दोन्ही प्रकार अप्रशस्त आहेत हे तर बरोबर.

पण (सध्याच्या जागतिक वास्तवामुळे) महाराष्ट्रात वाक्य मराठीत आणि तांत्रिक शब्द इंग्रजीत हे चालते. कारण तांत्रिक मूळ शब्द इंग्रजीत असणे हे 'अपेक्षित' असते. जर मराठी ही जागतिक रूलिंग भाषा असती तर इंग्लंडात दुसरे वाक्य चालेल असे आणि पहिले वाक्य गावंढळ वाटले असते.

चीन, ब्राझील आणि सौदी अरेबियातही असेच असावे असे वाटते.

नितिन थत्ते

काय बरोबर आहे याला फारसे महत्त्व नाही, (किंवा दोन्ही चुक् आहे म्हणा) पण् कुठले साहजिक् कुठले आहे? माझे मत पहिले.

पहिले वाक्यं बोलायला मराठीत् वाक्य रचना करता आली पाहिजे त्यात् जितके माहित् असतील् तितके इंग्रजी शब्द घालणे अवघड् नाही.
पण् दुसरीत् इंग्रजीत् वाक्यरचना करता आली पाहिजे, पण् हे येतानाच इंग्रजीतील अनेक नेहमीचे शब्द मात्र माहित नसले पाहिजेत. हे काम मात्र अवघडच आहे (मुद्दाम् मजेशीर बोलायचे असेल तर् दुसरीचा वापर नाटकात-बोलण्यात मी पाहिला आहे.)

दुसरा मुद्दा, दोन मराठी बोलताना पुन्हा साहजिक मराठीत् वाक्यरचना करणार पण (मराठी प्रतिशब्दांच्या तुलनेने)रुळलेले इंग्रजी शब्द त्यात पेरणार हेही साहजिकच आहे. मराठी माणुस, त्याच्या मोडक्यातोडक्या इंग्रजीत एखाद्या इंग्रजीत् बोलु लागला तर् दुसर्‍या उदाहरणाप्रमाणे बोलु लागेल. सदाशिव पेठेतल्या (संबंधितांनी हलके घेणे) एखाद्या काका-आजोबांना हिंदी मनुष्याशी बोलताना पहा बरे, वो दुसरे उदाहरणके जवळ जाता है का नाही ते तुम्हीच मेरेकु सांगो.

-Nile

भूमितीविषयक ही दोन्ही वाक्ये त्या-त्या भाषेसाठी ठीक वाटत नाहीत.

प्रतिशब्द उपलब्ध असल्यामुळे अप्रशस्त वाक्यप्रयोग आहेत. प्रतिशब्द उपलब्ध नसते, तर दोन्ही वाक्ये ठीक आहेत.

नाईल यांच्याशी सहमत. शिवाय तांत्रिक मजकूर सोडला तर पहिल्या प्रकारचे वाक्य प्रतिष्ठित समजत नाहीत.

"तसा मी गॉडवर बिलिव्ह करत नाही पण एव्हरी मॉर्निंगला प्रेयरमात्र करतो."

हे वाक्य हास्यास्पदच समजतात.

नितिन थत्ते

उत्तर बहुदा दिले गेले आहे. दुवा सापडत नाही आहे पण 'बच्चों की भावनाओंको समझो' असा वरुन आदेश आला आहे असे कुठे तरी वाचले होते. बहुदा निवृत्त असल्याने राईलकर सरांना कळाले नसावे. कृपया शिक्षकांनी काय तो खुलासा करावा.

कुठले वाक्य कोणाला प्रतिष्ठित अथवा अप्रतिष्ठित वाटते हे सापेक्ष आहे. वर्गात शिकवताना शिक्षकांनी जसे शिकवले असेल त्याप्रमाणे उत्तर द्यायचा प्रयत्न विद्यार्थी सर्वसाधारणपणे करतात. गणीताच्या शिक्षकाने वाक्यरचनेपेक्षा गणित नियम/ उत्तर हे चूक / बरोबर / समजले आहे यावर लक्ष द्यावे असे माझे प्रामाणिक मत. भाषेचे शिक्षकही अधिकृत अभ्यासक्रमानुसार शिकवत असणार. शिक्षकांनी पहील्याच परिक्षेनंतर त्यांना उत्तरपत्रीकेत कुठल्या भाषेत (देवनागरी, रोमन) कुठले शब्द (इंग्रजी अथवा मराठी) लिहलेले चालतील/ चालणार नाहीत याचा खुलासा विद्यार्थ्यांना करावा. गुण हवे असतील तर विद्यार्थी बरोबर लिहतील.

