शिक्षण हे मातृभाषेतून हवे हे निर्विवादरित्या मान्य आहे. प्राथमिक पातळीवर तर ते मातृभाषेतूनच हवे.
मराठी बोलणाऱ्या कुटुंबात वाढणाऱ्या अपत्याचे जेव्हा इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण सुरु होते तेव्हा त्याचा भावनिक कोंडमारा होतो. त्याचा इंग्रजी संकल्पना समजून घेण्याचा प्रवास मराठी संकेत- इंग्रजी अर्थ -इंग्रजी संकेत या व अशा आडवळणांच्या मार्गाने चालतो.
उदा. त्याला स्काय शब्द शिकायचा तर स्काय शब्द ऐकल्याबरोबर पहिल्यांदा तो त्याचा मराठीतला अर्थ शोधतो जेव्हा आकाश हा शब्द सामोरा येतो तेव्हा कुठे मग स्काय ही संकल्पना स्पष्ट होते.

पण मराठी भाषाव्यवहाराची अघोषित मालकी ज्यांच्या कडे आहे त्यांना जगात जे काय श्रेष्ठ आहे ते आपल्याच कर्तृत्वाने कसे आहे हे लांड्यालबाड्या करुन का होईना जागोजाग पटवून द्यायची सवय जडलेली आहे. त्यामूळे जेव्हा विज्ञान मराठी भाषेतून शिकायचा प्रश्न येतो तेव्हा मराठी रुपांतर करतांना अवाजवी सनातनीपणा केल्याने व्यवहारात बोलल्या ऐकल्या जाणाऱ्या मराठी विज्ञानापेक्षा हे मराठीतले विज्ञान म्हणजे बोजडपणाचा उत्तम नमुना ठरते. यातली भाषा मराठी असते पण ती मातृभाषा मराठी नक्कीच नसते.
उदा. सनातनी पणाने इंग्रजी भाषेतील शब्दांचा मराठीत केलेला अनुवाद पहा
कॉम्प्यूटर - संगणक, डिस्क- चकती, टायपिंग-टंकलेखन, किबोर्ड-कळफलक, ऑपरेशन-शल्यचिकित्सा, आयसीयू- अतिवदक्षता कक्ष, सुपरवायझर- पर्यवेक्षक
या सर्व शब्दांपैकी जे मूळ इंग्रजी शब्द आहेत तेच वापरुन मराठी बोलली जाते. ती मराठीच असते इंग्रजी नव्हे.

मराठी भाषांतर करुन कायदा, विद्यूत अभियांत्रिकी (?) या विषयांवरची लिहीलेली पुस्तके वाचली की हा बोजडपणा अधिक प्रकर्षाने जाणवतो.
ज्या बाबी मूळात पाश्चात्य किंवा इंग्रजी जगतातल्या आहेत त्या फक्त लिपि व उच्चारात किरकोळ फेरफार करुन वापरल्या तर मराठी भाषेत विज्ञान व इतर तत्सम शाखांमधले ज्ञान घेणे अधिक सुलभ होईल.

विज्ञान शाखेत भरपूर नवीन लेख/पुस्तके/मासिके प्रसिद्ध होत असतात. ही बहुतेक करून इंग्रजीत असतात. विज्ञान मराठीतून शिकलेल्यांनी याचा लाभ कसा घ्यावा? त्यांच्यासाठी यांचा अनुवाद कोण करणार?

चीन, जपान, फ्रान्स, जर्मनी सगळीकडे पूर्ण देशात एकच भाषा आहे. आपल्याकडे २५-३० अधिकृत आहेत. मराठीतून विज्ञानाचे शिक्षण घेतलेला आणि कन्नडमधून विज्ञानाचे शिक्षण घेतलेला असे दोन लोक एकत्र आले तर त्यांनी संवाद कसा साधायचा?

चीन, जपान मध्ये इंग्रजी नाही याचे आणखी एक कारण म्हणजे तिथल्या लोकांना इंग्रजी शिकण्यात अडचणी येतात. यासाठी जगभर संपादन करणार्‍या कंपन्या निघाल्या आहेत. चिनी/जपानी लोकांना इंग्रजी मासिकात निबंध पाठवायचा असेल तर ते आधी या कंपन्यांकडे पाठवतात. या कंपन्या त्यातील भाषा सुधारून देतात. सुदैवने भारतीयांना असे करण्याची पाळी येत नाही.

--
अनुदिनी : http://rbk137.blogspot.com

सापेक्षता कोणीच कशी लक्षात घेत नाही? आपला मुद्दा बरोबर आहे असे मराठी मन म्हणते, पण संस्कृती वगैरे म्हणाल तर हे सापेक्ष आहे हो.
१००० वर्षापूर्वी प्राकृत अस्तित्वात होती, ५००० हजार वर्षापूर्वी संस्कृत अस्तित्वात होती, मग तुम्ही जिला मातृभाषा म्हणत आहात ती सापेक्ष आहे, आणि तिचे हे रूप म्हणजे संस्कृतमधील कालानुरूप बदल आहे, तो बदल केवळ या भूमीवरील लोकांनी 'सोयीसाठी' केला असेल तर अस्मिता कुठे आहे त्यात?

'सोय' नाही उत्कर्ष महत्वाचा आहे, त्यामध्ये तेच चाक २ वेगळ्या भाषेत बनवायचे कि चाकापासून उर्जा निर्माण करायची हे समजणे महत्वाचे आहे.

