शुभेच्छा.

गोट्या - शब्द - गल (खेळायसाठी खणलेला छोटा खड्डा) , बंटा (मोठी गोटी), वीत
विटी-दांडू
लंगडी
लगोरी
अप्पा-रप्पी
रुमाल-पाणी

- जसे आठवतील तसे टाकत राहीन.

लहानपणी आम्ही "डबा ऐसपैस" नावाचा लपाछपीचा खेळ खेळत असू. त्यात "डबा उडवणे" आणि "बाटली फुटणे" (राज्य असलेल्याने चुकीच्या मुलाचे नाव पुकारणे) असे शब्द होते. गोट्यांच्या खेळात "एकलम खाजा" पासून खूपच अर्थहीन शब्द असत.

नितिन थत्ते

उपक्रमावरच सापडलेली लिंक. (आभार - गुगल)

एकेक खेळ आनि त्याची वर्जन घेणे सोयीस्कर वाटते. नाहितर शब्द सुचणे कठीण व्हायचे:

अनेक खेळांतील सामायिक शब्दः
राज्य, 'सुटणे' (हे सुटणे म्हणजे पहिले राज्य कोणावर यावे हे ठरविणे, याच्या पद्धती अनेक आहेत), भिडु, संघ, गट

खेळ: लपंडाव
काहि नावे / वर्जन्सः लपाछुपी, स्टॉप-स्टॉप, डबाऐसपैस
संबंधित शब्दः थप्पा/धप्पा, डबा फेकणे, बाटली फोडणे, स्टॉप

खेळः साखळी
काहि प्रकारः सोनसाखळी, अख्खी साखळी

खेळः कबड्डी / हुतुतु
संबंधित शब्दः पकड, कैची, पलटी, दम

खेळः खोखो
प्रकारः उभा खोखो, बैठा खोखो
संबंधित शब्दः खो, बॅक खो, पोल

खेळ: मल्लखांब
प्रकारः मल्लखांब, दोरीवरचा मल्लखांब
संबंधित शब्दः खांब, सरक, पकड, (खांबाच्या टोकावर उभे रहाणे याला एक खास शब्द आहे, कोणाला आठवतोय?)

खेळः पत्ते
संबंधित शब्दः उतरी, ट्र्म/जोकर, हात, गुलाम/गुल्ल्या, राणी/बेगम
प्रकार१: झब्बु / गाढवडाव / बेरीज झब्बु
संबंधित शब्दः कटाप् , झब्बु, गाढव
प्रकार२: रम्मी
संबंधित शब्दः सिक्वेन्स, प्युअर सिक्वेन्स, हँड रमी

तुर्तास इतकेच .. पुन्हा मोकळा वेळ मिळाला की भर घालतो :)

इतर काहि खेळः आंधळी कोशिंबीर, कांदाफोडी,

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

विटी दांडूमध्ये दूर कोलवलेली विटी जमिनीवर पडली रे पडली की 'हलचुल-साफसुफ नो' असे धेडगुजरी शब्द मोठ्याने ओरडत असू. कधी कधी विटी सपाट जमिनीवर पडली की तिच्या टोकावर दांडू आपटून ती कोलवणे कठिण जाई.तेव्हा काही डोकेबाज मुले विटीच्या टोकाखालची माती फुंकर घालघालून किंवा आजूबाजूला बोटांनी उकरून दूर करीत.विटीच्या टोकाखाली खळगा निर्माण झाल्यावर ती कोलवणे सोपे जाई. त्याला प्रतिबंध म्हणून असे आधीच ओरडायचे.
छप्पापाणी,तळ्यात-मळ्यात,सूरपारंब्या,खांब-खांब-खांबोली,राम-लक्ष्मण-सीता(ईनमीनतीन),या आधीच उल्लेख केला गेलेला आबादुबी,लगोरी असे आणखी काही खेळ असत. ठिकरी,सागरगोटे असे खास मुलींचे खेळही होते.

या नावाचा एक बैठा खेळ आम्ही खेळत असू. त्याला कोणतेही साधन लागत नाही. दोघात सुद्धा हा खेळ खेळता येतो, पण चार पाच किंवा जास्त लोक असल्यास मजा येते. ज्याच्यावर राज्य असेल त्याने आज्ञा करायची. उदाहरणार्थ "हसा", " डोक्याला हात लावा" असे काहीही. पण त्याच्या मागे "शिवाजी म्हणतो" जोडलेले असेल तरच इतरांनी ती पाळायची. नाही तर तिकडे दुर्लक्ष करायचे. यात जो चूक करेल त्याच्यावर राज्य. त्यानंतर दुसरा कोणी चुकेपर्यंत त्याने हुकूम करायचे (आपला घसा सुकवायचा).

