तळ्यातल्या गणपतीला साकडे घातल्यानंतर जितपत विघ्ने निस्तरतात त्यापेक्षा अधिक विघ्ने लिमयेवाड्यातल्या गणपतीला साकडे घातल्यानंतर निस्तरतात. इतपत चाचणी कथेतील तात्यांनी केलीच म्हणावे!

(टीप: "साकडे घातल्यानंतर" असा शब्दप्रयोग केलेला आहे. साकडे घातल्यामुळे" असा नव्हे.)

*"मूर्तीमधला देव कधीकधी पावतो, आणि कधीकधी पावत नाही" असे ठरवल्यानंतर दरोड्याची बातमी तर्काला बाधा देत नाही. *

लेख आवडला.

देवाने काहीच केले नाही (तो कधी काही करत नाहीच) तरी त्यांची श्रद्धा ढळत नाही.

देवाने काही केले नाही कारण आपल्या प्रार्थनेत काहीतरी कमी राहिली असे सहसा मानले जाते. :-)

तर्कबुद्धीने प्रश्न सुटत नसतात. श्रद्धेनेही सुटत नाहीत पण काहीतरी आधार असल्याच्या कल्पनेत माणूस राहतो. हे असेच चालत राहील.

बाकी, एक गोष्ट लक्षात आली की गुरुद्वारात झालेल्या गोळीबारानंतर अमेरिकन देवळांमध्येही सुरक्षाव्यवस्था ठेवण्यात येत आहे.

सध्या सुबोध जावडेकरांचे मेंदूच्या मनात पुस्तक वाचतो आहे.
मानसशास्त्रज्ञांनी केलेल्या अनेक प्रयोगांची मनोरंजक मांडणी लेखकाने केली आहे. त्यात अंधश्रद्धा व मेंदू विज्ञान हे देखील प्रकरण आहे.
श्रद्धेची चिकित्सा झाली कि श्रद्धा ही श्रद्धा रहात नाही. श्रद्धा ही माणसाला जगण्याचे बळ देते. कदाचित या कारणामुळे माणुस चिकित्सा करण्यास धजावत नसावा.
बाकी गणपतीचे स्थानमहात्म्य मस्तच. सकाळीच रेडिओ सिटीवर भक्तिसंगीत लागते त्यावर दगडू शेट गणपती नवसाला पावतो असे सांगणारे गाणे ऐकले.

कारण बुद्धीने विचार केला तर मूर्ती म्हणजे निर्जीव बाहुली हे त्यांच्या सहज लक्षात येईल.

अहो ते त्यांना माहित असतेच कि! श्रद्धावान लोकच म्हणतात ना मानला तर देव नाहीतर दगड.

प्रियाली म्हणतात " तर्कबुद्धीने प्रश्न सुटत नसतात. श्रद्धेनेही सुटत नाहीत पण काहीतरी आधार असल्याच्या कल्पनेत माणूस राहतो. हे असेच चालत राहील. " या मताशी सहमत आहे. समजा असे असू नये असा विचार जरी मांडला तरी अनिश्चितता पचवायला शिका हा संदेश देणे हा पुस्तकी विचार रहातो. प्रत्यक्षात अनिश्चितता वाट्याला आल्यानंतर त्यांच्या मेंदुत काय रसायने स्त्रवतील आणि तो कसा वागेल या अंदाज अगोदर येत नाही.
बाकी श्रद्धा-अंधश्रद्धा-अश्रद्धा हा एव्हर ग्रीन विषय आहे. तो कैक शतके चघळण्यात येतो व येत राहिल. काही अंधश्रद्धांचे निर्मूलन होत राहील तर काही नव्याने निर्माण होत राहतील.

असे म्हणतात कि विमान पस्तीस हजार फूट उंची वर अटलांटिक महासागरा वरून उडत असताना पायलट ने घोषणा केली "लोक हो, आपली चारी इंजिने बंद पडली आहेत" कि भले भले नास्तिक एका सेकंदात श्रद्धाळू होतात. मी श्रद्धाळू नाही. पण जर उद्या मला किंवा त्याही पेक्षा माझ्या कुटुंबियांना काही असा दुर्धर रोग झाला कि डॉक्टरांनी "या वर आमच्या कडे उपाय नाही" असे सान्गितले, तर माझ्यातला विचारवंत जिवंत राहील का, याची खात्री देता येत नाही.

