या संस्थेची/मंडळाची स्थापना १९३० च्या दसर्‍यालाच का झाली असावी?

या संस्थेची/मंडळाची स्थापना १९३० च्या दसर्‍यालाच का झाली असावी?

म्हणजे साडेतीन मुहुर्तातील दसरा हा मुहुर्त का पकडला? असेच ना?
खालील मुद्दे विचारात घ्या
१) १९३० काळातील समाजमनाची मानसिकता लक्षात घ्या.
२) हे ज्या समाजासाठी करायच त्या समाजमनाचा विचार करायला हवा.
३) समाजातील विचारांची दरी कमी करण्यासाठी काही तडजोड ही करावी लागते तरच समाज तुमचे ऐकून तरी घेईल.
४) ही व्यावहरिक सोयीचा भाग आहे . समाजाला फटकारत , तत्वच्युती म्हणून हस्तीदंती मनोर्‍यात बसून स्वतःला विद्वान समजण्याने समाज प्रबोधनापासून तुटून पडतो. गाडगेबाबा देखील फटकारत पण वागण्या बोलण्यातून ते समाजाला ते आपल्यातले वाटायचे.
५) आजही भारतात उदघाटन सोहळयात संगंणकाला नारळ फोडतात. पण त्यामुळे संगणक बिघडणार नाहीत अशी श्रद्धा नसून कळत नकळत रुढी परंपरा एकदम तोडण्यात सर्वसामान्यांचे जरा मन कचरतेच. त्यावेळी तुम्ही त्याचा दुवा आणि वाहक दोन्ही असता.
६) शामभट्ट् व त्याचा शिष्य बटो यांचा वृत्तांत (१८९३)चा पुस्तक परिचय आपण येथे वाचला असेलच. त्यात न्या. रानड्यांनी दिलेला अभिप्राय जरुर वाचावा.
७) नरहर कुरुंदकरांचे "जागर" हे पुस्तक आपल्याला नक्कीच अंतर्मुख करते. ते म्हणतात कि माझा देवावर विश्वास नाही, माझा धर्मावर विश्वास नाही पण माझ्या सभोवती असलेले असंख्य लोक ज्यांचा यावर विश्वास आहे त्यांच्या पासून तुटून जाण्यावरही माझा विश्वास नाही.
अवांतर- आजही पुरोगामी संघटनात (विशेषकरुन अंनिस) मध्ये वैज्ञानिक दृष्टीकोन कशाला म्हणायचे यावर वादंग झडतात.

प्रकाश घाटपांडे

आजच्या काळात या संस्थेच्या कार्याविषयी फार् माहीती नाही. पण विज्ञानाधिष्ठीत आणि समाजजागरूक करण्यासाठी काम यांनी केले असे वाटते.
प्रसाद

लग्नाचा मुहूर्त का पाहतात? वधूवर आणि त्यांच्या पक्षातील नातेवाइकांचा किंवा मित्रमंडळीतील एकाचा जरी मुहूर्तावर विश्वास असला तरी मुहूर्त पाहणे भाग असते. कारण समजा मुहूर्त न पाहता किंवा, तथाकथित अशुभ मुहूर्तावर कार्य केले आणि लग्नात वा त्यानंतरच्या काळात एखादी वाईट घटना घडली तर त्याचे खापर 'केवळ मुहूर्त न पाहता लग्न केले म्हणून असे झाले' असे ऐकावे लागते. जी माणसे समाजापासून फटकून असतात त्यांनी मुहूर्त न पाहण्याचा किंवा मुद्दाम 'अशुभ मुहूर्तावर' खुशाल कार्य आरंभावे. कारण त्यांना बोलणारे कुणी नसेलच.
दुसरी गोष्ट. जर कार्य आरंभायचेच असेल तर ते (शुभ?) मुहूर्तावर का सुरू करू नये? त्यात काय नुकसान आहे? मनाचे समाधान तर होईल!
दुसरे असे की, महाराष्ट्रातल्या पंचांगातला मुहूर्त दुसर्‍या राज्यातल्या पंचांगात अशुभ असू शकतो. उदाहरणार्थ अमावास्या दक्षिणी भारतात शुभ मानली जाते. मला वाटते १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी अमावास्या होती.(चूभूद्याघ्या). ही गोष्ट अनेकांना माहीत नसल्याने त्यांचा काहीच तोटा होत नाही.
सत्यनारायण ही मुळात साचापीरची पूजा आहे हे समजून काय फरक पडणार आहे? बरेच दिवसात आपल्याकडे कुठलाही समारंभ झालेला नाही, पाहुणेराहुणे आलेले नाहीत, कुणा परक्याचे पान उष्टावले गेले नाही असे वाटत असेल तर सत्यनारायणाची सोय आपल्या समाजाने करून ठेवली आहेच, तिचा फायदा घ्या. ब्राह्मणाला दक्षिणा आणि थाळीत जमलेले धान्य, शिधा, जेवण आणि थोडासा खुर्दा मिळेल आणि आपला एक दिवस भेटीगाठीत आनंदात जाईल. तेही आपले काहीही नुकसान न होता. काय वाईट आहे?--वाचक्‍नवी

