१. डेव्हिल्स फूट मध्ये वॅटसनने जीव वाचवल्यावर चेहर्‍यावर कृतज्ञतेचे भाव आण्णारा होम्स.
२. ट्विस्टेड लिप मध्ये स्पंज तुरुंगातल्या भिकार्‍याच्या वेशातल्या माणसाच्या चेहर्‍यावर फिरवून 'लेट मी इंट्रोड्यूस टू यू, मिस्टर अमुक तमुक(नाव आता विसरले.)' म्हणून त्याचे रुप उघड करणारा होम्स.
३. स्पेकल्ड बॅंड मध्ये त्याला धमकावणार्‍या आणि काठी दाखवणार्‍या रॉयलॉटला शांतपणे 'जाताना बाहेरचा दरवाजा लावून घ्या हां, बाहेर बरीच थंडी आहे हो.' सांगणारा होम्स.
४. नॉरवूड बिल्डर मधे पोलीसांना 'आग, आग' असं ओरडायला लावून लपलेल्या गुन्हेगाराला बाहेर काढवणारा होम्स.

होम्सवरील अभ्यासपूर्ण लेखन आणि प्रतिसाद आवडले. माझ्या मते लेखन आणि दृक-श्राव्य माध्यम यातला फरक असा की लेखन वाचले की वाचक आपापल्या कल्पनेनुसार, मगदुरानुसार, पूर्वगृहानुसार ती दृष्ये आपल्या डोळ्यासमोर उभी करु लागतो. मला होम्स जसा दिसला तसाच तो दुसर्‍याला दिसेल असे नाही. चित्रपट किंवा मालिकेत तुमच्या डोळ्यासमोर एक चित्रच ठेवलेले असते, ते कदाचित तुम्ही आधी वाचलेल्या आणि त्यानुसार कल्पना केलेल्या चित्राशी विसंगत असले तर अपेक्षाभंग होतो. (उत्तम उदाहरण म्हणजे देवदास) जेरमी ब्रेटने साकार केलेला होम्स खरा होम्स असाच असावा असे बर्‍याच लोकांना वाटण्याइतपत अस्सल आहे. अर्थात हेही व्यक्तीसापेक्षच आहे. पण होम्सचे धारदार नाक, उंच उभे कपाळ, भेदक नजर, सडपातळ - काहीशी कृश आणि अशक्त वाटावी अशी शरीरयष्टी (सुरुवातीच्या होम्सकथांमधे - नंतर मी बीसीएल मधून मुद्दाम आणून पाहिलेल्या एका कथेत जेरमी ब्रेटचे चक्क थुलथुलीत पोट सुटलेले होते!) - या तर शारीर गोष्टी झाल्या, पण होम्सचा विक्षिप्तपणा, 'मिडिऑक्रिटी' बाबत त्याला वाटणारी घृणा, एकाच वेळी अनेक गोष्टींवर विचार करता येण्याची त्याची असामान्य क्षमता ( उदा. एखाद्या केसवर विचार करताकरता व्हॉयोलिनचा आनंद घेता येणे - 'रेड हेडेड लीग'), त्याचे स्त्रीदाक्षिण्य - होम्स स्त्रीद्वेष्टा वगैरे अजिबात नाही- त्याची अद्वितीय बुद्धीमत्ता - हे सगळे जेरमी ब्रेटने उत्तम दाखवले आहे. दृक श्राव्य माध्यमाच्या मर्यादा लक्षात घेता यापेक्षा अधिक काही करता येणार नाही, असे वाटावे इतपत.
सन्जोप राव

इथे प्रतिमा हा शब्द अचूक आहे. पुस्तकातून किंवा पडद्यावरून प्रत्येकाच्या मनात एक प्रतिमा तयार होते आणि ही सर्वांच्या मनात सारखी असेल तर आश्चर्य वाटेल. माझा प्रवास मालिका -पुस्तक असा झाला, कदाचित त्यामुळेच माझ्या मनातील चित्र मालिकेच्या प्रतिमेच्या जवळ जाणारे आहे. असो.
वर नमूद केल्याप्रमाणे होम्सची बरीच वैशिष्ट्ये लक्षात राहतात. सतत एनर्जी ने भरलेला होम्स, यापायी कित्येक वेळा वॉटसनला झोपेतून उठावे लागले आहे. तथ्य या एकच गोष्टीची गोडी असणार्‍या होम्सला व्हायोलिनसारखे रोमँटिक वाद्य आवडावे ही अजून एक विशेष गोष्ट. त्याला कोणत्या विषयात गती आहे याचा वॉटसनने तक्ताच केला होता. यावरून दिसते की ज्या गोष्टी त्याला गुन्हा/कोडे सोडवण्यात मदत करत नाहीत (उदा. खगोलशास्त्र) त्यात त्याला काडीचाही रस नाही. होम्स कधीकधी कायद्याला गुंडाळून ठेवतो. ऍबी ग्रँजच्या केसमध्ये क्रोकरनिर्दोष आहे हे कळाल्यावर तो त्याला सोडून देतो. दुसरे उदाहरण म्हणजे ब्लू कारबंकलचा चोर.
लेखातील शेवटचे वाक्य ब्रेटवर थोडेसे अन्यायकारक वाटते. मला वाटते आत्तापर्यंत जितके होम्स पडद्यावर रंगवले गेले त्या सर्वांमध्ये ब्रेटचा होम्स मूळ होम्सच्या जवळ जाणारा वाटतो.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