लेख थोडासा पसरट वाटला. श्रद्धा-अंधश्रद्धा आणि मूर्तिपूजा या दोन मुद्द्यांची मिसळण आणि गल्लत झालेली वाटली. मुळात देव आहे किंवा नाही हा मुद्दा वेगळा. पण जर तो आहे असे मानले तर त्याला निर्गुण रूपात पहाणे बहुसंख्य हिंदूंना जमत नाही. ते देवाला मूर्तिस्वरूपात पहातात. पूर्वी झाड,डोंगर,पाषाण ही श्रद्धास्थाने असत. मूर्तिकला विकसित आणि सुलभ झाल्यावर देव मूर्तीत जाऊन बसला. आता मूर्तीतून देवाला बाहेर काढायचे तर एकतर मूर्तिभंजन केले पाहिजे नाही तर देवालाच हद्दपार केले पाहिजे. मूर्तीपूजा न मानणारा इस्लाम आणि क्रिस्टिअन धर्म आपल्याला मानवेल का? आपण बुत्-शिकन होऊं का? ते लोक एक ग्रंथ प्रमाण मानतात. आपण हिंदूंनी एकाच ग्रंथाचे प्रामाण्य कधीच मान्य केलेले नाही. त्यामुळे अमुक ग्रंथात सांगितल्याप्रमाणे वागलो नाही तर आपण हिंदू रहाणार नाही असे आपल्याकडे नाही. मग पर्याय काय? श्रद्धेला तर पर्याय नाही. फक्त श्रद्धेच्या दुकानांना आणि बाजाराला वेळोवेळी एक्स्पोझ करीत रहाणे एव्हढेच हातांत रहाते. तसेही मूर्तिस्थळावरची गर्दी, घाण,अस्वच्छता,गैरसोय यांना कंटाळून बराचसा सुशिक्षित वर्ग तिथे जाणे टाळू लागला आहे. पण त्याचबरोबर नवसाक्षर आणि नवश्रीमंत वर्गाने या पूर्वसुशिक्षितांची जागा घेतली आहे. या वर्गाला पूर्वी जे करणे ( आर्थिक आणि सामाजिक उच्च वर्गाचे अनुकरण ) जमत नव्हते ते तो आता करू बघतो आहे. प्रवास सोपा झाला आहे, क्षेत्र/तीर्थस्थळे आवाक्यात आहेत. त्यामुळे गर्दी वाढतेच आहे. हळू हळू याही वर्गाला त्यातली निरर्थकता जाणवेल आणि हे सर्व कमी होईल. पण केव्हा? जेव्हा याचा परमोच्च बिंदू गाठला जाईल तेव्हा. जेव्हा अगदी तळागाळाच्या वर्गालाही हे आवाक्यातले होईल आणि यात्रा करून, नवस बोलून त्यांचीही हौस फिटेल तेव्हा. म्हणजे पुढील काही (अनेक) वर्षे हे वाढणारच आहे.
एक साधे उदाहरण आहे. मार्गशीर्षातले गुरुवारव्रत हे आता आर्थिक/सामाजिक उच्चवर्गीय महिला फारसे करीत नाहीत. उलट निम्न स्तरावर हे व्रत वाढते आहे. सत्यनारायणाच्या पूजेचेही असेच आहे. बंगालातल्या ब्रह्मसमाजाने सर्व वर्णिकांसाठी म्हणून हे व्रत तयार केले. यात होमहवन नाही, सोवळेओवळे नाही, मुहूर्त नाही, यज्ञसाहित्याचे,ऋत्विजांचे,अध्वर्यूचे, अगदी प्रसादाचेही अवडंबर नाही. धर्मकृत्यातली उच्चवर्णीयांची मिरासदारी मोडून काढण्यासाठी आणि सर्वांना कार्यात भाग घेता यावा या हेतूने हे व्रत प्रचारात आणले गेले. पण गेल्या दीडशे वर्षांत याचे पुन्हा स्तोमच माजले आहे. रोषणाईचा लखलखाट काय, ध्वनिवर्धक काय आणि जेवणावळी (वर्गणी काढून) काय. नव्याने मिळालेले हक्क ताळतंत्र सोडून भरपूर उपभोगावेसे वाटने हा नियम आहे.
असो. प्रतिसादही थोदासा पसरट आणि मूळ मुद्द्यापासून भरकटलेला झाला आहे, पण एक वेगळा मुद्दा मांडावासा वाटला म्हणून हा प्रपंच.
लोक अधिकाधिक श्रद्धाळू का होत चालले आहेत हा प्रश्न मला पडत नाही. समाजातल्या सकारात्मक बदलाचे ते एक लक्षण वाटते.

यनाबाबांचा विजय असो. चला, सनातनवाल्यांकडून पुन्हा एकदा तर्कट्/तर्ककर्कश्/तार्किक लोकांकडे साइट येउ लागली म्हणायची.

यनावालांचा लेख वाचला.
फ्रेश ओल्ड वाईन इन सेम ओल्ड प्याकिंग.

