टिपी टिपी टॉप टॉप या नावाचा एक खेळ खेळायचो हे आठवले. खेळण्याची पद्धत अशीः

ज्याच्यावर राज्य असेल तो म्हणायचाः टिपी टिपी टॉप टॉप
तो सोडून बाकीचे भिडूः व्हॉट कलर युव्व्वर
ज्याच्यावर राज्य असेल तोः माझा रंग सांगू का?
तो सोडून बाकीचे भिडूः सांग सांग
ज्याच्यावर राज्य असेल तोः नी-ईळा

असे झाले की निळ्या रंगाच्या वस्तूला हात लावण्यासाठी भिडूंनी पळायचे. आणि राज्य असलेला प्राणी त्यांना पकडण्यासाठी पळणार. ज्याच्या हात निऴ्या रंगाच्या वस्तूला लागलेला असेल तो वरप्राप्ती झालेल्या हिरण्यकश्यपूप्रमाणे सुरक्षित. बाकीच्यांनी नुसती पळापळ करायची. एकाच वस्तूला दोघांनी हात लावायचा नाही, किंवा स्वतःच्या अंगावरील कपड्यांचे रंग हे बेरजेत धरले जाणार नाहीत ही त्यातली अट.

याच धर्तीवर दगड का माती किंवा लोखंड का माती असे खेळही खेळता यायचे. मातीवर पाय असला की आऊट करता यायचे अन्यथा नाही.

खास पावसाळ्यात खेळल्या जाणार्‍या या खेळात सायकलच्या चाकाचे स्पोक्स चिखलात रुतवीत राज्य असणार्‍या भिडूला घरापासून दुर नेले जाते. जिथे स्पोक्सची तार रुतून उभी राहणार नाही तेथुन घरापर्यंत त्याला पायाच्या अंगठ्याने तार पकडून लंगडी घालीत परत यायचे असते.

एका रेषेच्या या बाजुला तळे, दुसरीकडे मळा.
तळ्यात म्हटले की तळ्यात ऊडी मारायची किंवा तळ्यातच असले तर तिथेच थांबायचे.
मळ्यात म्हटले की मळ्यात ऊडी मारायची किंवा मळ्यातच असले तर तिथेच थांबायचे.
त्यात आनखिन पुढचा भाग म्हणजे खळ्यात.
मग तो तळ्यात मळ्यात खळ्यात असा खेळ होतो.

चिमणी भुर्रर्र - कावळा भुर्रर्र
सर्वांनी एकमेकांना दिसेल अश्या जागा घ्यायच्या. (गोलात बसा)
भुर्रर्र असेल तर बोट किंवा हात वर करुन भुर्रर्र म्हणायचे
म्हशीला भुर्रर्र म्हणले की बाद

वाघ - शेळी
गावकर्‍यांनी गोलाकार एकमेकांचे हात धरुन उभे जितके मोठे वर्तुळ करता येईल तितके मोठे करायचे.
वाघाने शेळीला पकडायचे. शेळीला वर्तुळात फ्री एंट्री एक्सिट. वाघाला अडवायचे (हात न सोडता).

वा! मस्त लेख आणि संकलन!..अजून एक आठवणारा खेळ म्हणजे खांबोळ्या.. काही जण याला खांब-खांब देखील म्हणत असत . एकूण भिडुंची संख्या वजा एक इतक्या खांब/झाडे/पार्किंगमधील वाहने अश्या कोणत्याही वस्तुंना खांब म्हटले जायचे.
ज्याच्यावर राज्य आहे त्याने मधे थांबायचे व इतरांनी खांब बदलत रहायचे.. जर राज्य असणार्‍याला रिकामा खांब सापडला तर ज्याच्याकडे खांब नाही त्याच्या वर राज्य.
तासन् तास चालणारा खेळ आहे हा!

दुसरा खेळ म्हणजे पॅसेज/ग्यालरी क्रिकेट :) .. इथे सर्वसाधारण क्रिकेटचे नियम लागु नसतात. एक टप्पा आऊट पासून थेट भिंती/खिडक्यांवर फटका मारल्यास आऊट होणे वगैरे अत्यंत किचकट ;) असे अनेक नियम आहेत.. शिवाय हा सांघिक खेळ नाहि तर वैयक्तीक खेळ आहे. इथे रन न काढता फक्त एखादा खेळाडू किती बॉल खेळले यावर त्याचे गुण ठरत (दिसत) ;)

बाकी भोवरे, गोट्या, पतंग उडवणे असे साथीचे खेळही खेळलेले आठवतात

ऋषिकेश
------------------
समाजातली सामाजिक जाणीवही अगदी नसल्यातच जमा आहे. सुस्त, मद्दड जनता गोळाभर अन्न गिळून, टीव्हीवरच्या मालिका बघून झोपी जात आहे - सन्जोप राव

