शाळेत कानातले घालून येऊ नये,पायात चांदीचे चैन घालू नये, दागिणे घालू नये, असे म्हणण्यामागे कोणी वेगळे वाटू नये आणि कोणी कोणापेक्षाही उच्च कनिष्ठ असे वाटू नये म्हणून असे प्रयोग ते करीत असावे असे वाटते. पण मेहंदीच्या बाबतीत शिक्षकांनी दिलेल्या शिक्षेचा काय उद्देश असावा ते मात्र कळत नाही बॉ !

मागेही कधीतरी कुंकु लावले, गजरा लावला, मेहंदी काढली म्हणून कारवाई झाल्याचे आठवते.
यात नेमके कोणाचे चूकत आहे? यात लहान मुलांना वेठीस धरले जात आहे असे मला वाटते.

शाळेत जाणार्‍या मुलींनी कुंकू लावणे, गजरा माळणे, मेहेंदी काढणे यात व्यक्तिश: मला तरी काहीच वावगं वाटत नाही. अर्थात, शाळेच्या 'कोड ऑफ कंडक्ट ऍन्ड डेर्सकोड' या सदरात जर वरील गोष्टी बसत नसतील तर मुलींनी आणि त्यांच्या पालकांनी हे नियम पाळले पाहिजेत असं वाटतं!

तरीही वरील कारणांवरून मुलींना वेठीस धरणे केव्हाही गैरच आहे आणि अश्या वेठीस धरणार्‍या संबंधितांना चांगले फटकावूनच काढले पाहिजेत असं माझं स्पष्ट मत आहे...

तात्या.

असे प्रकार परदेशात झाल्याचे वाचले होते. आयर्लँडमध्ये पोलिस दलाच्या भरतीमध्ये एका शिख तरुणाला फेटा घालण्याची परवानगी दिली नव्हती. फ्रान्समध्येही मुस्लिम धर्मीय विद्यार्थ्यांना अशी अडचण आली होती. भारतासारख्या "सर्वधर्मसमभाव" तत्वाच्या देशात असा प्रकार व्हावा ही आश्चर्याची गोष्ट आहे. त्यातही मेंदी लावणे ही सणासुदीला, लग्नसराईत अत्यंत साधी आणि नेहेमी केली जाणारी गोष्ट आहे. तिला बंदी असावी हे पटत नाही. इथे हा प्रश्न उपस्थित होतो की असा जर शाळेचा नियम असेल तर त्यामागचे नेमके कारण काय? आणि जर मेंदी लावणे नियमभंगात बसते तर कुंकु लावणे, मंगळसूत्र घालणे याही धार्मिक गोष्टी आहेत, त्यांचे काय? या शाळेतील विवाहित शिक्षिकांना याची परवानगी आहे का?
नियम आपले रोजचे जगणे अधिक सुकर व्हावे यासाठी असतात. कुणा एखाद्याची/एखादीची व्हिम या एकमेव कारणासाठी जर असा विक्षिप्त नियम असेल तर तो बदलायची गरज आहे. आणि केलेला नियम बदलू नये असा कुठेही नियम नाही.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

शाळेच्या शिस्तीचा हा भाग असू शकतो. विद्यार्थिंनींचे लक्ष अभ्यासात असण्यापेक्षा इतर गोष्टींमध्ये असू नये. इतर मुलींचेही लक्ष सगळ त्या मेंदीकडे ,तुझी मेंदी पाहू, तुझी जास्त् रंगली की माझी? अशी कारण असू शकतात.

(काही किरकोळ अपवाद वगळता)ज्या वस्तूंचा शाळेच्या गणवेशात समावेश नाही त्यांचा वापर कुठल्याही शाळेत निषिद्ध असतो. सर्व विद्यार्थी सारखेच दिसावेत, त्यांच्या पोषाखात, 'फॅशन'मध्ये फरक असू नये हा मूळ साधा हेतू आहे. हा नियम शिक्षकांना लागू नाही, कारण त्यांना गणवेश नाही. तरीसुद्धा अनेक मराठी माध्यमाच्या शाळेत शिक्षिकांना पंजाबी पोषाक घालता येत नाहीत. त्या इतर शिक्षिकांपेक्षा पूर्णपणे वेगळ्या दिसू नयेत, हा उद्देश. प्रवासाला सोईस्कर म्हणून अनेक शिक्षिका घातलेला पंजाबी पोषाख शाळेत आल्यावर बदलतात. असे नियम असण्यात शिक्षकांचे, विद्यार्थ्यांचे आणि शाळेचे भलेच असते.
मेंदीचा रंग उतरेपर्यंत मुलींना शाळेत प्रवेशबंदी न्याय्य आहे. पालकांना माहीत असून केवळ खोट्या संस्कृती -अभिमानाने ते ही आगळीक करतात. --वाचक्‍नवी