बाकी ह्या चर्चेला / लोकांना उत्तरे विचारण्याला काहीही अर्थ नाही. आपल्याला भाषेचे केवढे प्रेम, ज्ञान व कळकळ आहे याचे प्रदर्शन करायचा केविलवाणा प्रयत्न!

अर्थात उपक्रमावर अलिकडच्या काळात सतत अशुद्ध व काहीबाही (पुरेसा विदा / अभ्यास नसलेले) लेखन येत आहेत हे दिसले आहे. ते कोण आहेत हे त्यांना माहीत आहे, त्यांनी मांडलेली मते चुकीची आहेत, त्यांच्या सदस्यनामाला बट्टा लावणारी आहेत, त्यांच्या अशुद्धलेखनात भरपूर सुधारणेची गरज आहे हे त्यांना सांगीतले गेले आहे तरी श्रम घ्यायची तयारी नाही की प्रयत्नात प्रामाणीकता दिसत नाही, अश्या लेखकांच्या लेखनावर बहिष्कार टाकायचा मार्ग उपक्रमींनी स्वीकारावा अशी नम्र सूचना करावीशी वाटते.

रंभोरु म्हणजे, बनाना ट्री थाईड वन, हे आठवले.

--
|| बुद्धं सरणं गच्छामि ||

हे कसं काय विसरलो?

The Indian society is supposed to be divided in four varnas. The life of every male person is divided into four ashrams. A boy undergoes an Upanayan ritual at the age of 8 after which he is supposed to go to his Guru's place. He spends his childhood and teen age at Guru's place to learn different Vidyas. This is called brahmacharyashram. After Brahmacharyashram the young man comes back to his parental home. He then gets married and starts his Gruhasthashram.

हे बहुधा दुसर्‍या प्रकारचे वाक्य आहे. अशी वाक्ये सर्रास लिहिली जातात. स्वीकारलीही जातात. त्यांना गावंढळ म्हणण्याचा प्रश्नच नाही. प्रतिशब्द उपलब्ध नसल्याने (किंवा निर्माण न करता) मूळ तांत्रिक शब्द वापरले आहेत.

नितिन थत्ते

शास्त्र म्हणजे नीयम. नीयम म्हणजे नीसर्गाची सातत्यपूर्ण वर्तणूक. एखाद्या वीशयाच्या सततच्या अध्ययनातून निसर्गाची जी एक ठरावीक वर्तणूक सातत्याने आढळून येते. त्या वर्तणूकीला नीयम म्हणता येवू शकते. त्या नीयमांपासून शास्त्र विकसीत होवू शकते. ज्या भाशकांकडून एखादे शास्त्र वीकसित होत जाते, त्या त्या भाशेत नव-नव्या संकल्पनांना नावे दिली जातात.

'योग आसने' ह्या शास्त्रातील संकल्पना भारतीयांकडून रचल्या गेल्या. त्यामूळे परदेशातील संस्कृत भाशेव्यतीरीक्त मंडळींना त्यांच्या भाशेतील क्रियापदे , प्रत्यये लावत ते शास्त्र शिकता येते.
तसेच जे शास्त्र इंग्रजीमधून वीकसित झाले आहे ते इंग्रजी न जाणणारे त्यांच्या-त्यांच्या भाशेत त्यांच्या भाशेतील क्रियापदे , प्रत्यये लावत ते शास्त्र शीकू शकतात.

प्रा. मनोहर राईलकर ह्यांना, 'मराठी भाशकांकडून नव-नवे शास्त्र मराठी (किंवा एखाद्या भारतीय सामायीक ) भाशेतून विकसीत होवून ते शास्त्र सत्य-असत्य च्या चाचणीतून पास होत जावून त्या शास्त्राच्या पक्केपणामुळे त्यास प्रतीश्ठा प्राप्त व्हावी.' असे म्हणावयाचे असावे.