वर काही प्रतिसादकांनी ज्या दोन लिंक्स दिल्या आहेत त्याचा उपयोग करून मी तिथल्या खेळ-आठवणी वाचल्या. फार मोहरून गेलो, जुने दिवस आठवले तसेच आज पोटापाण्यासाठी आठी दिशांना भरकटलेले [काही वरही गेलेले] त्यावेळेचे सवंगडीही आठवले. गॉश्श्...काय दिवस होते ते...टोटल मॅजिक, आय बेट.

अजूनही उल्लेख न झालेले एकदोन फुटकळ खेळ आठवतात.

१. भोवरा ~ एक बर्‍यापैकी मोठे वर्तुळ खडूने [खडू नसला की, समोर असलेल्या कंपोस्ट खताच्या गोडाऊनमध्ये बाजूला टाकलेल्या गोणीच्या तळाला अडकलेली ती पांढरीशुभ्र खतपावडर पळवून - कोल्हापुरी भाषेत 'ढापून' - आणायची आणि सर्कल आखायचे.] काढायचे आणि 'चकायचे' - चकायचे म्हणजे चौघेजण असले की कुणाचा भोवरा वर्तुळात डोकेफोडीसाठी ठेवायचा याचा "डिसिजन्". चौघांनी एकमेकाच्या हातात - पंजे - हात गुंफून एकाच वेळी एकतर उलटे किंवा सुलटे पंजे करायचे. ज्याचे पंजे सम असतील तो बाजूला. विषम असतील् त्यानी पुन्हा तो 'चकणे' प्रकार करायचा आणि शेवटी जो हरेल त्याचा भोवरा मग त्या रिंगणात. बाकीचे तिघे "क्रूर" आनंदाने आपल्याकडील भोवर्‍याला दोरीने गुंडाळून अणुकुचीदार आर्‍याने रिंगणातल्या भोवर्‍याचा वेध घ्यायचे. ज्याच्या भोवर्‍याने पक्का वेधा घेतला असेल त्याच्या भोवर्‍याला तो भोवराहीन खेळाडू हात लावीत नसे, पण दुसर्‍या एखाद्याचा भोवरा रिंगणातल्या भोवर्‍याला स्पर्श करू शकला नाही तर तो मग रिंगणात आणि पहिल्याची सुटका. असा खेळ त्यापैकी किमान एक भोवरा 'फुटे' पर्यंत चाले. ज्याचा फुटे तो इतरांच्या दृष्टीने 'नपुसंक"....कोल्हापुरी भाषेत याला काहीसे अश्लिल विशेषण आहे, पण इथे नको.

२. नक्का-दुव्वा-तिय्या-पोगा ~
हा एक बैठा खेळ. चार मित्र-खेळाडू. एक चौकान. चौकोनाची पहिली रेघ म्हणजे 'नक्का'. दुसरी शेजारी एक जादाची रेघ...दुव्वा....तिसरीला दोन जादा रेघा...तिय्या...आणि चौथीला तीन् जादा...पोगा.

पहिल्या गड्याच्या हातात २०-२५ लहानलहान बटन्स्. [शर्टाला असतात तसले, कित्येकवेळा रंगीतही दुकानात विकत मिळायचे]. पहिला गडी सौदा पुकारणार....'हाय्य का कुणी ? लावा कित्यी लावताय तेवढं...." बटनरूपी फासे खुळखुळवले जात. मग 'बिडर्स' आपापल्या मगदुरीप्रमाणे त्या चार घरावर आपली संपत्ती जाहीर करायचे....[संपत्ती म्हणजे हनीड्यू, बर्कले, चारमिनारची पाकिटे....स्वस्त असलेली....त्यातही कॅप्स्टन, पासिंग् शो, कॅव्हेन्डर्स असेल् तर एका पासिंग शो ला दहा पिवळा हत्ती....एखाद्याने कुठून् तरी 'डनहिल' चे पाकिट पैदा केले होते, तर त्याच्याकडे जणू काही त्याने लंडनहून कोहिनूरच आणला की काय अशा असूयेने आम्ही त्याच्याकडे पाह्यचो].