अपराधाइतकी शिक्षा म्हणजे नेमकी किती हे ठरवणे ही फार अवघड गोष्ट आहे. आया मुलींना नेलपॉलिश नक्कीच लावू देत नसतील. तेव्हा मेंदी लावायची नाही हे समजायला काही हरकत नव्हती. जास्त शिक्षा देऊन ती पालकांनी अपील केल्यानंतर(विरोध-निषेध केल्यानंतर नाही) पुनर्विचारान्ती कमी करणे हे योग्य आहे. अशाने शिक्षा सुनावल्याचा फायदा होतो आणि जरब रहाते. परंतु नियमानुसार शिस्तभंगाची कारवाई करणार्‍र्‍या मुख्याध्यापिकेवर बेकायदा शिस्तभंगाची कारवाई करण्याची धमकी देणारे‍ शिक्षणमंत्री आणि त्या बाईंना काढून टाकण्याची मागणी करणारे असिफ शेखसारखे पालक आपण खपवून घेणे हा काय न्याय आहे?------वाचक्‍नवी

हा प्रकार पूर्वी (८०च्या दशकात) एकदा पुण्यातच सेंट हेलेना मधे झाला होता. त्यावेळेस आठवते त्याप्रमाणे एका लहान मुलीस (साधारण ५-६ वर्षाच्या वयाची) तीने नागपंचमीची म्हणून मेहेंदी काढली होती त्या संदर्भात तीच्या हातावर छडीने मार देण्यात आला होता. तमाम पुणे (जरा नाकात, "त्यावेळचे पुणे!") खवळले आणि त्या शिक्षिकेस माफी मागावी लागली होती.

अशी शिक्षा झाली यावर चर्चा होताना ती नियमा प्रमाणे झाली म्हणून योग्य आहे का हा एक मुद्दा वर आला आहे पण दुसरा भाग असा आहे की हा नियम म्हणून योग्य आहे का? मला तरी जरा चावटपणाच वाटतो:

मेहेंदी काही "कन्व्हेन्शनल" मेकअप नाही (आणि मला खात्री आहे की तसा मेकअप "दस्तूर"खुद्द शिक्षिकापण मनापासून तोंडावर फासून शाळेत दरोज जात असतील). तो एक थोडाफार धार्मीक अर्थाने नाही पण "कल्चरल" भाग नक्कीच आहे. बहुतांशी काहीतरी प्रसंग असला तरच मुली मेहेंदी लावतात. हल्ली सणावारासाठी लावण्यापेक्षा एकतर लग्नकार्य आहे म्हणून लावणे अथवा शाळेबाहेर नाच शिकताना भरतनाट्यम् वगैरेच्या कार्यक्रमासाठी म्हणून लावणे असा प्रकार जास्त असणार. तशी आमच्या मुलीने नाचाच्या कार्यक्रमासाठी लावलेली मेहेंदी अमेरिकन शिक्षक दुसर्‍या दिवशी कौतूकाने पहातात आणि नाचाबद्दल विचारतात. तसे करण्यात त्यामुलीचे "कल्चर" काढण्यापेक्षा "विद्यार्थीनीचा" आत्मविश्वास वाढवण्याचे "शिक्षक" म्ह्णून जे कर्तव्य आहे ते पाळणे असते आणि स्वतःच्या कल्चरबद्दलचे प्रेम वाढवत त्याबद्दल इतर कल्चरच्या विद्यार्थ्यांना पण एकमेकांबद्दल आदर करायला शिकवणे हा असतो. हा आमचा अनुभव आहे.

वर द्वारकानाथ यांनी सांगीतलेल्या किस्स्यामधे केवळ धार्मीक वाटून त्याला शाळेबाहेर ठेवणे आणि विद्यार्थी-पालकांचे "ह्यूमिलिएशन" करणे आणि हळूहळू स्वतःच्या चालीरीतींबद्दल नकळत घृणा वाटायला लावणे आणि वर्गात धार्मीक आणि सांस्कृतीक तेढ निर्माण करणे हा प्रकार वाटतो. म्हणून अर्थातच शिक्षातर चूकच आहे पण नियम त्याहूनही चूक आणि आकस असलेला वाटतो.

