युक्तिवादाला अनावश्यक आणि केवळ द्वेषबुद्धीने केलेल्या टीकेस (सावरकर , केळकर असोत की यनावाला) ओकार्‍या म्हणू नये तर दुसरे काय म्हणावे?

श्री. यनावाला म्हणतातः हा समज पूर्णतया चुकीचा आहे. असे दूरान्वयानेसुद्धा लेखात कुठेही म्हटलेले नाही अथवा सुचवलेले नाही. आपल्याला वाटेल तो समज करून घेणे आणि तदनुसार प्रतिसाद लिहिणे अशोभनीय आहे.

याच्याशी पूर्णपणे असहमत. हा आपला गैरसमज आहे. एकदा का कोणी काही लिहीले की त्याचा वाच्यार्थ, रूढार्थ, भावार्थ, मतितार्थ वगैरे वगैरेने विश्लेषण करणे, टिका करणे हे ओघाने येते. मग लिहीणारे व्यास असोत, शंकराचार्य असोत, ज्ञानेश्वर असोत, अथवा उपक्रमासंदर्भात यनावाला असोत का विकास असोत. त्यात अशोभनीय वगैरे काही नाही कारण मी त्यात काही व्यक्तीगत निंदानालस्ती केलेली नाही, तशी कधी करत देखील नाही. वर म्हणल्याप्रमाणे, टिकात्मक विचार आहे. तो सिलेक्टीव्हली करायचा नसतो आणि करत देखील नाही. आपल्याला तसे वाटले कारण कदाचीत, "स्वतःसी चिमोटा घेतला, नेणे जीव कासावीस झाला..." असे काहीसे झाले असावे.

राहता राहीला "आपल्याला वाटेल तो समज करून घेण्याचा" प्रश्न. जणू काही प्रत्येक सश्रद्ध म्हणजे मठ्ठ, अज्ञानी, नाकर्ता (तरी बरं शिवाजी पासून गांधींजींपर्यंत सगळेच सश्रद्ध होते...) आणि अधुनिक, विज्ञानवादी म्हणजेच फक्त शहाणे असे काहीसे तत्वज्ञान आपल्या लेखनातून सातत्याने आढळते, त्यावरून माझा समज हा वाटेल तो आहे असे वाटत नाही. आणि म्हणूनच देवगिरीच्या संदर्भातील उदाहरण हे एकतर्फी वाटले आणि त्या संदर्भात नेहरूंचे उदाहरण दिले. दोन्हीच्या पराभवाचे कारण हे श्रद्धा नव्हते अथवा विज्ञानवाद नव्हता. एकाच्या दारूच्या कोठारात मिठाची गोणी भरणारे रक्षक होते तर दुसर्‍याच्या संरक्षण मंत्रालयाने शस्त्रेच कशाला, संरक्षणाची तयारीच कशाला, साधे सैनिकांना थंडीसाठी लागणे बूटही दिले नव्हते आणि हिमालयाच्या सीमेवर लढायला पाठवले...

योगसाधनेमुळे अष्टसिद्धी प्राप्त होतात. त्यांच्यायोगे अनेक चमत्कार करता येतात असे ग्रंथात लिहिले आहे.तसा समजही रूढ आहे.चमत्कारांविषयींचा हा दावा तथ्यहीन आहे. निसर्गनियमांचे उल्लंघन करणारे चमत्कार कोणीही करू शकत नाही.पूर्वीही कोणी केले नाहीत हे पटवून देण्याचा प्रयत्न करणे हा लेखाचा विषय आहे.त्यासाठी मान्यवरांनी दिलेले ऐतिहासिक आधार सत्य आहेत.
लेखाचे उद्दिष्ट तेवढेच आहे.