ब्रिटिश लोक त्यांचे शिष्टाचार, त्यांची ती गजगद्विख्यात शिस्त , वेळेच्या आणि इतरही सर्व बाबतीतला काटेकोरपणा या सगळ्या गोष्टींसाठी प्रसिद्ध आहेत माझ्या भारतीय मनाला त्यांच्या वागणुकीतील कोरडेपणाबद्दल सूक्ष्म तिरस्कार वाटतो पण इतर गुणांबद्दल हेवा वाटतो. तरीही एका अपरिचित समाजातल्या आता जुन्या झालेल्या काळाचा एक पतिनिधी डोळ्यासमोर उभा करणे खरे म्हणजे बरेच अवघड आहे.
जेरेमी बॅरेट चा होम्स व्यक्तिश: मला पटत नाही कारण मुळात त्याच्याबद्दल विश्वासच वाटत नाही. अडचणीत सापडलेल्या लोकांना आपले प्रश्न ज्याच्या कानावर घालताना आणि घालून झाल्यावर आश्वस्त आणि निर्धास्त वाटावं असा काही हा होम्स मला वाटत नाही. केवळ केस सोडवताना मिळणार्‍या आनंदासाठीच मी केस घेतो असं ठासून सांगणारा तो पुस्तकातला होम्स या माणसाच्या देहबोलीतून मला तरी जाणवत नाही. विशेषत: केसबद्दल ऐकून् घेताना त्याने केलेला चेहरा पाहून् "मेलो तरी बेहत्तर पण याच्याकडे मदत मागणं नको" असं मला तरी होऊन जाईल असं कुठेतरी वाटून जातं. कदाचित बॅरेटचं वागणं ब्रिटिश सभ्यतेला धरूनच असेल पण ते मला पटत नाही हेच खरं.

होम्स एरवी विक्षिप्त वागत असला तरी त्याने मनात आणलं तर स्त्रियांशी इतक्या मृदूपणे वागतो की त्यांचा विश्वास जिंकणं त्याला सहज शक्य होतं (ही कॅन बी अ रियल चार्मर टु द फेअरर सेक्स !) असं ज्याचं वर्णन आहे त्या होम्सचं हिस्टरीवरच्या मालिकेतलं वागणं अनेकदा धक्कादायक वाटतं. शिवाय होम्सला वॉटसनबद्दल वाटणारा जिव्हाळा वेळोवेळी प्रकट झाला आहे. एका कथेत तर(बहुधा द थ्री गॅरिडेब्ज् ... चूभूदेघे) वॉटसनच्या केसालाही धक्का लागला असता तर समोरच्या माणसाचा आपण खून केला असता असं होम्स ठासून सांगतो. पण पडद्यावर मात्र तो वॉटसाला कायम दुय्यम दर्जाचा मदतनीस (खरं म्हणजे नोकर) असल्यासारखा वागवतो, प्रसंगी "काय मूर्ख आहेस रे " असंही म्हणतो. यात कदाचित बॅरेटची काही चूक नसेलही. पण मला मात्र ते लगेच खटकतं. विशेषत: ज्या होम्सकथांचं भाषांतर करायचा मी प्रयत केला त्या तर मला तपशीलवारपणे आठवत असल्यामुळे हा प्रकार आणखी वाईट वाटतो.

होम्सची मालिका मी केवळ एकाच कारणाने पाहिली. ते कारण म्हणजे लंडन आणि इतर काउन्टीजचं जे वर्णन होम्सकथांमधे विपुल प्रमाणात सापडतं, ते पूर्णपणे दृष्टीआडच्या सृष्टीतलं असल्यामुळे डोळ्यासमोर उभं राहणं अशक्यच असतं. पण या मालिकेतून त्याचा निदान अंदाज तरी येतो. त्यातल्या स्पेकल्ड बँड किंवा स्कँडल इन् बोहेमिया किंवा रेड हेडेड लीग या अत्यंत आवडत्या गोष्टींनी पडद्यावर फारच निराशा केली होती

पण शेरलॉक होम्स ही तशी विलक्षण प्रभावशाली व्यक्तिरेखा आहे. होसकथांचा प्रभाव माझ्या बाबतीत तरी इतका खोलवर पडतो की स्पायडरमॅनचं म्युटेशन जसं त्याच्या जेनेटिक सिकवेन्समधे शिरलं तशाच काही सवयी जीन्सपर्यंत पोचल्यासारख्या वाटतात. विशेषत: दुसर्‍यांनी केलेल्या कोडिंगमधले बग्ज फिक्स करताना तर माझ्या अंगात जणू काही होम्स संचारतो . आपोआप होम्शियन पद्धतीने विचार होतो आणि गबग लगेच हातात येतो असा अनुभव आहे :) अर्थात होम्सची निरीक्षणशक्ती अफाटच आहे. त्याच्या दहा टक्के जरी काम मला जमलं तरी अतिशय अभिमान वाटायला लागतो.

--अदिती

होम्सची सिरीयल मी सलग बघितलेली नाही. पण एखाद दोन भाग बघितले आहेत. त्यातला जेरेमीने रंगविलेला होम्स हा खूपच हायपर वाटला होता. तसेच होम्सचा मोठा भाऊ मायक्रॉफ्ट हा केवळ तीनच कथांमधून दर्शन देतो. त्याचे पात्र सिरीयलमधे कोणी रंगविले होते? होम्सपेक्षाही तो जास्त विक्षिप्त आणि हुषार असा दाखविलेला आहे. होम्सचा गाजलेला डायलॉग 'एलिमेन्टरी, माय डियर वॉटसन' हा देखील पुस्तकात कुठेच आढळलेला नाही. मग तो केवळ सिरीयलमधेच होता का?

एलिमेंट्रीचे उत्तर इथे सापडेल.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.