उद्या विचार करा की एखाद्या ख्रिश्चन मुलीच्या गळ्यात क्रॉस आहे म्हणून तीला नॉन कॅथलीक/नॉन कॉन्व्हेंट स्कूल मधून असेच काहीसे नियम दाखवून काढले तर काय होईल. शिक्षा जाऊंदेत असा नियम जरी केला तर काय बोंबाबोंब होईल याचा विचार करा.

थोडक्यात "कल्चरल शो ऑफ" करण्यास मी आजीबात प्रोत्साहन देत नाही आहे. मात्र वरील घटनेत त्या मुली अथवा पालकांच्या ऐवजी शाळेनेच "कल्चरल शो ऑफ" केला असे वाटते.

अर्थात त्या सर्वावर माझे अजून एक म्हणणे आहे - की अशा शाळेत आपल्या मुलांना कशासाठी पाठवावे? पण तो एक वेगळा चर्चेचा मुद्दा होऊ शकेल!

भास्कर केन्डे,
मला इथे ढोबळ अर्थाने 'अभ्यास' म्हणायचे आहे. शिक्षक माहिती सांगतात, ती मुलांनी मध्ये मध्ये प्रश्न न् विचारता ऐकणे, ही प्रक्रिया म्हणजे शाळेतला अभ्यास.
छोट्या-छोट्या गोष्टींमधुन द्न्यान् मिळवता येते - १००% सहमत.
शाळेत बुडणार्‍या अभ्यासापेक्षा कितीतरीपट सगळ्या विषयांच द्न्यान नक्कीच मिळणार् आहे हे आम्हाला नक्की माहीत होतं म्हणून शाळेनी परवानगी नाकारली तरी आम्ही मामेभावाच्या लग्नाला लोणारला (जिथे जगप्रसिध्द् उल्कापातानी झालेल खार्‍या पाण्याच् सरोवर आहे) गेलो होतो. आल्यावर् वह्या पूर्ण् केल्या होत्या त्यामुळे शिक्षा झाली नव्हती.
मेहंदी काढणे ही कला आहे ह्यात काही शंकाच नाही . पण शाळेचे नियम पालकांनी पाळलेच पाहिजे.
मनापासून आवडतं म्हणून शिक्षिकेची नोकरी करणारी माझी मैत्रीण नोकरी सोडतेय म्हटल्यावर मला आश्चर्य वाटलं. आय लॉस्ट इन्टरेस्ट हे कारण् तिनी सांगितलं. ती ८ वी ते १०ला शिकवते. कमी पगार, शाळेत् शिकवण्या व्यतिरिक्त करावी लागणारी कामं , शिकवणी वर्गातून आलेला थकला भागलेला विद्यार्थी वर्ग.... ही अशी तिची इन्टरेस्ट लॉस्ट व्हायची कारण. दोष कुणाचा हे ठरवण कठीण आहे.

मेंदी रंगावी म्हनून त्यात चिमनीचा गू घालत्यात. कात बी टाकत्यात. आन कपाळावर मेंदी रंगली की त्यो भाग्यवान म्हन्त्यात. यवढाच आमचा मेंदीचा संबंध.
प्रकाश घाटपांडे

हा मेंदी न चालण्याचा आचरट नियमच चूक त्यामूळे ही शिक्षा तर महाचूक. असले बिनडोक नियम असलेल्या शाळांचे परवाने सरकारने जप्त का करू नयेत?

जर एखादा नियम सामाजिक स्वस्थ्याच्या आड् येणारा असेल / जर् त्या नियमाने काही साध्य होत नसेल तर् हा नियम आचरटच आहे. मला मुलींनी मेंदी का लाऊ नये याच एकही समाधानकारक उत्तर मिळालं नाही. केवळ नियम आहे म्हणून पाळण जर् योग्य असेल तर समाजसुधारणाच खुंटली म्हणून समजा. उद्या कोणीही उठून काहीही नियम बनवेल.

आणि "शाळेत पाठवू नये " असं म्हणणं म्हणंजे पळवाट झाली उपाय नव्हे!