माझे मत -
१) मुळात नग्न स्त्री/पुरुष प्रतिम अश्लील नस्ते. केवळ नग्नता सहजासहजी समोर येत नाहि - म्हनून नग्न प्रतिमा अश्लील म्हणणे योग्य वाटत नाही. ज्या लोकांना हे अश्लील वाटत असेल ते लोक वस्तुनिष्ठ विचार करत नाहीत असे म्हणावे लागेल. आपण निसर्गाचाच घटक आहोत आणि नागडेच जन्म घेतो हे ज्याला पटते त्याने/तिने या स्वरूपाचा सहज स्वीकार करायला हरकत नाही.

२) दुसरा मुद्दा - मानसिकतेबद्दल विचारला गेलाय. हा खरोखरच विचार करण्याजोगा आहे. भारतीय समाज हा स्त्री-पुरुष संबंधाना सहज स्वीकारणारा होता. या बद्दलची मानसिकता नेमकी कधी बदलली आणि बुरसटलेपणा (जो अजूनही आढळतो) केंव्हा आला हा प्रश्न मलाही पडलाय. तज्ञांनी जरूर स्पष्टीकरण द्यावे.

३) या संदर्भात सुचलेला विचार असा - लाज्जागौरीची वरील स्वरुपात पूजा करणारा समाज जास्त पुरोगामी कि या प्रतिमेलाच अश्लील म्हणून बाजूला सरणारा?

दहा-पंधरा वर्षांपूर्वीची घटना आठवली. सरकारतर्फे भारताची सांस्कृतिक विविधता आणि समृद्धी दाखवणारे एक पुस्तक (बहुधा खासदारांसाठी डायरी) प्रकाशित केले गेले होते. त्यात मोहेन्-जो-दारो येथे सापडलेल्या त्या सुप्रसिद्ध नर्तकी अथवा बाहुलीचे चित्र छापले होते. तीच ती एक हात कमरेवर आणि हातांत भरपूर बांगड्या घातलेली मूर्ती जी शाळेत असल्यापासून सिंधुसंस्कृतीचे प्रतीक म्हणून नुसती परिचितच नाही तर मनात ठसली होती. पण त्या मूर्तीची प्रतिमा का छापली म्हणून एकाएकी संसदेत गदारोळ झाला. ती मूर्ती नग्न आहे आणि त्यामुळे देशाची प्रतिमा मलीन होते वगैरे. तेव्हा प्रथम कळले की जी मूर्ती आपण वर्षानुवर्षे निर्विकल्प मनाने बघत आलो, ती नग्न आहे.
नंतर मग ते पुस्तक मागे घेतले गेले / घ्यावे लागले वगैरे.

भावना प्रधानता बुद्धीवादाला विरोध करते असे सूचित होते का यातून?

या प्रश्नाचे उत्तर नक्कीच हो असे आहे. खास करुन समाज हा भारतीय अथवा मुस्लिम असेल तर. चर्चा जरी फक्त चित्रा बद्दलची असली तरी या चर्चेत अनेक प्रश्न दडले आहेत. खास करुन भारतीयांची (सर्व नाही पण बरेच) स्त्री बद्दलची मानसिकता हा सर्वात मोठा चर्चेचा मुद्दा आहे.
याच बरोबर मला या भावूक लोकांना हा प्रश्न विचारयचा आहे कि यांच्यामधले किती जण दुसर्‍यांना आया/बहिणी वरुन अत्यंत हिन दर्जाच्या शिव्या हासडतात? त्यावेळी हेच शब्द आपल्याला लागू करुन घ्यायची मानसिकता आहे का?
मध्ये असेच कुठे वाचले का ऐकले होते की स्त्रीला वस्त्रहिन पहायचा अधिकार तिच्या पतीला आणि अपत्याला आहे. याबद्दल वर लिहिलेच आहे की माणूस / प्राणी जन्मतःच वस्त्रहिन आहे. किंबहुना वस्त्र आले कधी हाच एक चर्चेचा मुद्दा आहे.
तुर्तास एवढे म्हणता येईल की ज्यांच्या भावना दुखावल्या त्यांच्या भावनाच कच्च्या आहेत. त्यांना आपण असे ही विचारू कि तुम्हाला कोणाला वस्त्रहिन पहायला चालेल? त्यावरुन त्यांच्या मानसिकतेचा अंदाज येईल.

अवांतरः स्त्रीयांची वस्त्रे हा भारतातला एक चर्चा मुद्दा आहे. मुसलमानांच्यात पुर्ण झाकणे हे धर्माचे काम आहे. पण इतरत्र भारतापेक्षा जास्त फॅशन केलेली आढळते आणि तेथे सर्वसामान्य स्त्रिया कोणत्याही भितीशिवाय असे कपडे वापरतात.

