म.टा. म्हणतो :
अमेरिकेत कालच 'हेरॉल्ड अॅण्ड कुमार-एस्केप फ्रॉम गॉन्तोनामो बे' रिलीज झालाय. सिनेमा खूप वाईट आहे, असं म्हणत अमेरिकन वर्तमानपत्रांनी चांगलंच झोडपून काढलंय.
हे बरोबर नाही. रॉटन टमाटो संकेतस्थळावर प्रमुख वर्तमानपत्रांच्या समीक्षणांचे संकलन केलेले आहे. मोठ्या वर्तमानपत्रांपैकी साधारण ६०% टीकाकारांनी सिनेमाला 'चांगला' म्हटले, तर ४०% टीकाकारांनी सिनेमाला 'वाईट' म्हटले आहे. (उदाहरणार्थ : न्यू यॉर्क टाइम्स या मोठ्या वर्तमानपत्रातले परीक्षण "चित्रपट आवडला" असे होते.)

वाईट म्हणणार्‍यांपैकी बहुतेकांनी "वंशवादाचे उथळ चित्रण" असल्यामुळे सिनेमा नावडल्याचे म्हटले. म्हणजे नावडण्याचे कारण वंशवादाचा पुरस्कार नव्हता.

"हॅरल्ड अँड कुमार" ही सिनेमांची एक मालिका आहे. त्यात हॅरल्ड आणि कुमार हे दोघे पक्के चरसी तरुण वेगवेगळ्या भन्नाट गोष्टी करतात. चरसी तरुणांचे विनोद मला बहुधा आवडणार नाहीत या पूर्वग्रहामुळे त्यांच्यापैकी एकही चित्रपट मी बघितलेला नाही. पण ते चित्रपट आवडल्याची ग्वाही माझे अनेक अमेरिकन मित्र मला देतात. (माझा पूर्वग्रह चुकला असेल. कोणी फुकट व्हिडियोटेप दिली, तर जरूर चित्रपट बघीन.)

बाकी सर्वात मोठ्या बजेटच्या चित्रपटांत गोर्‍या नसलेल्या लोकांना प्रमुख भूमिका मिळत नाही, ही बाब जवळजवळ १००% खरी आहे. कृष्णवर्णीय (आफ्रिकन अमेरिकन) प्रमुख भूमिका वठवतात, असे चित्रपट असतात, पण ते "खास बाजारपेठेसाठी" म्हणून बनवले जातात.

इतकेच काय हल्लीहल्लीपर्यंत स्टेजवरच्या नाटकांतही शेक्स्पियरच्या ऑथेल्लोची भूमिका काळ्या नटाला देण्याऐवजी तोंडाला काळा मेकप केलेल्या गोर्‍या नटाला आवर्जून देत! आजकाल इतका तरी वेडगळपणा करत नाहीत. कथावस्तूत बिगर-गोरे पात्र असले तर बिगर-गोर्‍या नटाला देतात.

पण अमेरिकन लोकांना बिगर-गोर्‍या-काळ्या लोकांमधल्या चेहर्‍यांत फारसा फरक करता येत नाही. त्यामुळे "मेमोआर्स ओफ ए गेइशा" चित्रपटात कथा जपानात घडते, पण नट-नट्या सर्व चिनी होत्या! (आता भारतातल्या बहुतेक लोकांनाही चिनी-जपानी चेहर्‍यांतला फरक फारसा कळत नाही, म्हणा. त्यामुळे माझ्याकडून हॉलिवूडचा हा हास्यास्पद प्रकार माफ!)

तरी म.टा. मधल्या लेखिकेची काही वाक्ये तथ्यापासून दूर वाटली. उदाहरणार्थ :
अनेक हॉलिवूडपटांमध्ये एका विशिष्ट रंगात रंगवलेली भारतीय माणसं त्याने पाहिली. ती प्रतिमा पुसण्यासाठी तो प्रयत्न करतोय. अमेरिकन्सला ते आवडत नसलं ना तरी...
बहुतेक अमेरिकन्स या बाबतीत पूर्णपणे उदासीन आहेत. त्यांना याबद्दल आवड-नावड काहीएक मत नाही. अमेरिकेतील सर्वच आगंतुक "आपण आता अमेरिकेत मिसळून गेलो आहोत" असे काही दाखवायचा प्रयत्न करत असतात. त्यात "हॅरल्ड"चे काम करणारे नट श्री. चो (कोरियन पूर्वज असलेले) हेदेखील आहेत.

आयएमडीबीच्या गुणांकानुसार* चित्रपट वाईट आहे असे वाटत नाही परंतु या संदर्भात इतर परिक्षणे वाचलेली नाहीत.

अपर्णा पाटील यांचा लेख मात्र थोडा बटबटीत वाटला. फेटे बांधणार्‍या सरदारजींना अफगाणी समजण्याचा प्रकार अमेरिकेत झाला असणे निश्चित आहे परंतु इतर आशियाईंना सर्रास अतिरेकी मानले जाते हे थोडे अतिरंजीत वाटले. मला आणि कुटुंबाला कधीतरी द. अमेरिकी समजले जाते असा अनुभव येतो पण कोणी अफगाणी समजल्याचे आठवत नाही.