साधारणतः बाप गेला, की स्वतःवरची जबाबदारी कुणावर ढकलता येतेय का, याचा विचार केला, तर देव नामक कन्सेप्ट सापडते, अन मग हिरीरीने लोक देव आहेच असे म्हणू लागतात. अन तदानुषंगे त्यांचे कनिष्ठही आमचे बाबा सांगतात 'आहे' म्हणजे असावाच, असे म्हणत 'आहे' असे म्हणू लागतात. बाबा जाइ पर्यंत तो नसावा असे बर्‍यांचदा उमगून गेलेले असते, पण बाबा गेले, की परत सायकल रिपीट होते.

नास्तीक होण्यासाठी काही लागत नाही, ते नास्तिकत्व (मरेपर्यंत) टिकविण्यासाठी जबरदस्त माज अंगी असावा लागतो, हेच खरे!

आस्तिक व नास्तिक हे शब्द फक्त देवा चे अस्तित्व मान्य असणे किंवा नसणे या करताच वापरतात. "विचारवंत" या शब्दात वेगळा अर्थ आहे. अमुक एक बाबा माझा रोग बरा करू शकतील, यावर विश्वास असणे/नसणे याला आस्तिक/नास्तिक तर म्हणता येत नाही, कारण बाबा माझ्या सारखेच मनुष्य आहेत, देव नाहीत. तर असा विश्वास नसणाऱ्या व्यक्तीला मी विचारवंत हा शब्द वापरला आहे. देवावर विश्वास असणे/नसणे, व बाबा लोक, चमत्कार इत्यादिं वर विश्वास असणे/नसणे या दोन गोष्टी independent आहेत. independent गणितात वापरतात त्या अर्थाने, outcome of one does not depend on the outcome of other. कारण असे कि "देव आहे" हे संस्कार आपल्यावर ज्या वयात होतात त्या वयात आपण विचारवंत नसतो. त्या वयात जे मनात पक्के ठसले ते नंतर पुसायचे म्हटले तरी सहजा सहजी पुसता येत नाही. आज माझा कोणत्याही बाबां वर विश्वास नाही. पण जर उद्या मला काही असा दुर्धर रोग झाला कि डॉक्टरांनी "या वर आमच्या कडे उपाय नाही" असे सान्गितले, व कोणी सांगितले कि अमुक एक बाबा तुझा रोग बरा करू शकतात तर मी त्यांच्या कडे जाइन का ? (= माझ्यातला विचारवंत जिवंत राहील का ?) खात्री देता येत नाही.

राहिला प्रश्न सकाळ व 'मुक्तपीठ' चा. . . . . . त्याविरोधात कुणी कधी लिहिल्याचे (आणि ते 'सकाळ'ने छापल्याचे) माझ्या तरी बघण्यात नाही.
तुमच्या बघण्यात नाही कारण सकाळ ने तसे कधी छापलेच नाही. (कोणी लिहिले असले तरी :-) मुक्तपीठ याचे नांव बदलून "मुक्ताफळे" असे ठेवावे. देवाच्या/ देवीच्या आशीर्वादाने आपण कुठल्या संकटातून अडचणीतून बाहेर पडलो हे जाऊद्या. हे वाचक लिहीत असतात. सकाळने वर्तमान पत्राने पाठपुरावा केलेल्या या पेक्षा सुरस चमत्कारिक गोष्टी तुम्ही विसरला असाल तर त्याची आठवण करून देतो.

कोणी तरी नवीन अर्थ व्यवस्था सुचवली होती ज्यात कोणालाच कोणतेही कर भरण्याची आवश्यकता नाही. सकाळने या idea ला बरेच दिवस उचलून धरले. समर्थनार्थ सायकल वरून प्रभात फेर्या काय काढल्या. इत्यादी.

राजा मराठे नामे एकाने कृत्रिम पाउस पाडण्या करता एक "वरूण यंत्र" सुचविले. एक भट्टी पेटवायची त्यात थोडे मीठ व नौसादर टाकायचे, कि लगेचच पाउस हजर. वर त्याचे "शास्त्रीय" स्पष्टीकरण पण - मीठ व नौसादर गरम हवे बरोबर ढगात जाते व nucleation होते वगैरे. ढग किती उंचावर असतात; भट्टी मधून convection मुळे वर जाणारी गरम हवा किती उंच पर्यंत जाते; ढगात मीठ पोहोचविणे इतके सोपे आहे तर IITM विमानातून स्प्रे करण्यावर पैसे का खर्च करते; इत्यादी प्रश्न कोणालाच पडले नाहीत. अनेक दिवस अमुक अमुक गावात "वरूण यंत्र" चा प्रयोग झाला व पाउस पडला अश्या बातम्या येत होत्या. (एकदा कुणीतरी मला या बाबत विचारले असता मी त्यांना सांगितले, भट्टीत पेटवून त्यात मीठ टाकल्याने nucleation होऊन पाउस पडत असेल, तर रोज इतक्या हिंदू मृतांच्या चिता पेटतच असतात. त्यात थोडे थोडे मीठ टाकावे, म्हणजे वेगळी भट्टी पेटवायला नको. :-)