पहील्या प्रकारची भाशा भारतीयांनी/ मराठी भाशकाने इंग्रजीत विकसीत झालेल्या संकल्पना शीकल्यामुळे घडलेली आहे.
दुसर्‍या प्रकारची (भवीश्यातील) भाशा भारताबाहेरील (उदाहरणात इंग्रजी भाशा जाणणार्‍यांनी) मराठीत विकसीत झालेल्या संकल्पना शीकल्यामुळे त्यांच्याकडून घडू शकेल असे कयास करून लिहीली आहे. (त्यातील उदाहरण वाचकांना समजावे म्हणून ओळखीचे ठेवण्यात आलेले आहे.) आणी म्हणून राईलकरांची भाशा चूकीची अजीबात नाही. ते काय म्हणत आहेत तेच चर्चा-प्रस्तावकाला समजलेले नाही, असे मी म्हणेन.

माझ्या लहानपणी मी वापरलेले भूमितीचे पुस्तक उघडून पाहिले. त्यात दिलेल्या मजकुरात रेषाखंड, शिरोबिंदू आणि एकसंपाती हे शब्द नाहीत. त्यातले वाक्य असे आहे : त्रिकोणाचा कोनबिंदू आणि त्याच्या समोरच्या बाजूचा मध्यबिंदू यांना जोडणार्‍या रेषेला मध्यगा म्हणतात. त्रिकोणाच्या तीनही मध्यगा एकाच बिंदूतून जातात.
हे प्रमेय शिकताना आम्हाला काहीही अवघडल्यासारखे वाटले नव्हते.
त्या वेळच्या आमच्या कल्पनेप्रमाणे शिरोबिंदू म्हणजे फक्त त्रिकोणाच्या “पाया“समोर येणारा कोनबिंदू. आणि हा पाया नेहमीच कागदाच्या रुंदीला समांतर असायचा. --वाचक्‍नवी

ही चर्चा आठवली.

नितिन थत्ते

उपक्रमवर सदस्यत्त्व मिळालेले नसल्यामुळे 'अपर्णा लळिंगकर' यांनी लिहिलेले उत्तर कॉपी पेष्ट करत आहे. सदरील उत्तर त्यांनी प्रा.राईलकर सरांना पाठविलेच आहे.

ति प्रा राईलकरसरांस,

सा नमस्कार.

आपला मुद्दा लक्षात आला. मला असं वाटतं की तुम्ही दिलेली दोनही वाक्य वापरणं योग्य नाही. म्हणजे मला असं वाटतं की जे काही लिहायचं असेल ते कोणत्याही एकाच भाषेत लिहावं म्हणजे त्याचा ज्ञान म्हणून खरा उपयोग होईल. उदा. मला जर पाच भाषा येत असतील म्हणून मी एक वाक्य त्या पाचही भाषांची सरमिसळ करून लिहीलं तर ते मला समजेल पण बाकीच्यांना कितपत समजेल. आणि जरी माझ्या आजूबाजूच्या लोकांना ते समजलं (कारण ते सुद्धा माझ्यासारखेच पाच भाषा येणारे) तरी त्याचा ज्ञानसंक्रमण आणि संवर्धनासाठी फारसा उपयोग नाही. कोणत्याही भाषेचा अभ्यासक एकाच भाषेत बोलणं किंवा लिहीणं योग्य आहे हेच सुचवेल. तुम्ही वर दिलेली दोन्ही वाक्य माझ्या लेखी भेळ-भाषा किंवा मिसळ-भाषा याआंतर्गत मोडतात. मी त्यांना मराठी किंवा इंग्रजी भाषेत लिहीलेले म्हणणार नाही. केवळ देवनागरी लिपीत लिहीलं म्हणजे मराठी नाही आणि रोमन लिपीत लिहीलं म्हणजे इंग्रजी नाही हे आपल्या सगळ्यांनाच ठाऊक आहे. जे लोक अशी भेळ-भाषा किंवा मिसळ-भाषा वापरातात त्यांना कोणतीच एक भाषा व्यवस्थित येत नसते.

यामुळे मी वरीलपैकी कोणत्याच वाक्यरचनेला पाठींबा देत नाही. याउलट जर कोणी वरील विधाने खालीलप्रमाणे देतील तर मला ते जास्त भावेल.

मराठी विधान: त्रिकोणाच्या शिरोबिंदूस आणि त्यासमोरील बाजूच्या मध्यबिंदूला जोडणार्‍या रेषाखंडाला त्या त्रिकोणाची मध्यगा असे म्हणतात. त्रिकोणाच्या सर्व मध्यगा एकसंपाती असतात.

English Statement: Line segemnt joining vertex of a traingale and the mid-point of the side opposite to that vertex is called as median. All medians of a triangle are concurrent.

