उत्तम माहिती. येथे अधिक चर्चा करता यावी.

गौतमीपुत्र शातकर्णीवरील मागे झालेली चर्चा येथे संदर्भासाठी देते.

परशुराम हा देखील याच दरम्यान माहूर येथे राहत असे. त्याने दक्षिणेत (आणि कोकणात) नागरीकरण आणण्यास मदत केली.

हा परशुराम नेमका कोणता? रेणुकापुत्र परशुरामाला इतक्या नंतर अस्तित्वास आणले तर रामायण महाभारताला कोठे ठेवायचे? की परशुराम ऐतिहासिक मानायचा?

त्यावेळी शकांच्या वसाहतीतील काही भारताकडे सरकले.

विक्रमादित्य शक राजा होता ना? त्याच्या कारकिर्दित विक्रम शके संवत्सर सुरु झाले. शातकर्णीने त्यावर विजय मिळवून शालिवाहन शक हे नवे कॅलेंडर सुरु केले ना?

लेख वाचून गोंधळ निर्माण झाला आहे. अधिक प्रश्न वेळ होईल तसे विचारते.

पुस्तक वाचताना विस्कळित वाटले असेल, त्याची कल्पना येत आहे.
विचार करण्यासारखी खूप माहिती आहे.
पुस्तकाची ओळख दिल्याबाबत धन्यवाद.

हराप्पा संस्कृतीच्या त्यातल्या त्यात आधुनिक (म्हणजे तरी प्राचीनच) स्तरांमध्ये अस्थि पुरायची मडकी सापडली होती, त्याबद्दल दा.ध.कोसंबी संदर्भ देतात. जर हा रिवाज मध्य-आशियाई असेल, तर बहुधा त्याचा भारतात संकर आधीपासून झाला असावा. फक्त शकांपासूनच नव्हे. शकांनी प्रथा दक्षिणेपर्यंत पोचती केली असेल - माहीत नाही.

आश्वलायन गृह्यसूत्रे शकांची हे वैशिष्ट्यपूर्ण... गृह्य सूत्रांबद्दल आणि श्रौत सूत्रांबद्दल संदर्भ, आणि त्यातील वचने प्रमाण म्हणून संस्कृत शास्त्रार्थ-वाङ्मयात खूपदा दिसतात. प्रथांबद्दल आधारसामग्री म्हणून इतिहासाच्या आधुनिक चर्चेतसुद्धा हे गृह्य-श्रौत-सूत्रवाङ्मय येते. शिवाय "ज्याचा संदर्भ ग्रंथांत आहे, त्या आचार्याचा काळ ग्रंथाच्या पूर्वीचा मानावा" अशा प्रकारच्या प्रमाणांतही गृह्य-श्रौत-सूत्रवाङ्मय उल्लेखले जाते. या वाङ्मयाशी माझी मुळीच ओळख नाही, याबद्दल थोडेसे शल्य वाटते. ओळख चांगली असती, तर शकांच्या चर्चेत त्यांचे महत्त्व अधिक जोखून-पारखून समजले असते.

छान ओळख करून दिलीत.
थोडक्यात लेखका विषयीची ओळख वाचून अजूनच आवडले.
पुस्तक मिळाले तर नक्की वाचेन.
(थोडे आधी कळते तर मागवताही आले असते.)

-निनाद

चर्चा चांगली चालली आहे. इतिहासाबाबत असलेल्या नावडीमुळे ह्याबद्दल अधिक मत देता येत नाही.
पण मी असे नेहमीच म्हणतो की, सध्या मानव जसे जीवन जगत आहे, ते आतापर्यंतचे सर्वोत्तम आहे.

पुस्तकाची ओळख करून दिल्याबद्दल धन्यवाद.
पुस्तक विस्कळीत आहे हे जाणवते. शिवाय स्पष्ट संदर्भ, तळटीपा यांविना पुस्तकात ऐतिहासिक माहिती आहे की ठोकताळे? असा प्रश्न पडला.
तरीही पुस्तकातली (धाडसी वाटणारी) विधाने तपासण्याजोगी आहेत हे नक्कीच.
उदा. भारतात लेखनकला साधारण इसपू ६०० साली आली. (तत्पूर्वी चित्रलिपी असायची.) - हे खरे असेल तर ही चित्रलिपी आणि अर्वाचिन लेखनकला यांचा 'रोझेटा स्टोन' कुठे मिळण्याची शक्यता आहे? या चित्रलिपीचा हरप्पन लिपीशी काही संबंध आहे काय? वगैरे.