असे अनेक किस्से आहेत. हवे वर चालणारी यंत्रे तर अधून मधून येतच असतात. मराठी वर्तमान पत्रात "हवे वर चालणारी" चा अर्थ इंधन जाळून हवा गरम व under pressure करायची व त्याने piston इंजिन चालवायचे, हे कळायला मला बराच वेळ लागला.

असो, या पेपर बद्दल "काय म्या पामरे बोलावे?" माणसाने आपली पायरी ओळखून असावे हेच बरे.

लेख आवडला.

अस्तिक नास्तिक वरुन आठवले.

From लेख

सिलिंडर कधी येणार? लाईट गेलेले कधी येणार॑? अशा प्रश्नांसाठी ज्योतिषात कृष्ण मुर्ती पद्धत वापरतात. प्रश्नकर्त्यांने विचारलेला प्रश्न ही प्रश्नाचा जन्म मानुन ही कुंडली तयार करतात व त्या वरुन उत्तरे देतात. अजून एक सोय आहे कि प्रश्न कर्त्याने १ ते २४९ अंकापैकी एक अंक मनात धरायचा व तो सांगुन त्याची रेडीमेड कुंडली असते त्यावरुन उत्तर द्यायचे.
हा! उगाच टिंगल टवाळी म्हणुन प्रश्न विचारायचा नाही बरं का? पुर्ण श्रद्धेने विचारायचा. प्रामाणिकपणे विचारायचा.

सिलिंडर कधी येणार? लाईट गेलेले कधी येणार॑? अशा प्रश्नांसाठी ज्योतिषात कृष्ण मुर्ती पद्धत वापरतात. प्रश्नकर्त्यांने विचारलेला प्रश्न ही प्रश्नाचा जन्म मानुन ही कुंडली तयार करतात व त्या वरुन उत्तरे देतात.

हे मला माहीत नव्हते. भविष्य वर्तन हा प्रकार मला वाटला त्यापेक्षा खूपच "प्रगत" आहे. मग याच प्रकारे, आज दाल-माखनी मस्त होणार का या प्रश्नाचे उत्तर पण देता येत असेल? फक्त एवढेच ठरवायचे आहे कि आजच्या दाल माखनीची जन्म वेळ काय धरायची. काल डाळ भिजत घातली ती का पाच शिट्ट्या झाल्या नंतर कुकर चा गस बंद केला ती. बाळाचा जन्म सिजेरियन पद्धतीने मुहूर्त पाहून ठरवून त्याचे भविष्य उज्ज्वल करता येते, ही पण छान माहिती आहे. ज्या क्षणी मारेकर्याने गोळी झाडली तो क्षण म्हणजे "खुनाचा जन्म" असे मानून मारेकरी निर्दोष सुटेल का याचे पण प्लान्निंग करता येत असावे? बिच्चारा पिस्तोरीयस, त्याने मुहूर्त न बघताच खून केला व आता पास्तावातोय.

नमस्कार यनावालासर, ब-याच दिवसांनी आपला लेख वाचला.

तुमचे लेख वाचून किती लोक आस्तिकचे नास्तिक होतील हे मला माहीत नाही पण बरेच लोक त्यांचा जो कोणी देव आहे ज्याने त्यांना दिलेल्या डोक्याचा ते वापर करू लागतील एवढ नक्की आणि हे ही नसे थोडके.

तुम्ही आपले लेख जास्तीत जास्त site वर प्रकाशित करावे ही विनंती जेणेकरून जास्तीत जास्त लोकांनापर्यत तुमचे लेख पोहचावेत.

आपल्या लेखनचा एक चाहता.

श्री.निलु लिहितात,"तुम्ही आपले लेख जास्तीत जास्त site वर प्रकाशित करावे जेणेकरून जास्तीत जास्त लोकांनापर्यत तुमचे लेख पोहचावेत."

हा लेख अन्य कोणत्याही संस्थळावर दिलेला नाही. श्री.निलु यांच्या सूचने अनुसार आता तो दुसर्‍या साईटवर टाकीन.
प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद.

यनावालासर, धन्यवाद माझया विनंतीला मान दिल्याबददल.