सौंदर्य बघणार्‍याच्या डोळ्यातच असते तद्वत अश्लीलता किंवा बीभत्सपणाही बघणार्‍याच्या डोळ्यातच आरोपावा लागेल. किंबहुना, कार्यमग्न डॉक्टर आणि पॉर्न बघणारा तोच डॉक्टर यांची मतेही एकमेकांपेक्षा भिन्न असू शकतील. (परंतु, असतीलच असेही नाही. अन्यथा, हिप्पोक्रेटिसला त्याच्या शपथेत "रुग्णाच्या घरातील स्त्री/पुरुषांशी लैंगिक व्यवहार करणार नाही" अशी अट घालावी लागली असती काय? दिवाणखान्यात छायाचित्र लावण्याविषयी: "मी शिवलेली पहिली एपिझिओटॉमी" असे छायाचित्र कोणा स्त्रीरोगतज्ञाने स्वतःच्या दिवाणखान्यात लावल्याचे माझ्या माहितीत नाही.)
मूळ अर्थानुसार, वल्गर म्हणजे मुबलक, बाजारू, सामान्य.
तर, अश्लील म्हणजे नेमके काय? लैंगिक उद्दीपक/ आवाहक असा अर्थ आहे काय? बॅड टेस्ट असे तरी सार्वत्रिक काही असते काय?
--
माझे मत असे की वरील मूर्ती अश्लीलपेक्षा बीभत्स वाटते. ( मोहेंजोदाडो येथील नाचणारी मुलगी ही मूर्ती अश्लील किंवा बीभत्स वाटली नाही.) त्वचेचा रंग आणि अधिक रिझोल्यूशनचा (नितळ, इ.) दगड असल्यास अधिक बीभत्स वाटली असती.
--
बघणार्‍याच्या डोळ्यातच अश्लीलता असते म्हटल्यावर ते ठरविण्याचा हक्क प्रत्येकालाच प्राप्त होतो. तसे चित्र प्रसिद्ध करू द्यावे की नाही तो वेगळा मुद्दा आहे आणि माझे मत अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यालाच आहे. अन्यथा, जुने ते सोने किंवा परंपरेचा अभिमान, इ. मानसिकता नसलेल्यांनी, केवळ, 'ऐतिहासिक ठेवा' इतक्याच कारणास्तव मूर्तीला सूट देऊ नये असे मला वाटते.
--

सहसा अनेक मुलांना जन्म देणार्‍या आया या बांध्याच्या दिसत नाहीत.

सहसा दुर्मिळ असला (पाश्चिमात्य अभिनेत्री तशा असू शकतात) तरी तो वांछनीय गुण असू शकतो आणि म्हणूनच, परिपूर्ण अशा देवीच्या ठायी तो गुणही कल्पिणे ही लज्जागौरीच्या तुलनेत उत्क्रांती असू शकेल.

ज्यांना आईचे उघडे वाघडे स्वरूप अश्लील वाटते त्यांना आई लोकांच्या दिवाणखान्याची शोभा वाढवते हे अयोग्य का वाटत नाही?

ज्या अर्थाने त्यांना ती 'आई' वाटते त्या अर्थाने त्यांना 'इतर लोक' हे 'भाईबंद'च वाटत असावेत. त्यामुळे, ती परक्याच्या दिवाणखान्यात नसून सख्ख्या भावाच्या दिवाणखान्यात असल्याचेच त्यांना वाटत असावे.

गेले कित्येक दिचस माझ्या मनात या विषयावर लिहावे असे होते. प्रियाली ताईंनी लिहिलेले वाचल्यावर विनासायास आपलेच विचार प्रगट झाल्यासारखे वाटले. २ वर्षांपूर्वी दिलीच्या संग्रहालयाला मी भेट दिली होती. त्या वेळेस तेथील सिंधू संस्कृतीवरील दालनाला भेट दिली होती. या भेटीत हे लक्षात आले होते की या संस्कृतीतील लोकांची फक्त दोन आराध्यदैवते होती. एक म्हणजे प्रजननक्षमतेची देवता. या देवतेच्या अनेक प्रतिमा या वस्तू संग्रहालयात आहेत.या सर्व प्रतिमांचे वैशिष्ट्य म्हणजे मानवी जननक्षमतेसाठी जी स्त्री इंद्रिये महत्त्वाची असतात अशी इंद्रिये या प्रतिमांच्यात ठळकपणे दर्शवली जात होती. या लोकांचे दुसरे महत्त्वाचे आराध्यदैवत म्हणजे पुरुष जननेंद्रिय.याची प्रतिमा या संग्रहालयत एका पुरुषाच्या मूर्तीत बघायला मिळते.

सिंधू संस्कृतीतील ही मूळ आराध्यदैवते कालांतराने सर्व भारतीय समाजानेच बहुदा स्वीकारली. पुरुष जननेंद्रियाच्या आराधनेचे स्वरूप पिंडीच्या आराधनेत बदलले तर प्रजननक्षमतेच्या दैवतेचे स्वरूप देवीच्या स्वरूपात बदलले. भारतीय समाज जसजसा विकसित होत गेला तसतसे या आराधनेला जास्त सॉफिस्टिकेटेड बनवले गेले. आर्यांच्या रूद्र या देवतेला मानवी स्वरूप न देता बहुदा पिंड हे स्वरूप कोणीतरी दिले व ते सर्वमान्य झाले. सध्याच्या पिंडीच्या स्वरूपात,मधल्या लंबगोलाच्या खाली जो पसरट बशीसारखा आकार असतो त्याला योनी असे म्हटले जाते हे लक्षात घेतले पाहिजे.