...चमत्कार कोणीही करू शकत नाही.पूर्वीही कोणी केले नाहीत... हे दाखवण्यासंदर्भात असहमती नाही. मात्र त्याचा संदर्भ हा सावरकरांच्या एका वाक्याशी लावणे पटले नाही. त्याच लेखात अस्पृश्यता जात आहे म्हणून बिहार मध्ये भूकंप झाला असे म्हणणारे सश्रद्ध तसेच अस्पृश्यता आहे म्हणून बिहारमध्ये भूकंप झाला असे म्हणणारे ढोंगी सुधारक हे दोन्ही खूळचट असे ते म्हणाले. हा लेख लिहायचे त्यांचे कारण ही खालील ओवी होती:

सामर्थ्य आहे चळवळीचे, जो जो करील तयाचे
परंतू तेथे भगवंताचे, अधिष्ठान पाहीजे

ही ओवी शिवाजीला माहीती होती असे गृहीत धरून देखील अर्थ लावला तर काय दिसते तर त्याने हरीनामाचा जप केला नाही आणि त्याने तसे केले नाही म्हणून रामदासांचा रोष ओढवून घेतला नाही. तर उलट शिवराज्य आल्याचे पाहून रामदासांना "आनंदवनभूवनी" दिसले आणि संभाजीस चार शब्द सुनावताना "शिवरायाचे आठवावे रूप, शिवरायाचा आठवावा प्रताप" असेच म्हणावेसे वाटले. थोडक्यात त्यांच्या डोक्यात देखील "भगवंताच्या अधिष्ठाना"चा अर्थ वेगळाच असावा असे म्हणायला जागा आहे. पण दुर्दैवाने नंतर जनता नुसतीच भगवंताच्या अधिष्ठानाच्या मागे लागली आणि जपमाळा ओढत बसू लागली. त्या संदर्भात लोकजागृतीच्या उद्देशाने ज्ञानेश्वरच नाही तर कृष्णाची द्वारका बुडणे, येशूला क्रुसिफाय करणे, मदीनेच्या मशिदीची घोडशाळा बनणे, जेहोवांचे सुवर्णमंदीर भंगणे अशा अनेक ऐतिहासिक दाखले देत सावरकर शेवटी म्हणतातः

"रामास हराम समजणारेही जे यश मिळवू शकतात ते ऐहीक यश ज्यास हवे, त्याने ते अद्ययावत वैज्ञानिक सामर्थ्य संपादावे. चळवळीत ते सामर्थ्य असले तर भगवंताच्या सामर्थ्यावाचून काही अडत नाही. ते सामर्थ्य नसले तर भगवंताच्या अधिष्ठानासाठी कोटि कोटि जप केले तरी ऐहीक यश मिळत नाही, हाच सिद्धांत"

दुद्रैवाने आज एकीकडे नको इतकी अंधश्रद्धा दिसत आहे तर दुसरीकडे स्वागतार्ह असे वैज्ञानिक वारे पण देशात वाहताना दिसते. तरी देखील या दोन्हीच्या मधे देशाची अवस्था - संरक्षण, पर्यावरण, राजकारण, समाजकारण वगैरे वगैरेच्या विचारात निराशाजनकच दिसते. कारण सामर्थ्य देखील नाही आणि चळवळ देखील नाही, एखाद्या अण्णांचा अपवाद सोडला तर...

असो.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.विकास यांनी लिहिले:"श्री. यनावालांच्या इतर सर्व लेखनाप्रमाणेच या लेखनातूनही भक्तीमार्ग, धर्म, वगैरे मुळे कसे सगळे चुकते हे दाखवताना ज्ञानेश्वरांमुळेच जणू काही देवगिरीचे साम्राज्य बुडाले असे म्हणले गेले आहे."
यावर मी लिहिले:"हा समज पूर्णतया चुकीचा आहे. असे दूरान्वयानेसुद्धा लेखात कुठेही म्हटलेले नाही अथवा सुचवलेले नाही. आपल्याला वाटेल तो समज करून घेणे आणि तदनुसार प्रतिसाद लिहिणे अशोभनीय आहे."
.
आता श्री विकास यांना जर आपल्या मुद्याचे(उपरिनिर्दिष्ट) समर्थन कारायचे असेल तर त्यांनी मूळ लेखातील असा भाग/वाक्य समूह/वाक्यांश निदर्शनाला आणून द्यायला हवा की जो वाचून त्यांनी वरील निष्कर्ष काढला.हे तर्काला धरून झाले असते. पण ते पूर्णतया टाळून त्यांनी जो नवा प्रतिसाद लिहिला तो म्हणजे मुख्य मुद्दा बाजूल टाकून उगीचच इकडे तिकडे केलेली झुडूप झोडपणी आहे.बरेचसे अवांतरच आहे.