जुगारच होता एकप्रकारे म्हणा. बोली होताना एक घर कायम रिकामे ठेवावे लागे. म्हणजे त्या तीन खेळाडूंनी नक्का तिय्या आणि पोगा 'रिझर्व्ह' केला तर उरलेला दुव्वा ज्याच्या हाती ते फासे आहेत त्याच्या नावे झाला. बोली झाल्यावर हा बटनधारी कॉलर जोरजोराने आपल्या हातातील बटने हलवून त्यातील अर्धी बटने [कमीजास्तही] रिंगणात टाकी आणि मग त्या बटनांचा चार-चार असा ग्रुप केला जाईल. समजा तिथे १९ बटन्स आली असतील तर प्रत्येकी ४ या प्रमाणे १६ बटन्स बाजूला जातील...मग उरलेली ३ बटन्स म्हणजे गेम 'तिय्या' चा झाला. ज्याने तिय्यावर बोली लावली असेल त्याला त्याने लावलेल्या 'इस्टेटी'च्या तिप्पट भाव मिळणार, तर नक्का आणि पोगा यावर् बोली दिलेल्यांची 'इस्टेट' जप्त.

फार रंगून जाण्याचे प्रसंग येत. मारामार्‍याही होत.

जोड साखळी, खांब खांब खांबोळी, ठिकरी पाणि, नाव गाव फळ फुल, आई च पत्र, पत्ते-भिकार सावकार, गुलाम चोर, ३०४ (ऊनो), बदाम सात...

टिपर्‍या, किंवा हॉप्स्कॉच् चा खेळ.

टिपरी फेकताना "उठी" का "बशी" असे विचारायचे. बाकीच्यांनी उठी सांगितले तर उभे राहून चौकटात (घरात) टिपरी फेकायची; बशी सांगितल्यास खाली बसून फेकायची.

उस्केल अशा विचित्र नावाचा खेळ मी लहानपणी खेळलेलो आहे. नियम नक्की आठवत नाहीत. पण अनेक चौकोन आखून त्यांची दोन बाय चार किंवा अधिक अशी ग्रिड बनवायची. एका पार्टीने त्या ग्रिड्समधून जाणार्‍या लेन्स वर पहारा ठेवायचा आणि दुसर्‍या पार्टीने त्या सर्व ग्रिड्स पार करायच्या असा तो खेळ होता. त्यातील "जंपेल" ही टर्म आणि "जंपे.....ल्" असे ओरडत मोठी उडी मारत सेकंडलास्ट किंवा शेवटचा टप्पा पार करत असलेले आठवते आहे.

खेळ - भवरा
खेळातील शब्द-
रींगन (भोवरा ठेवण्यासाठी जमिनीवरील वर्तुळ)
कोचा (रींगनातल्या भोवर्‍याला दुसर्‍या भोवर्‍याने केलेला घाव)
जाई (भोवर्‍याला फिरवण्याची जाळी)
आस (कोचा न बसता फक्त स्पर्श झाल्यास)
आर (फिरवण्यासाठी किंवा कोचा मारण्यासाठी भोवरर्‍याचे टोक)
वरील शब्द अशुद्ध वाटु शकतात पण या खेळात ते वापरले जातात.

१)ध SS प्पा , इस्टॉप - लपंडाव
२)विष आणि अमृत - विषामृत
३) कबड्डी कबड्डी - कबड्डी
४) हुकुम, हात करणे, पिसणे, झब्बू, नोटेठोम, भिकारसावकार, पाचतीनदोन, लॅडीज, रम्मी - पत्ते
५) एक खेळ होता, नाव आठवत नाही, सगळ्यांनी कोपर्‍यातले खांब पकडायचे आणि ज्याच्यावर राज्य येईल त्याने तो कोपरा मिळवायचा, इतरांनी अदलाबदल करायची
६) दुसरा एक खेळ ज्यामध्ये इतरांनी एखादी वस्तू (रूमाल) एकमेकांमध्ये पास करायची, राज्य येणार्‍याने पकडून दाखवायची.
७) आउट - लंगडीमध्ये इंग्रजी शब्दच वापरायचो
८) पैसापाणी, क्वीन, सोंगट्या, ब्रेक, कव्हर, चोरपोलिस, गेम - कॅरम
९)सगळ्या खेळात वापरले जाणारे शब्द- चिडीचा डाव, रडीचा डाव, रड्या, चिडकाबिब्बा

सूचना: या शब्दकोशात काही इंग्रजी शब्द सुध्दा टाकावे, कारण ते शब्द जसेच्या तसे वापरण्यातच खेळाची मजा आहे.