माहिती देणारा छान लेख.

कुशाण टोळ्यांचे पारीपत्य केल्यावर शालिवाहनाने सुरु केलेले शालीवाहन शक हे माहिती होते फक्त आता पर्यंत.

http://rashtravrat.blogspot.com

माझ्याकडे ए.व्ही.विलियम्स जॅकसन व वि न्से न्ट ए. स्मिथ या लेखकांनी लिहिलेल्या व 1906 या साली प्रसिद्ध झालेल्या हिस्टरी ऑफ इंडिया या पुस्तकाची सॉफ्ट कॉपी उपलब्ध आहे. यावर खालील माहिती मला मिळाली इ.स.पूर्व 27 या कालात सुशर्मन हा कण्व किंवा कण्वायन कुलातला राजा दख्खन (कृष्णा व गोदावरी नद्यांच्या खोर्‍यातील प्रदेश) प्रदेशात राज्य करत होता. आन्ध्र राजकुलातील एका राजाने त्याचा वध करून हे राज्य स्वत:च्या ताब्यात घेतले. आन्ध्र हे राजकुल इ.स.पूर्व 220 या कालापासूनच अस्तित्वात होते. त्यामुळे त्या कुलापैकी कोणत्या राजाने सुशर्मन राजाचा वध केला हे सांगता येत नाही. आन्ध्र राजांची राजधानी कृष्णा नदी काठी असलेले श्रीकाकुलम हे गाव होते. आन्ध्र राजघराण्याचे सर्व राजे स्वत:ला सातवाहन कुलाचे मानत असत व स्वत:ला सातकर्णी हे पद लावून घेत असत. त्यांचे वैयक्तिक नाव हे ज्ञात नसे त्यामुळे कोणता राजा राज्य करत होता हे सांगणे बर्‍याचदा अवघड होते. 17 व्या आ न्ध्र राजाचे नाव 'हल' हे होते ही माहिती सप्तशतकी या मराठी काव्य ग्रंथात त्याच्या नावाचा उल्लेख असल्याने आपल्याला मिळते. आन्ध्र घराण्यातील 21 ते 23 क्रमांकाच्या राजांची माहिती त्यांनी पाडलेल्या नाण्यांच्या वरून मिळते. 21वा राजा पहिला विलिवायकुर हा राजा इ.स.84 मधे गादीवर आला. हा फक्त 6 महिने गादीवर होता. त्याच्या नावाने पाडलेली नाणी उपलब्ध आहेत. या नंतर शिवलाकुर हा त्याचा पुत्र गादीवर आला. त्याने 28 वर्षे राज्य केले व नंतर राजदंड आपला मुलगा दुसरा विलिवायकुर याच्याकडे सोपवला. शिवलाकुर हा मोठा पराक्रमी होता. त्याच्या राज्याच्या पश्चिमेस असलेल्या शक, पल्लव व यवन राजांचा त्याने पराभव केला. या राजांची राज्ये मालवा,गुजरात आणि काठियावाड येथे होती. (या तिन्ही राज्यांबद्दल या पुस्तकात बरीच माहिती दिलेली आहे.)नाहक आणि नहापणा या राजांनी आ न्ध्र राजांशी युद्धे सतत चालू ठेवून बरीच हानी पोहोचवली होती. इ.स.126 मधे विलिवायकुर दुसरा या आन्ध्र राजाने या सर्व पश्चिमेकडच्या शत्रूंचा पूर्ण नाश केला न नहापणा या राजाचा वध केला व चाष्टण या आपल्या क्षत्रपाची उज्जैन येथे नेमणूक केली. इ.स.144 मधे दुसरा विलिवायकुर या राजाची आई 'बलश्री' हिने एक शिला लेख लिहून आपल्या मुलाचे कर्तुत्व रेकॉर्ड करून ठेवले आहे. चाष्टण क्षत्रपाचा वंश उज्जैन च्या गादीवर पुढे अनेक पिढ्या राहिला. चवथ्या शतकात हो ऊन गेलेला चंद्रगुप्त विक्रमादित्य राजा याच्याच वंशातला होता.
इ.स.138 मधे दुसर्‍या विलिवायकुर राजाचा मुलगा दुसरा पुलमयी हा गादीवर आला. चाष्टण या क्षत्रपाचा नातू रुद्रदमन याने आपली मुलगी दक्षमित्रा हिचा विवाह पुलमयी राजाशी करून त्याच्याशी नाते जोडले. हे नाते असूनही पुलमयी व रुद्रदमन यांच्यात इ.स. 145 मधे युद्ध झाले व त्यात रुद्रदमन विजयी झाला. पुलमयी आपला जावई असल्याने त्याने फक्त आपला मुलुख परत ताब्यात घेऊन पुलमयीला सोडून दिले.