सावरकरांनी ज्ञानेश्वरांना देवगिरीच्या राजाला मुसलमानी परचक्राबदल सावध केले नाही म्हणून दोष दिला आहे. आता "आपले" विचारवंत महात्मा जोतिराव फुल्यांचे पुढील वाक्य बघा "ज्ञानेश्वर आणि मुकुंदराज हे दोघे भोंदू साधु होते कारण त्यांनी इथल्या सामान्य लोकांना मुसलमानी आक्रमकांविरुद्ध लढायला प्रवृत्त करून महाराष्ट्रात येऊ पाहणारे पवित्र महंमदी पाऊल थोपवले (अडवले)."

माझे मत असे की ज्ञानेश्वरांवर टीका करण्याच्या बाबतीत सावरकर आणि फुले दोघेही भोंदू आहेत.

मी वरील प्रतिसादांमध्ये यनावालांनी ज्ञानेश्वरांना दोष दिला आहे, त्यांचे ऐतिहासिक कार्य लक्षात न घेता त्यांना भलत्याच जबाबदारीत अडकवून ते त्यांनी केले नाही, असे म्हणून त्यांचे अवमूल्यन केले आहे, असे म्हटले आहे. मला वाटते यनावालांना थोडा संशयाचा फायदा मिळायला हवा. असे म्हणायचे आहे का, की ज्ञानेश्वर खरेच महान संत होते, आणिशक्य असते तर् त्यांनी आपल्या सिद्धी वापरल्याच असत्या, आणि ज्याअर्थी त्यांनी त्या वापरल्या नाहीत, त्याअर्थी त्यांच्याकडे अशा सिद्धी नव्हत्या, आणि कुणाकडेच नसतात.

असे जरी यनावालांचे म्हणणे असेल, तरी ते चूकच आहे. काही प्रतिसादकांनी हे ध्यानात आणून द्यायचा प्रयत्न केलेला आहे, पण ते यनावाला खुल्या मनाने ऐकून घ्यायला तयार नाहीत असे दिसते. संत सिद्धी वापरत नाहीत म्हणजे त्या नाहीत असे म्हणणे म्हणजे डेमॉन्स्ट्रेशन केल्याशिवाय मी मानणार नाही एवढाच त्याचा अर्थ होतो. तुमच्या समाधानासाठी त्यांनी असे प्रदर्शन करावे ही हास्यास्पद अपेक्षा आहे. असो. तो वेगळा मुद्दा होतो.

कुठलेही प्रमाण नसल्याने सिद्धींवर माझा विश्वास नाही, असे साधे सरळ विधान मांडण्यासाठी चुकीचे ऐतिहासिक दाखले देणे, यातून आपल्या एकांगी विचारसरणीचे प्रदर्शन होते, बाकी काही नाही. शब्दप्रामाण्य मानणारे लोक आपल्या या असल्या तर्कशास्त्राला स्वीकारणार नाहीत, त्यामुळे आपला खटाटोप व्यर्थ आहे.

यनावाला,धम्मकलाडू,ऋषिकेश, आळश्यांचा राजा,मूकवाचक, आजूनकोनमी,विकास, नितीन थत्ते,Nile,धनंजय,विनायक गोरे, राही,प्रियाली ह्या सर्वाशी एकाचवेळी सहमत! :)

--मनोबा

हे अति-अवान्तर होणार आहे पण प्रसंगोपात्त असल्यामुळे करतो.

'मतितार्थ' ह्याच्याऐवजी 'मथितार्थ' असे हवे. अंतःकाल, अंधःकार, धूम्रपान ह्यासारखाच हाहि एक अंगवळणी पडलेला अयोग्य उच्चार आहे.

श्री. यनावाला म्हणतातः आता श्री विकास यांना जर आपल्या मुद्याचे(उपरिनिर्दिष्ट) समर्थन कारायचे असेल तर त्यांनी मूळ लेखातील असा भाग/वाक्य समूह/वाक्यांश निदर्शनाला आणून द्यायला हवा की जो वाचून त्यांनी वरील निष्कर्ष काढला.हे तर्काला धरून झाले असते. पण ते पूर्णतया टाळून त्यांनी जो नवा प्रतिसाद लिहिला तो म्हणजे मुख्य मुद्दा बाजूल टाकून उगीचच इकडे तिकडे केलेली झुडूप झोडपणी आहे.बरेचसे अवांतरच आहे.