आता याच संदर्भात बॉलीवूडकडे पहा:

येथे अधिराज्य करणारे नायक कोण? पंजाबी, उत्तरप्रदेशी, दिल्लीस्थित इ. कर्मभूमी महाराष्ट्र असतानाही मराठी नायक (नाना पाटेकर यात मोडत नाही कारण उत्तम भूमिका केली तरी एका चाकोरीबाहेरील भूमिकेसाठी त्याचा विचार होऊ शकत नाही.), दाक्षिणात्य नायक इ. चे बॉलीवूडमधील स्थान पहा.

अनेकजण, चिरंजीवीचा चित्रपट येतो आहे, विष्णूवर्धनचा चित्रपट येतो आहे म्हणून त्यावर उड्या टाकताना पाहिलेले नाहीत. इतकेच काय तर रजनीकांतही स्वतःच्या खांद्यावर एकटा चित्रपट पेलून नेण्यास असमर्थ आहे. एकंदरीतच बिन-उत्तरी नायकांचा बॉलीवूडमधील प्रवास नगण्य आहे.

तेव्हा चित्रपटसॄष्टीवर जे अधिराज्य गाजवून असतात ते तोडणे सर्वत्रच थोडे कठीण आहे असे वाटते. याला वंशवाद म्हणा किंवा बाजारपेठेची मागणी.

मजेशीर गोष्ट अशी की बॉलीवूडात नायिकांच्या बाबत असे होत नाही.

---
* ६ च्या वर गुणांक मिळवणारे चित्रपट सहसा बघण्यालायक असतात असा अनुभव आहे.

माझा अनुभव अवांतर आहे पण आठवल्यावर दिल्यावाचून राहावला नाही.

माझ्या ऑफिसातील माझ्या ओळखीच्या स्त्रियांपैकी ७०-८०% अमेरिकन स्त्रियांना बॉलिवूड हिरोज आवडायचे. (माहित तर बर्‍याच जणींना होते). आता त्यांचा सुनील शेट्टी हा सगळ्यात आवडता हिरो होता हा दुर्दैवी भाग अलाहिदा ;)
(त्यांना सुनील शेट्टीचे बरेच चित्रपट भारतात चालत नाहीत आणि हॉलिवूड ऍक्शन मुव्हीज चालतात याचे नवल वाटायचे)

-ऋषिकेश

अमेरिकेत कालच 'हेरॉल्ड ऍण्ड कुमार-एस्केप फ्रॉम गॉन्तोनामो बे' रिलीज झालाय. सिनेमा खूप वाईट आहे, असं म्हणत अमेरिकन वर्तमानपत्रांनी चांगलंच झोडपून काढलंय. हा राग नेमका कशामुळे याची कारणं कल्पेनच्या यशात सापडतील.

लेखाच्या सुरवातीलाच जो भाग उधृत करण्यात आला आहे त्यामधे काहीतरी बादरायण संबंध आहे. या दृष्टीने , मी लेख वाचायला घेतल्या घेतल्याच माशी शिंकली असे म्हणावे लागते. कल्पेन यशस्वी झाला/होतो आहे म्हणून वर्तमानपत्रांनी त्याला झोडपले आहे या मुद्द्यामधेच अनेक त्रुटी आहेत. "काल् पेन्" या नटाने आधी एकतर बक्कळ यश कमावले आहे अशातली परिस्थिती नाही. "नेमसेक्" मधले त्याचे काम चांगले होते ; पण इरर्रफान् आणि तब्बो यांच्यापुढे तो फिका वाटला होता. शिवाय दिग्दर्शिकेने , त्यातील "गोगोल्"च्या हृदयपरिवर्तनाच्या बाबतीत मूळ कादंबरीमधे नसलेली अतिरंजितता आणल्यामुळे , कल्पेन् ला ती भूमिका अदा करताना साहजिकच अतिनाट्य दाखवावे लागलेले होते. हे झाले कल्पेनच्या आतापर्यंतच्या गुणात्मक यशाबद्दल. "हॅरॉल्ड् ऍंड् कुमार "(उच्चारी कूमार !) चा पहिला भाग मी पाहिला आहे आणि तो पहाताना मी मनसोक्त हसलो होतो यात प्रश्नच नाही. मात्र या चित्रपटाची प्रकृतीच मुळी एक टीपीकल् "समर् मूव्ही" ची होती असे म्हणावे लागते. तरूण वयातील मुलांच्यातील लैंगिकता , त्यांच्यातील ड्रग्जची आवड , त्यांच्या खायच्या प्यायच्या सवयी, त्यांचा एकूण "वल्ड् व्ह्यु" या सगळ्याला , या जोडगोळीच्या पौर्वात्य पार्श्वभूमीची झालर असे त्याचे स्वरूप होते. असे चित्रपट बर्‍यापैकी "पोलिटिकली इन्-करेक्ट" असतात. त्यामुळे पात्रांच्या वंशाची , त्यांच्या आचार-विचार-उच्चारांची यथेच्छ खिल्ली त्यात उडवलेली असते. या सार्‍या पार्श्वभूमीवर , लेखामधे मांडलेली मते अनभ्यस्त , वरवरची ठरतात. कल्पेनला त्याच्या पूर्वायुष्यात वंशवादाची जाणीव झाली असेलही ; मात्र त्याबद्दल हॉलीवूड आणि वृत्तपत्रांच्या नावाने खडे फोडणे म्हणजे लेखिकेच्या कसल्याही पार्श्वभूमीच्या अभावाचे लक्षण आहे.