लपाछुपी, मामाचं पत्र, डॉग ऍंड बोन, खांब खांब खांबोळी, अटक-मटक चवळी चटक (ह्याला खेळ म्हणायचं का?), मधलं बोट ओळखा पाहू, चोर-पोलीस, चिप्पी (चौकोन आखून टाईल्सच्या एखाद्या तुकड्याच्या सहाय्याने लंगडी घालत किंवा उड्या मारत खेळायचा खेळ), साखळी, कानगोष्टी (हा खेळ फार इंटरेस्टिंग आहे).
कपाळावर टिचकी मारायचाही एक खेळ होता बहुधा- पण तो कसा खेळायचा ते आठवत नाही.

राधिका

जुन्या कळी खेळलेल्या खेळांची ले़ख वाचून आठवण जागी झली. आट्या पाट्या, हुतू..तू, लंगडी असे अनेक खेळ इतिहास जमा झाले. कारणे अनेक पण महत्वाची एक म्हणजे आपण मुलांवर जरा जास्तच अभ्यासाचा बोजा टाकतो दुसरे म्हणजे दुरदर्शन. असो. कालय तस्मै नमः

सदानंद ठाकूर
आम्हाला येथे भेट द्या http://www.mutualfundconsultantindia.com

नवरंग हा खेळ रबरी चेंडूने खेळला जाणारा असे. ह्या खेळात एका वेळेस एक टप्पा मारुन चेंडू पकडायचा, नंतर एका वेळेस २ टप्पे मारुन चेंडू पकडायचा, नंतर एका वेळेस ३ असे एक एक करून ९ टप्प्यापर्यंत वाढवत जायचे. ९ वेगवेगळ्या प्रकाराचे चेंडूचा टप्पे जमिनीवर किंवा भिंतीवर मारून खेळला जायचायचे. ह्या खेळा मुळे लक्षकेंद्रित करण्याची सवय लागायची व चांगला हातांना पायांना व्यायाम होत असे.

राधिकाने लिहिलेला खेळ टिचकी आम्ही पण खेळायचो. ह्या खेळात दोन गट करायचे. दोन्ही गट आपआपल्या गटांच्या प्रत्येक गड्यांना फळ,फुले किंवा भाज्यांची नावे देणार. दोन्ही गट समोरासमोर साधारण ८-१० फुटावर समोरासमोर बसतील. एका गटातल्या भिडुने विरुध्द गटातील गड्याचे डोळे झाकायचे आणि आपल्या गटातील एकाला त्याचे जे नाव ठेवले असेल त्यानावाने बोलवायचे. 'गुलाबाने यावे टिचकी मारुन जावे' असे गाऊन म्हणायचे. डोळे झाकलेल्या गड्याने कोण टिचकी मारुन् गेलं ते ओळखायचे. बरोबर ओळखलं तर एक गुण. असंच विरुध्द् गट खेळेल. ज्या गटाचे जास्त गुण तो गट जिंकला.
ऋषीकेशने सांगितला खांब-खांब खेळ आम्ही पण खेळायचो त्याला आम्ही भिकारी म्हणायचो. आई, दे मला भाकर खांबापाशी उभा असलेला म्हणेल ज्या त्या घरी. दोरीवरच्या उड्या, शिवाजी म्हणतो...., उभा खो-खो .... अंजली म्हणते ते खरंय चेंडुच्या खेळात् लक्षकेंद्रित करण्याची सवय लागते त्याचप्रमाणे सागरगोट्यात डोळ्यांना छान् व्यायाम होतो तर टिचकीच्या खेळात लक्षकेद्रित तर होतेच श्रवणशक्ति तीक्ष्ण होते.

१) डबा ऐसपैस, चोरपोलिस
२) भोवरे आणि त्यातली पोचवापोचवी
३) गोटे (पूर्वी सिमेंटचे ढप यायचे त्यांना आम्ही गोटे म्हणायचे!) :)

या गोट्यांच्या खेळातली भाषा फार मजेशीर असे. हलचूल, सबकुछ, इत्यादी. एकलम् आणि अक्कलची गल्ली कम्पलसरी असे आणि बक्कलचा टोला दिला की सुटला. शेवटी जो उरेल त्याच्यावर पिदी! :)

आम्ही या खेळात लहानपणी फार माहीर होतो. लांबलांबचे गोटे नेम धरून बिनचूक मारायचो. बारा ठोक्यांची भाषा अशी होती,

१) एकलम् खाजा
२) धोबी राजा
३) तिराण बोके
४) चारी चौकटे
५) पंचल पांडव
६) सैय्या दांडव
७) सप्तक टोले
८) अष्टक नल्ले
९) नवे नवे किल्ले
१०) दस्सी गुलामा
११) अक्कल खराटा
१२) बाल मराठा.

