गुंडोपंतांनी नेहेमी प्रमाणे वेगळाच विषय हाताळला आहे आणि चांगले मुद्दे मांडलेत!

या बाबतीत उत्तर देण्याऐवजी (मला वाटते) आचार्य अत्र्यांच्या गोष्टीतल्या सारखा प्रश्न विचारावासा वाटतो, "काय सांगू दगड?" :-)

दगडी कोरीव काम हे फक्त भारतातच जागृतावस्थेत आहे हे मला माहीत नव्हते.

बाकी कारागिरांच्या काळजीसंदर्भातील मुद्दे चांगले असले तरी त्यात आपण धंद्यात असलो आणि काही करू इच्छित असलो तरच शक्य आहे, नाहीतर तो नुसताच ऍक्टीव्हिझम होऊ शकेल. विना सहकार नाही उद्धार हे जरी बरोबर असले तरी आजही सर्व शेतकर्‍यांना उसाला भाव आणि सहकारी साखर कारखान्यांसंदर्भात हिंडावे लागतेच... तेंव्हा बरेच बदल लागतील - पण ते मुलभूत कायदाव्यवस्थेपासून लागतील असे वाटते.

गुंडोपंतांनी नेहेमी प्रमाणे वेगळाच विषय हाताळला आहे आणि चांगले मुद्दे मांडलेत!

असेच म्हणतो.

सरकार कडे सुरवातीला हे काम, देशव्यापी संघटन इ. करायची क्षमता आहे पण अजुन एक नवे महमंडळ उर्फ भ्रष्टाचाराचे कुरण बनायची शक्यता जास्त. त्यामुळे असे काम करणारे कारागीर आहेत त्यांनी आता एकत्र येउन काही केले तर शक्य आहे.

विकासराव, जयेश मागे म्हणाले तसे सामाजीक उद्यमशीलताद्वारे अश्या कारागीरांच्या संघटनेला व्यावसायीक व्यवस्थापनाचे प्रशिक्षण मिळाले तर गुंडोपंत म्हणतात तसे भारतीय कोरीवकाम उद्योग जगभर पसरला जाईल.

जेव्हा दोन देशात राजनैतीक, व्यावसायीक शिष्टमंडळे यांच्या गाठीभेटी, करार इ. होतात. त्या वेळेस भेटवस्तु आदानप्रदान होतात तेव्हा अश्या युनिकली भारतीय कलाकुसरीच्या वस्तु देउन, प्रदर्शने भरवुन ह्याचा प्रचार, प्रसार करता येईल.

पुर्वी राजाश्रय असलेली ही कला व अशी कलाकुसर असलेली नवी देवळे पण आता तितकी बनत असतील असे वाटत नाही. त्यामुळे
खरे तर चीन कसे मास प्रॉडक्शन करुन कित्येक लहानसहान [कमी टिकाउ ] पण आकर्षक दिसणार्‍या व आकर्षक किंमत असलेल्या गोष्टि बाजारात आणुन त्या जोरावर आधी बाजारपेठ तयार करतो, भरुन टाकतो. तसे काहीसे १००% हाताने नाही पण बरेचसे मशीन व वरची थोडी कलाकुसर् हाताने करुन अश्या सामान्यांना परवडतील अश्या किमतीत वेगवेगळ्या वस्तु बनवुन अश्या उद्योगाने मोठी बाजारपेठ तयार केली पाहीजे. चीन मधे देखील अश्या वस्तु करणारे कारागीर काही श्रीमंत नाहीत पण चीनी वस्तु जगाच्या कानाकोपर्‍यात जात आहेत. बाजारपेठ तयार होते.

एक उदाहरण देतो चीन मधे माझ्या एका मित्राचा कारखाना आहे तो वेगवेगळ्या आकाराचे [एकदम हातात मावेल इतका ते बहुमजली इमारती इतका ] चीनी कंदील बनवतो. आता त्या छोट्या कंदीलाची किंमत किरकोळ असते. पण जगभर ते कंदील गेल्याने त्यांचा सर्व खर्च निघतो. पण ह्या धंद्याला नव्या जमान्यात पाश्चीमात्य बाजारपेठेत कसे स्थान मिळवुन दिले आहे बघा. डिस्नेवर्ल्ड किंवा तश्या जगभरच्या थीम पार्कला कॉन्टक्ट् करुन शाळेच्या सुटिच्या दिवसात जेव्हा लहानमुले थिमपार्क मधे येतात त्या काळात. महिनाभर वेगवेगळे थीम वापरुन जसे डिस्ने कॅरेक्टरस्, किंवा समुद्रीजीव, अफ्रिकन सफारी इ. थीम मधे प्राण्यांच्या आकाराचे अतिभव्य सेट [आतुन लाईट म्हणुन कंदील म्हणायचे. रात्री खुप छान दिसतात. ], मग तिथे स्टॉल लावुन छोटे कंदील बनवायचे प्रात्याक्षीक, इतर लहान मुलांना उपयोगी उत्पादन करणार्‍या कंपन्यांना, खाण्याचे पदार्थ विकणार्‍यांना भाड्यावर स्टॉल. असे करत महीनाभर एक नेहमीच्या थीम पार्क मधे नवे सेक्शन चालवायचे. बरेच देश पर्यटन वाढावे म्हणुन काही सण, फेस्टिव्हल साजारे करते त्यात समजा परेड असली तर असा एक रथ [फ्लोट] बनवुन देणे. म्हणजे साध्या १०० रु च्या कंदीला पासुन परदेशात मिलीयन डॉलर्सचे प्रदर्शन करते ती कंपनी.

