनेक घटक जसे कार्ब्युरेटर वगरे निरुपयोगी ठरतील. स्पार्क प्लग्जच्या जागी सोलोनॉइड वॉल्व बसवता येतील आणि टायमींग मात्र असलेल्या प्रणालीचेच वापरून हवेचे नियंत्रण होईल. अर्थातच थोडे फार फेरफार करून आजच्या काळातल्या अनेक गाड्या यावर चालू शकतील. आणि म्हणूनच टाटांना या इंजिनात रस आहे. मात्र त्यासाठी हवेचा दाब उच्च असणे फार आवश्यक आहे. आणि इतक्या उच्च दाबाची हवा असलेली टाकी एखाद्या अपघातात फुटली तर आपल्या चिंध्याही सापडणे अवघड. मात्र आता कार्बन फायबर आणि धातू या अतिशय चिवट मिश्रण असलेल्या टा़क्या बनवून या फ्रांस च्या संशोधक कंपनीने हा प्रश्न सोडवला आहे. शिवाय या दुहेरी आवरणाच्याही असणार आहेत.

याच वेळी ऑस्ट्रेलियातल्या मेलबर्न मध्ये असलेल्या एका एंजेलो दि पिएत्रो नावाच्या संशोधकानेही हवेवर चालणारी वाहने बनवली आहेत. मात्र या संशोधकाचे इंजिन हे वेगळेच, रोटरी प्रकारचे आहे. म्हणजे वँकेल या जर्मन संशोधकाने १०५०-५७ साली बनवलेल्या इंजिनावर आधारीत हे हवेवर चालणारे इंजिन आहे. या मध्ये घर्षण अगदी नगण्य आहे. आणि त्यामुळे हवेचा परिपुर्ण वापर करून घेतला गेला आहे असा दावा केला गेला आहे. शिवाय याचे वजन फक्त १२ किलो आहे.
या इंजिनाचे ऍनिमेशन येथे कंपनीच्या संकेत स्थळावर बघायला मिळू शकेल.

तसेच यु ट्यूबवर असलेल्या या खाली दिलेल्या व्हिडियो मध्ये वरच्या दोन्ही इंजिनांचा वापरही पाहता येईल.

भारतातल्या शहरी वाहतुकीसाठी हे फार उपयोगी ठरावे. कारण एंजेलो दि पिएत्रो चे इंजिन चालण्यासाठी अति उच्च दाबाची गरज नाहीये. त्याच्या साईटवर तर असा दावा आहे की फक्त १ पिएसआय इतक्या दाबावरही हजिंजिन फिरू लागते. आणि एकदा टाकी भरल्यावर सलग २ तास इंजिन चालू शकते.

म्हणजे दुचाकी तर कदाचित अजूनच चालतील. आणि भारतातला इंधनाचा प्रश्नही सुटायला मदत होईल. जवळपास फुकट प्रवास होत असल्याने वेग व अंतर दोन्ही कमी असले तरी लोकप्रिय होण्याची शक्यता आहे.
शिवाय काँप्रेस्स्ड हवा भारतात प्रत्येक पंक्चरच्या दुकानात उपलब्ध आहे. म्हणजे त्या साठी वेगळी यंत्रणा असण्याचीही गरज नाही.

अशा या प्रदुषण विरहीत प्रकाराकडे फिरोदिया, बजाज किंवा हिरो सारख्या कंपन्यांचे इकडे अजूनही कसे लक्ष गेले नाही याचे मात्र नवल वाटते.

आवांतरः
या लेखाच्या दरम्यान वँकेल इंजिनाचा उल्लेख आला आहे. वँकेल इंजिनाचा विकिवरचा दुवा येथे आहे. ऍनिमेशन मुळे या इंजिनाचे कार्य चटकन कळेल.

तसेच भारतात बंगलोर येथे भारतीय बनावटीच्या विमानाचा प्रकल्प गेली अनेक दशके सुरू आहे. संपुर्ण भारतीय बनावटीचे म्हणून जे विमान येथे बनवले गेले आहे, त्यात चक्क ही वॅंकेलचीच इंजिने वापरली आहेत.

मात्र याच वँकेलच्या इंजिनावर चालणारी विमाने अमेरिकेच्या लॉकहीड कंपनीने १९६८ ते १९६९ च्या दरम्यान बनऊन विकली होती. ते डिझाईन नंतर मागेही पडले. वँकेलची इंजिने अतिशय उत्तम असली तरी पण आपले भारतीय विमान मात्र अजून व्यावसायिक तत्वावर उडायला तयार नाही. शिवाय ही विमाने व आपली विमाने यात खुपच साम्य आहे की काय अशीही शंका मला आली.

भारतीय विमानांविषयी विकिवर येथे अधिक माहिती आहे.
भार तीय विमानांची ही आवांतर माहिती योग्य आहे का, याचा कुणी संदर्भ देईल काय?

-निनाद