घाटपांडे साहेबांनी नेहमी प्रमाणे त्यांच्या पोतडीतून छान माहिती काढली आहे. १९३० मधील पुण्यातल्या सामाजिक संस्थेबद्दल वाचायला मिळाले, आनंद वाटला. केलें, गेलें सारख्या शब्दांवरचे अनुस्वार त्या काळातल्या पुण्यातील मराठीचा परिचय देतात.

त्या संस्थेच्या कार्यबद्दल माहिती देता आली तर बघावे ही विनंती.

आपला,
(वाचक) भास्कर
आम्ही येथे वसतो.

मस्त! प्रकाशराव, धन्यवाद!
(आभारी) ऋषिकेश

एक शब्द अडला: विगमननिगमन पद्धत कोणती / म्हणजे काय?

१९३० साली म्हणजे ७६-७७ वर्षांपूर्वी या मंडळींनी फारच उद्योग केलेले दिसतात :-) पुस्तकही सुरेख तयार केलेले दिसते आहे.

पण आजही त्यांचे काम अपूर्ण आहे अशी परिस्थिती आहे.

आजही पुरोगामी संघटनात (विशेषकरुन अंनिस) मध्ये वैज्ञानिक दृष्टीकोन कशाला म्हणायचे यावर वादंग झडतात.

असे का म्हणे? का एकमत होत नाही?

प्रकाशरावांचा वरचा प्रतिसाद वाचला. मनापासुन पटला नाही. पण काहि मुद्दे मांडायचे आहेत आणि म्हणुनच उपप्रतिसाद न लिहिता नवा प्रतिसाद लिहितो आहे.

समाजमनाचा मुद्दा वर लिहिला आहे. पण समाज म्हणजे नक्कि कोणता? मुहुर्त वगैरे हे ब्राम्हण समाजाचे स्तोम असे समजले जायचे आणि आज ही जाते. मुळातच ब्राम्हण्यवाद ज्याला म्हणतात तो अशा मानसिकते मधुन पुढे आला आहे असे मला वाटते. १९३० हा तसा आजच्या समाजासाठी खुपच जुना काळ म्हणावा लागेल. बहुजन समाजाला ब्राम्हणांचे वर्चस्व कधीच मान्य नव्हते वा नाही. आणि का असावे? माझे वैयक्तिक मत असे आहे कि जे शास्त्रात म्हणुन लिहिले होते ते सर्व सामान्यांपर्यंत पोहोचावे म्हणुन देवाचे नाव जोडले गेले. तसेच अस्पृष्यता वगैरे थोतांड हे स्वच्छतेच्या पुरस्कारासाठी पुढे आले. पण ब्राम्हणांनी त्याचा गैरवापर केला. अर्थात सर्वच ब्राम्हण असे होते हे म्हणणे सर्वस्वी चुक ठरेल. मुळातच शिक्षणाचे प्रमाण कमी, मग शास्त्रीय बैठकिचा विचार तर दुरच. असे मंडळ स्थापन होताना शिक्षणाचा प्रसार/प्रचार सुद्धा तेवढाच महत्वचा होता आणि आहे. यामुळे अशा मंडळाची स्थापना करताना मुहुर्त वगैरे बघुन करणे हेच मोठे हास्यास्पद आहे.