अवांतर - आणी हो पंत तिथला कारागीर पण गरीबच आहे पण बेरोजगार तर नाही.

द्वारकेच्या मंदिराच्या परिसरात अनेक शिल्पकार त्याच मंदिराच्या खांबां-भिंतींवरील बदलण्यायोग्य शिल्पे नव्याने खोदत बसलेली मी एकदा पाहिली होती. त्या मंदिराचे नूतनीकरण सतत चालू असते असे समजले. तसाच प्रकार वेरावळच्या सोमनाथ परिसरात होता. दक्षिणी भारतात मंदिरे असलेल्या प्रत्येक गावात, जगन्नाथपुरी आणि महाराष्ट्रातील पंढरपूर येथे जागोजाग दगडी शिल्पे विकणारे अनेक दुकानदार आणि पथारीवाले पाथरवट असतात. जबलपूरच्या भेडाघाटच्या नदीकिनारी बरेचजण संगमरवरी मूर्ती विकत असतात. या छॊट्या मूर्तिकारांपैकी काहीजण चांगली शिल्पे बनवू शकतील. त्यांची संघटना बांधून, त्यांना उच्च दर्जाचे प्रशिक्षण देण्याचे काम एखाद्या माफक नफा तत्त्वावर काम करणार्‍या एन्‌जीओला करता येईल. प्रत्येक गावातील दगड वेगळा. द्वारकेला पोरबंदर स्टोन, जबलपूरला संगमरवर आणि संगजिरा तर दक्षिणेला चुनखडीयुक्त दगड. पंढरपूरचा मात्र काळा पाषाण. राजस्थानचा आणखी वेगळा. एन्‌जीओचा खर्च शिल्पांच्या विक्रीतून भागू शकेल....वाचक्‍नवी

आजकाल हिंदू देवतांच्या प्लास्टिकच्या मूर्ती अनघड दगडांना चिकटवून आणि स्प्रेपेंट करून स्वस्तात विकण्याचा उद्योग (चीनी ?)लोकांनी सुरू केलेला दिसतो.
त्यापेक्षा सीएनसी मशीन्सच्या साहाय्याने खरोखर दगडाच्या मूर्ती तयार करून अल्पदरात विकता येतील.
असा प्रयत्न झाला तर त्याचे जगातून स्वागतच होईल.

गुंडोपंत, तुम्ही अशी एखादी योजना काढलीत तर शेअर्स घ्यायला माझी तयारी आहे. ;)

फॅबइंडियाबद्दल आपण ऐकून असाल. सुमारे ३०० कोटी उलाढाल असलेली कंपनी देशभरातील ८४ दुकानांद्वारे व मुख्यत्वे संकेतस्थळाच्या माध्यमातून जगभर भारतीय बनावटीची वस्त्र प्रावरणे विकते. या कंपनीने एक नाविन्यपूर्ण व्यावसायिक संकल्पना अंमलात आणली आहे. तुम्ही याला सामाजिक उद्यमशीलतेचा एक नवीन पैलू म्हणू शकता.
या कंपनीने देशातील विविध राज्यांमध्ये ३५ उपकंपन्या स्थापन केल्या आहेत. हातमागावर काम करणार्‍या सुमारे २०,००० गरीब विणकरांना या उपकंपन्यांचे भागधारक बनविले असून त्यामध्ये त्यांना ५१% वाटा दिला आहे. राजस्थान मधील अशाच एका विणकरांच्या कंपनीने नुकताच ५०% लाभांश जाहिर केला आहे. फॅबइंडिया किंवा या उपकंपन्या रोखेबाजारात नोंदणीकृत नसल्या तरी फॅबइंडियाने समभागधारकांना सहा महिन्यातून एकदा त्यांच्याकडील समभागांची खरेदी विक्री करण्यासाठी अंतर्गत व्यवस्था निर्माण केली आहे. तसेच कंपनी या विणकरांना रोखे प्रमाणपत्रावर नाममात्र दरात कर्जसुद्धा उपलब्ध करून देणार आहे, जेणे करून त्यांना सावकाराकडे जायची वेळ येऊ नये.
हावर्ड बिझनेस स्कूलने या अनोख्या प्रयोगाची दखल घेऊन यावर एक केस स्टडी सुद्धा बनविली आहे.

जयेश

चान्गला विषय