थोडक्यात म्हणजे आताचा समाज, पूजत असलेल्या आराध्यदैवतांचे बाह्य स्वरूप व रंग यांना कितीही सॉफिस्टिकेटेड बनवत असला तरी स्त्री व पुरुष यांची जननेंद्रिये हीच मुळात आराध्यदैवते होती हे लक्षात घेतले पाहिजे. समाजाच्या रूढ कल्पना,अभिरुची या बदलत रहातात त्यामुळे लज्जागौरीचे स्वरूप आता अंबाबाई किंवा समाजाला अधिक भावेल अशा इतर स्वरूपात बदलले आहे. आताच्या समाजात कोणी सिंधू संस्कृतीतील दैवतांची पूजा करू बघेल तर समाजाला ते रूचणार नाही. याचप्रमाणे लज्जागौरीची प्रतिमा सध्याच्या काळात घरात लावणे शक्य नसल्याने आधुनिक फॅशनची वेशभूषा केलेली देवी आमच्या घरात बसलेली आम्हाला रुचते.

मला पडलेला प्रश्न थोडा निराळाच आहे. 4000 वर्षापूर्वीच्या मानवाच्या दृष्टीने पुनरुत्त्पती हा सर्वात मोठा चमत्कार असल्याने त्या मानवाने या पुनरुत्त्पत्तीला सहाय्यक ठरणार्‍या मानवी इंद्रियांना आपली आराध्यदैवते मानले. या जगाचे स्वरूप शोधत असताना आता आपण शक्तीचे पदार्थात रूपांतर करू शकणार्‍या हिग्ज बोसॉन पर्यंत पोहोचलो आहोत.ज्या मूळ चैतन्यामुळे हे विश्व अस्तित्वात येऊन टिकून राहिले आहे (फ़ेनमन याला नेचर म्हणतो) त्या चैतन्याला आराध्यदैवत न मानता स्त्री पुरुष जननेंद्रिंये ही या विश्वातील सर्वात महान चमत्कृती आहेत असे मानून ज्या जननेंद्रिंयांची आराधना 4000किंवा 5000 वर्षांपूर्वी मानवाने सुरू केली त्या जननेंद्रिंयांच्या जास्त सॉफिस्टिकेटेड स्वरूपातील अवतारांना आपली आराध्यदैवते असे आपण आणखी किती काल मानणार आहोत?

आदर्श स्वरुप ठेवताना त्यात कमीपणा दाखवून कसा चालेल? अशा व्यवस्थित बांध्याच्या देवतांचे चित्र पाहून कोणाचे मन विचलित झाल्याचे एकिवात नाही. मुळ छायाचित्रातील प्रतिमा हा नविन प्रकार नाही, आक्षेप घ्यायचाच झाल्यास हातात शीर घेतलेली कालीमाता देखिल आहेच, पण श्रद्धाळूंना आक्षेपार्ह काही वाटत नाही व इतरांना नाहीच नाही, पण नग्नतेच्या सद्य भावना/विचारांच्या पार्श्वभुमिवर हे छायाचित्र कदाचित काही लोकांना आक्षेपार्ह वाटू शकेल, पण त्याला नग्नतेच्या सद्य विचारांची कडक चौकट आहे हे ध्यानात ठेवायला हवे.

भारतात एकोणीसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात साहित्य/ संस्कृती यांचे बरेच सोज्वळीकरण* (आणि त्या मार्फत स्त्रियांच्या सार्वजनिक व्यवहाराचे नियंत्रण) झाले अशा अर्थाचे एक पुस्तक वाचले आहे. राजा रविवर्मा त्याच काळातला का?

*तत्कालीन (व्हिक्टोरियन संस्कृतीतले) इंग्रज स्त्रीपुरुष सार्वजनिक व्यवहारात जसे वागतात ते पाहून तसे वागण्याची संस्कृती (उच्चभ्रू समाजात आणि त्यांचा अनुकरणाने इतर समाजात) रुजवली गेली. उदा विवाहप्रसंगी स्त्रीपुरूष वरातीत नाचत असत. पण तसे नाचणे हीन आहे असे रुजवले गेले. मग उच्चभ्रू लोक तसे नाचायचे बंद झाले वगैरे.

आपन आपल्या आइचे किवा आजिचे नग्न चित्र घरात लावु का ?
कपदे घालने हा धर्म आहे.

कुबेराच्या मुलानि नग्नता झाकलि नाहि म्हनुन नारद मुनिनि त्याना शाप दिला होता.

सध्याच्या कालात नग्नता हे मागासलेपनाचे लक्शन आहे.
ऊगाच विक्रुत वीचारान्चे ऊपक्रम राबवू नका.