जुन्या पिढ्यांनी भारताची लोकसंख्या भरमसाठ वाढवुन ठेवली. भारतातल्या आजच्या बहुतांश समस्यांचे मुळ हे भारताची लोकसंख्या आहे. पण या प्रश्नाकडे तेवढ्या गांभिर्याने बघण्याची मानसिकता कोणातच नाही. समाजमन पुर्वी हि तसेच होते आणि आज सुद्धा तसेच आहे. लोकसंख्येवर नियंत्रण करणे हे फक्त खुल्यावर्गातल्या मध्यमवर्गीयांचे कर्तव्य बनले आहे. त्यावर भाष्य करायला कोणीच तयार नाही. अथवा मुले होणे हि देवाची देणगी आहे हि अंधश्रद्धा आहे असे खास करुन मुसलमानांना सांगायची हिंमत अंनिस मध्ये नक्किच नाही. अथवा त्यांची या अंधश्रद्धेवर श्रद्धा आहे असे आम्ही मानतो.

अंनिस बद्दलच बोलायचे झाले तर नाव स्तुत्य आहे पण कर्म मात्र नेमके काय याचा त्यांनी अभ्यास केला तर बरे पडेल. प्रसारमाध्यमातुन जेवढे समोर येते ते पाहता अंनिस हा बुवाबाजीच्या विरोधात प्रसिद्धी मिळवणारा एक समुदाय आहे. गणेश विसर्जन नदित करु नका म्हणताना १२ महिने २४ तास चालणारे नद्यांचे प्रदुषण यांना चालते. बुवाबाजीला विरोध समर्थनीय आहे पण हिंदुंच्या भावनाना हात घालुन उगाच उथळ प्रसिद्धी मिळवणे हे निंदनीय आहे. समाजमन बदलण्यासाठी अनेक उपक्रम आहेत. लोकांना आपली कर्तव्ये, समाजसेवा म्हणजे नक्कि काय इत्यादी गोष्टी समजावुन सांगणे हे सुद्धा चांगले काम (पुण्यकर्म लिहिता आले असते पण टाळले) आहे. ज्या संघटनेत वैज्ञानिक दृष्टीकोन म्हणजे नक्की काय याचाच वाद आहे त्यांची विज्ञानावर अंधश्रद्धा आहे म्हणणे फारसे चुकिचे ठरणार नाही.

भारतीय समाज तसा आळशी आहे. (हे माझे वैयक्तिक मत.) पण त्या आळसाचे अथवा स्वतःच्या कृत्याचे समर्थन करायला मग अंधश्रद्धा आहेतच. त्या अशा मंडळांमुळे अथवा संघटनांमुळे जातीले असा दावा करणे पटत नाही.

अवांतरः साईबाबांच्या शिर्डीच्या मंदिरात, १० कोटी किमतीचे ९२ किलोचे सिंहासन देणे हि अंधश्रद्धा नाहि का?

गूढ चिकित्सा मंडळाप्रमाणे चमत्कारांचे संशोधन करणारी एखादी संस्थाही असावी. प्रत्येक माणसाला केव्हा ना केव्हा तरी चमत्कार वाटावे असे अनुभव येतात. उदा. भविष्यांतील गोष्टीची पूर्वसूचना मिळणे, अशक्य वाटणार्‍या समस्येची उकल अनपेक्षितरीत्या आपल्यासमोर येणे, न जमणारी गोष्ट अचानक जमू लागणे, इत्यादि. या गोष्टी कुठल्याही बाह्यशक्तीमुळे होत नसून् आपली आपल्याला अज्ञात असलेली कुठलीतरी सुप्त शक्ति कार्यप्रवण झाल्यामुळे होत असतात. आपल्याला अज्ञात असलेली शक्ति, ज्ञातशक्तीच्या कितीतरीपट असते असे म्हणतात. अशा अनुभवांचे संकलन व विश्लेषण करून त्यांचा कार्यकारणभाव शोधून काढल्यास आपल्याला आपल्या अज्ञात अंतःस्थ शक्तींविषयी ज्ञान होईल व त्यांचा जाणीवपूर्वक वापर करण्याचे तंत्र विकसित करता येईल.

यावरून नुकतीच वाचलेली बातमी आठवली. (बातमी जरी टाइम्स ऑफ इंडियाची असली तरी खरी आहे.) ब्रिटनमधील भारतीयांना अजूनही इतर भारतीयांकडून जातिभेदाची वागणूक मिळते आहे. यावरून असे वाटते की आपल्या देशातील एक सर्वात गंभीर अंधश्रद्धा म्हणजे जात. याबद्दल अंनिस किंवा इतर संस्था काही करत आहेत का याची कल्पना नाही.

----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.