हा सर्व इतिहास सत्य मानला तर मग खालील प्रश्न उरतात.

शालीवाहन राजा कोण? त्याच्या नावाने शक का सुरू केला? आणि या शालीवाहन राजाने कोणत्या विक्रमादित्याचा पराभव केला?
चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

भासाची नाटकांबद्दल उत्सुकता वाटते. त्याबद्दल अधिक वाचायला आवडेल.

आणि हे सगळे हल्लीच्या रामायण महाभारता विषयीच्या कल्पनेपेक्षा फार वेगळे आहे.

शक्य आहे परंतु याला भास एकटाच अपवाद नसावा. विशाखादत्ताचे मुद्राराक्षसही याच प्रकारचे आहे. त्यात पर्वतकाचा मृत्यू विषकन्येमुळे होतो. या विषकन्येला आधी चंद्रगुप्ताचा नाश करण्याकरता पाठवलेले असते. पर्वतक म्हणजेच पुरु (पोरस) असा सर्वसामान्य संकेत आहे. परंतु प्रत्यक्षात पुरुचा मृत्यू हे चाणक्याचे षड्यंत्र नव्हते.

भासाची नाटके नाट्यशास्त्राचे नियम पाळत नाहीत असे विकीवर वाचले. मागे गूगलबुक्सवर मुद्राराक्षसात नाट्यशास्त्राचे नियम कसे पाळावे यावर एक पुस्तक वाचले होते. दुर्दैवाने मला ते आता मिळत नाही. (मी नेमके काय सर्च केले होते ते आठवत नाही परंतु ते पुस्तक अतिशय रोचक होते.)

असो. तर, भासाची नाटके नाट्यशास्त्राचे नियम पाळत नाहीत याबाबत लेखक काही लिहितात का?

प्रेषक प्रमोद सहस्रबुद्धे यांनी पुस्तक परिचय करून दिल्याबद्दल त्यांचे तसेच चर्चेत विविध संदर्भपैलूंबाबत उलगडा करण्याचे प्रयत्न करणाऱ्या इतर सहभागी उपक्रमींचे मनःपूर्वक आभार. आजवर माहीत नसलेल्या गोष्टींचा संक्षिप्त आढावा म्हणून हा चर्चा-प्रस्ताव (तथा इतर संदर्भ-दुवे) मी वाचला—अधिक जाणून घेण्याची लालसा उत्पन्न न झाली तर नवलच!

सर्वच माहिती नवीन आहे.
>>चैत्यपूजेतून बुध्दपूर्वकालीन वेळी महाराष्ट्रात अनेक गुंफा तयार झाल्या. (भारतात १२०० गुंफा आहेत त्यातील ९०० महाराष्ट्रात आहे.)
माझी अशी समजूत होती, की बुद्धाच्या काळानंतर या चैत्यभूमी तयार केल्या गेल्या. बहुतांशी व्यापारी/व्यापारउदीमाच्या मुख्य ठाण्यांना जोडणार्‍या मार्गांलगतच्या टेकड्यांमध्ये.

चित्पावनांमध्ये समारंभांनंतर बोडणाचा एक विशिष्ट विधी असतो. त्याचेही मूळ शोधायला हवे असे वाटते.