मला वाटते त्यांचा आक्षेप हा मी, "...भक्तीमार्ग, धर्म, वगैरे मुळे कसे सगळे चुकते हे दाखवताना ज्ञानेश्वरांमुळेच जणू काही देवगिरीचे साम्राज्य बुडाले असे म्हणले गेले आहे" असे जे म्हणले त्याच्याशी आहे. ते पुढे असे देखील म्हणतात की, "असे दूरान्वयानेसुद्धा लेखात कुठेही म्हटलेले नाही अथवा सुचवलेले नाही."

मात्र त्यांचा हा खुलासा पटण्यासारखा नाही. त्याची अनेक कारणे आहेत. सर्वप्रथम ज्ञानेश्वरांचे कार्य हे धर्म संकल्पनेचा वापर करून समाजाशी निगडीत होते. त्यासाठी त्यांनी भक्तीमार्गाचा पाया घातला (ज्ञानदेवे रचीला पाया) असे म्हणले तर ती अतिशयोक्ती नाही. थोडक्यात धर्माचा अणि भक्तीचा संदर्भ होता. आता जर श्री. यनावालांना केवळ त्यांनी इतरत्र प्रतिसादात म्हणल्याप्रमाणे, "योगसाधनेमुळे अष्टसिद्धी प्राप्त होतात. त्यांच्यायोगे अनेक चमत्कार करता येतात असे ग्रंथात लिहिले आहे.तसा समजही रूढ आहे.हा दावा तथ्यहीन आहे. निसर्गनियमांचे उल्लंघन करणारे चमत्कार कोणीही करू शकत नाही.पूर्वीही कोणी केले नाहीत हे पटवून देण्याचा प्रयत्न करणे हा लेखाचा विषय आहे.त्यासाठी दिलेले ऐतिहासिक आधार सत्य आहेत", असेच म्हणायचे असते तर संपूर्ण लेख हा ज्ञानेश्वरांच्या एकाच उदाहरणावर राहीला नसता. अगदी ज्ञानेश्वरांच्या काळापासून ते आजच्या काळातही अनेक उदाहरणे मिळतील ज्यात कोणी तरी अष्टसिद्धी प्राप्त झाल्या असे म्हणलेले सापडेल आणि त्यावर टिपण्णी करता आली असती...

पण वर इतरांनी म्हणल्याप्रमाणे सावरकरांनी मांडलेले स्थलकालसापेक्ष उदाहरण येथे देत केवळ ज्ञानेश्वर हाच मुद्दा केल्याचे जाणवले. बरं त्याच उदाहरणावरून जायचे म्हणले तर मग इस्लामी आक्रमणे सफल होण्याचे कारण काय विज्ञानवाद होता, आक्रमक हे धार्मिक नव्हते असे म्हणायचे आहे का?

त्या व्यतिरीक्त जर श्री. यनावाला म्हणतात तसे त्यांचा उद्देश हा ज्ञानेश्वर, धर्म, भक्ती यांच्यावर टिका करायचा नसला तर ज्ञानेश्वरांचे अध्यात्मिक असणे, तसेच धर्म, भक्ती वगैरे हे किमान इतरांनी मानण्यावर त्यांचा आ़क्षेप नाही असे समजावे का, हे त्यांनी स्पष्ट केले तर बरे होईल.

थोडक्यात वडाची साल पिंपळाला लावून नको तेथे समाज प्रबोधन करण्याचा हा प्रयत्न वाटला. कदाचीत तो श्री. यनावाला म्हणत असल्याप्रमाणे, त्यांच्या बुद्धीला पटत असेलही. पण त्याचा अर्थ इतरांच्या बुद्धीस तो पटेलच असे नाही आणि त्यातील फोलपणा जाणवणारच नाही असे देखील नाही.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
कांही सदस्यांनी ताटा-पाटाविषयी काही लिहिले आहे.म्हणजे बसायला पाट द्यावा पण भरलेले ताट देऊ नये.इत्यादि.
.
त्याकाळींही गरिबी होतीच. मग " योगिराजांनी सिद्धींच्या योगे गरिबांना काही लाभ का मिळवून दिला नाही?" असे ''चालविली भिंती.." या लेखात कुठे एका शब्दाने तरी म्हटले आहे का? वाच्यार्थाने सोडा लक्षणार्थाने तरी सुचवले आहे का? नाही ना? मग कांही विचार न करता मनात येईल ते गृहीत धरून कळफलक बडवून ताट-पाट,ताट-पाट लिहिण्यात काय अर्थ आहे ?