वरील दोन्ही विधानांमधून मला नक्की जे ज्ञान पोहोचवायचे आहे ते व्यवस्थित कोणत्याही एकाच भाषेत पोहोचत आहे असं मला वाटतं.

यावरून एक किस्सा आठवला. मी केंब्रीजमध्ये असताना आमच्या एका तासाला आम्ही गणितातील विविधा भाषांतील पारिभाषिक शब्दांविषयी चर्चा करत होतो. म्हणजे ते शब्द त्या संकल्पनेचा अर्थ नैसर्गिकरित्या त्याभाषेत कसा पोहोचवतात याविषयी बोलत होतो. इंग्रजी मध्ये ट्रॅपेझिअम हा एक चौकोनाचा प्रकार आहे. मराठीत त्याला समलंब चौकोन असं म्हणतात. आमची चर्चा ट्रॅपेझिअमपाशी आल्यावर मी त्यांना आपला समलंब चौकोन हा शब्द सांगीतला आणि तो शब्द त्याप्रकारच्या चौकोनाचा गुणधर्म (या चौकोनाची समोरासमोरील बाजूंची एकच जोडी समांतर असते आणि दुसरी जोडी समांतर नसते. म्हणजे त्या चौकोनाच्या लंबांची एकच जोडी समान असते. म्हणून समलंब चौकोन) कसा स्पष्ट होतो ते सांगीतले. सगळ्यांना खूप नवल वाटलं आणि आनंदही झाला. आमच्या व्याख्यात्यांनीतर मी याचा असा अर्थ कधीच बघीतला नव्हता हे सुद्धा आवर्जुन नमूद केलं. हा किस्सा इथे सांगण्याचा हेतू असा की जर मी भेळ-भाषेत माझे आकलन ठेवले असते तर मला नाही वाटत की हा मराठी परिभाषेचा श्रीमंत पैलू समजला असता. मी फक्त ट्रॅपेझीअम असंच म्हणत राहीले असते. :-) खरंतर इंग्रजी ट्रॅपेझिअम या चौकोनाच्या प्रकाराच्या व्याख्येत अजुनही तेवढी स्पष्टता नाही. म्हणजे काही पाठ्यपुस्तकांमध्ये हे स्पष्टच दिलेलं नाही की ट्रॅपेझिअमला समोरासमोरील बाजूंची एकच जोडी समांतर असते की कमीत कमी एक जोडी. काही ठीकाणी कमीत कमी एक जोडी समांतर असं म्हंटल्यामुळे आयत, चौरस, समांतरभूज चौकोन हे सगळेच ट्रॅपेझिअम होतात. पण मराठीतील समलंब चौकोनाची व्याख्या आणि परिभाषा इतकी स्पष्ट आहे की त्यात वर नमूद केलेला गोंधळ निर्माण होत नाही.

धन्यवाद,

अपर्णा

ता. क.

वर बर्‍याच जणांचं म्हणणं आहे की तांत्रिक शब्द इंग्रजीत असावेत. मला असं वाटतं की हे इंग्रजी माध्यमात ताम्त्रिक विषय शिकलेल्या लोकांचं विधान काहीसं आळसाचं आणि दुजाभाव करणारं वाटतं. कारण आपल्या भाषेत जो पर्यंत आपण तांत्रिक शब्द प्रयत्नपूर्वक आणत नाही तोपर्यंत ते रूजणार नाहीत आणि वाढणार नाहीत. मग आर्थिक दृष्ट्या मागासलेल्या लोकांना तांत्रिक शिक्षण घेण्यासाठी आधी इंग्रजीचाच आधार घ्यावा लागेल. म्हणजे आधी मातृभाषेत नीट शिक्षण नाही त्यात इंग्रजी शिक्षण घेण्यासाठी पळापळ. घरात मदत नसल्याने आणि शाळेत शिकवण्याचा आनंद असल्याने त्यांची बिचार्‍यांची ससेहोलपट.
जपानी भाषा खरंतर खूप अवघड आहे असं म्हणतात. पण सगळं अद्ययावत तंत्रज्ञान आणि तांत्रिक परिभाषा जपानी भाषेत भाषांतरीत होत असते. तेच चायनीज आणि तैवानी, कोरीअन भाषांच्या बाबतीत. त्यांच्या कडच्या मायक्रोसॉफ्ट्च्या संगणक प्रणाली मॅंडरीन मध्ये असतात. आणि आपण तांत्रिक शब्द इंग्रजीत असायला पाहीजे याचं समर्थन करतोय. गंमत आहे नाही.