:)

आपला,
(नॉस्टॅल्जिक) तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

वाह् हा धागा मस्तच् आहे ! वर नमूद केलेलेच् खेळ आम्ही खेळायचो! उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आमरस चापून बिल्डींगमागच्या झाडाच्या सावलीत पत्त्यांचा डाव टाकायला, किंवा कोणाच्या तरी घरी कंटाळा येईस्तोवर कॅरम खेळायला काय मजा यायची!

डबा ऐसपैस या खेळाच्या नावाबद्दल मला एक गंमतशीर माहीती मिळाली होती, ती मी इथे लिहीली आहे..
थोडक्यात सांगायचे तर असे:

पद्मगंधा प्रकाशनाचा दिवाळी अंक वाचत होते आज.. द.दि. पुंडे नामक लेखकाचा "डबा ऐसपैस, शब्द ऐसपैस" हा लेख वाचला.. आणि मी उडालेच ! त्यात असा उल्लेख होता की बालभारतीच्या ज्ञ्यानदा नाईक लंडनला गेल्या असताना त्यांना तिथे काही मुलं चक्क डबा ऐसपैस खेळताना आढळली! त्यांच्या लंडनस्थायिक मैत्रिणीशी बोलल्यावर त्यांना कळलं की ती मुलं , "द बॉय ,आय स्पाय यु" हा गेम खेळत होते.. तोच बहुधा आपल्याकडे डबा ऐसपैस म्हणून आला.. ! हा उल्लेख वाचून मी उडाले खरं.. पण असा खरंच गेम आहे का, याची मला उत्सुकता शांत बसू देईना.. थोडं गुगललं तेव्हा हे मिळाले.. I Spy..

राहवत नाही म्हणून असाच विषय असलेली मायबोलीवरची लिंक देत आहे. तिथेही बर्‍याच खेळांची नोंद झाली आहे..

या लेखात आणि त्याला आलेल्या प्रतिसादांत उल्लेख झालेले सर्वच खेळ हे 'स्मृतीआड झालेले' या सदरात खरोखर जमा होऊ शकतील काय?

की भारतातील लहान मुलांच्या खेळांशी आपल्यापैकी बहुतेकांचा प्रत्यक्ष (म्हणजे स्वतः खेळण्याकरिता) दैनंदिन संबंध सुटून अनेक वर्षे उलटून गेलेली असल्याने,आज ते आजूबाजूला खेळले गेले तरी आपल्या लक्षात येत नाहीत?

आणि खरोखरच हे खेळ हल्ली खेळले जात नाहीत असे जरी मानले, तरी आजसुद्धा हे खेळ लक्षात असलेले आपल्यासारखे अनेकजण सापडणार नाहीत का? की आपण स्वतःला इतके प्राचीन, इतिहासजमा, एक-पाय-थडग्यात-(किंवा-चितेवर-)वजा समजू लागलो आहोत?

'स्मृतीआड झालेले' म्हणजे नेमके कोणाच्या स्मृतीआड झालेले?

'आज प्रचलित नसलेले', 'नामशेष झालेले' किंवा अगदी 'मृत' म्हटले, तरी समजण्यासारखे आहे एक वेळ. (म्हणजे, आजच्या घडीला यांपैकी कोणताही खेळ खेळणारी एकही व्यक्ती अस्तित्वात नसेल तर. अन्यथा नाही.) पण 'स्मृतीआड झालेले' हे नामाभिधान योग्य वाटत नाही.

'स्मृतीआड झालेले' म्हणजे नेमके कोणाच्या स्मृतीआड झालेले?

हे खेळ लेखिकेच्या 'स्मृतीआड झालेले' असे वाचक समजु शकतो.

शाळेतील बैठा खेळ म्हणजे वहीवर ४-५ ओळींत १ ते १०० आकडे काढायचे आणि मग शेजारील सहाध्यायी जसे सांगेल तसे तसे ते random (अनियमित) आकडे पेनाने रेषा काढून सलग जोडायचे. मात्र ते जोडताना पूर्वी काढलेल्या रेषांना स्पर्श न करता नवीन रेषा काढणे. असो.

आपले बालपण (घरात रु. १००००+ चा दूरचित्रवाणी संच आणि रु. ३०००+ ची केबल जोडणी नसताना सुद्धा) श्रीमंत होते हेच खरे.

--------------------------X--X-------------------------------

इंद्रनिळाचा रंग बहरवी गिरिच्या अंगाला,
मधून जळाची शुभ्र शोभते ती मोहनमाळा,
चौबाजुला थाट दाटला हा हिरवाळीचा,
सृष्टिसतीने साज घेतला पाउसकाळीचा ||