मित्र हो,

" माझे मत असे आहे की ज्यात निसर्ग नियमाचे उल्लंघन होईल असा कोणताही चमत्कार कोणीही करू शकत नाही.पूर्वी कोणी केलेला नाही" यावर आपले मत नोंदताना आळशांचा राजा म्हणतात, 'माझेही असेच मत आहे. फक्त थोडा फरक आहे. आपल्याला अजून माहीत न झालेले काही निसर्ग नियम असू शकतात असे मानण्याचा नम्रपणा माझ्यात आहे. अशा अजून माहीत न झालेल्या निसर्गनियमांचे उदाहरण हे चमत्कारासम वाटू शकते.'

तेच प्रतिपादन प्रा. अद्वायानंद गळतगे आपल्या 'विज्ञान आणि चमत्कार' ग्रंथात सडेतोडपणे म्हणतात.
ग्रंथपरीक्षण येय़े वाचायला मिळेल.

लेखक - प्राचार्य गळतगे

संपुर्ण ग्रंथ विज्ञान आणि चमत्कार भाग १ आणि विज्ञान आणि चमत्कार भाग २ वाचा. त्यात बुद्धिवाद्यांच्या विचारांचे संपुर्ण खंडन सडेतोडपणे केले आहे. त्यातच भाग २ च्या २५१ पानावर संत ज्ञानेश्वरांच्या भिंत चालवण्याच्या चमत्काराचे स्पष्टीकरण दिले आहे.
नाड़ी ग्रंथ प्रेमी
शशि ओक.
मो.क्र.९८८१९०१०४९

"चमत्कार म्हणजे निसर्गनियमाचे उल्लंघन असा अर्थ असेल तर तसा चमत्कार कोणी करू शकत नाही,कोणी कधी केलेला नाही, असे माझे ठाम मत आहे."

आपल्याला सर्व निसर्गनियम ठाऊक आहेत असा दावा आपण करू शकतो का?
.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.शरद कोर्डे म्हणतात,"आपल्याला सर्व निसर्गनियम ठाऊक आहेत असा दावा आपण करू शकतो का?"

नाही.असा दावा नाही.पण ज्ञात वा अज्ञात अशा कोणत्याही निसर्ग नियमाचे उल्लंघन कोणीही करू शकत नाही असे म्हणणे आहे.
.काही कल्पना लढवून कोणी असा नियम सांगावा जो विज्ञानाला अद्यापि अज्ञात आहे.मला तरी काही सुचत नाही.
.फुलाचा रंग निसर्गतः पिवळा असेल तर योगसामर्थ्याने तो कोणीही लाल करू शकणार नाही.हे विज्ञानाच्या पुस्तकात लिहिलेले नसेल.पण आपल्याला कॉमनसेन्सने समजते.
.अष्टसिद्धींविषयी जे विवरण दिले आहे त्यावरून प्रत्येक सिद्धिचमत्कार म्हणजे निसर्गनियमाचे उल्लंघनच आहे.ते होऊ शकत नाही.
>"अणुपासोनि ब्रह्मांडा एव्हढा होत जातसे"(अणिमा-गरिमा सिद्धी).ही केवळ कविकल्पना आहे.
> अहिल्येची शिळा करणे, झोळीतील टरबुजाचे धडावेगळे झालेले, रक्त ठिबकणारे मानवी शीर करणे(शनिमाहात्म्य) ,बाईचे रूपांतर मांजरीत करणे(हॅरी पॉटर) असे चमत्कार अशक्य कोटीतील आहेत.
.थोडक्यात म्हणजे दिव्य,अलौकिक,अतिमानवी अशी शक्ती कोणाकडेही नाही.पूर्वीही नव्हती. आश्चर्यकारक वाटणार्‍या ज्या ज्या गोष्टी माणसाला करता येतात त्याचे वैज्ञानिक स्पष्टीकरण देता येते.(उदा.उंच जागेवरून पाण्यात सूर मारताना हवेतल्या हवेत कोलांटी घेणे.)