आणि मग भाषेवरून भांडणे आणि दुफळी हे तर आपले जन्मतः हक्क आहेत.

भाषा टिकवणे किवा तिचे सौंदर्य वाढवणे महत्वाचे आहे, पण असा अट्टाहास किती उपयोगाचा आहे?

तेच चाक वेगळ्या भाषेत बनवायचे कि चाकापासून उर्जा निर्माण करायची हे समजणे महत्वाचे आहे.

छे हो. आम्ही पहिल्यांदा त्याला चक्र म्हणू आणि मग बघू पुढे काय ते.

;)

मी तर म्हणतो की आपली मराठी ईतकी सम्रूद्ध व्हावी की, ती ईंग्रजी प्रमाणे ती जगभर प्रसारीत व्हावी. पण महाराश्ट्र् हा वेगळा देश झाल्या शिवाय कसं शक्य आहे. अर्थात मी काही फुटीरवादी नाही. पण या भारत देशात महाराश्ट्र देशाची नेहमिच गळचेपी होत आहे. किंबहुना आपणच ती करून घेत असतो. ईतर भाषा आपापल्या डौलाने राहतात. सर्व हिंदी चित्रपट तमिळ, तेलुगु ई. भाषेत प्रसारीत होतात. मराठीत ते झालेले मी पाहीलेले नाही. ऊलट मराठी चित्रपटात व गाण्यात हींदी अढळते.

आता निव्वळ चर्चा करून उपयोगी नाही, क्रुति करायला हवी, आपण मराठी सम्रुद्ध करायला हवी. आपण मराठी भाषा जास्तित जास्त वापरात आणली पाहीजे.

प्रत्येक स्वतंत्र देशाचे अस्तित्व व अस्मिता यांचे प्रतीक म्हणून तीन गोष्टी मानल्या जातात. त्या म्हणजे देशाचा झेंडा, चलन व शिक्षणाचे माध्यम मातृभाषा. महाराष्ट्राला देखील ते होते. ही बाब आपण विसरून चालणार नाही.

पुर्वी मराठी टापांनी गाजवलेला व आज कुरतडुन वाट्याला आलेला महाराष्ट्र नावाचा तुकडा!!!

बाकी लेख उत्तम आहे. प्रश्नच नाही

कोणाचे मन दुखावले असेल तर जाहीर माफी.

उपक्रमावरील पूर्वीचा एक लेख आणि हा लेख यांच्या आशयात साम्य दिसले.

त्या लेखातील हा प्रतिसाद मला आवडला होता.

चीन किंवा जपानमधे परभाषेच्या माध्यमातून बालकांना शिक्षण देणे म्हणजे आपल्या देशाचा झेंडा खाली उतरवणे असे मानतात.

चीन आणि जपानबद्दल आपण लिहिता त्याबद्दल मला कुतुहल आहे. चीनमध्ये नेमक्या किती अधिकृत भाषा आहेत? मँडेरिन, कँटोनिज, पिंग, यीन अशी काहीशी नावे मी ऐकली आहेत. जपानचे तर मला काहीच माहित नाही पण तेथेही एकापेक्षा अधिक अधिकृत भाषा आहेत का? असल्यास नेमक्या किती भाषांतून शिक्षण उपलब्ध आहे आणि असल्यास त्या विद्यार्थ्यांना चीन मधल्या चीनमध्ये पण वेगवेगळ्या प्रदेशांत व्यवसाय-नोकरी करताना भाषेची अडचण जाणवते का? ती अडचण ते कशी निवारतात?

देशाचा झेंडा, चलन व शिक्षणाचे माध्यम मातृभाषा.

देशाचा झेंडा एक असतो. चलन एक असते. (काही अपवाद असतील तर कल्पना नाही.) आपल्या देशाची मातृभाषा कोणती बरे?

बायदवे, माझ्या सासरची मातृभाषा तुळू आहे पण या भाषेला स्वतंत्र लिपी नाही. कर्नाटकातल्या एका भागात ही भाषा बोलली जाते. आपल्या कोकणीचेही तसेच. मातृभाषेतून शिक्षण घेतल्यावर या मुलांना नेमका कर्नाटक आणि महाराष्ट्रातच (स्वतःच्या राज्यातच) कसा कसा फायदा होईल ते विशद करावे. महाराष्ट्रातच १०-१५ (आकडा सपशेल चुकीचा असावा) "मातृ"भाषा बोलल्या जात असतील तर त्या समृद्ध करणे, त्यातील पाठ्यपुस्तके निर्माण करणे, शिक्षक निर्माण करणे वगैरे वगैरे साठी अंदाजे किती खर्च येईल?

तसेच, मातृ आणि पितृभाषा वेगवेगळ्या असल्यास मातृभाषेतूनच शिक्षण का द्यावे हे देखील समजवावे.

चीनमधे भारतासारख्याच अनेक भाषा आहेत. परंतु मध्यवर्ती सरकारने असे ठरवून टाकले आहे की देशाची भाषा फक्त मॅंडरीन हीच राहील. श्री.डोके यांना भारत सरकारने हिंदी हीच फक्त भारताची अधिकृत भाषा राहील असे सांगितले तर चालेल का?
ज्या भाषेचा वापर करून माणसाला रोजचे आयुष्य़ सहजपणे जगता येते ती भाषा माणसे व्यवहारात वापरतात मग ती मातृ असो नाहीतर पितृ असो किंवा परभाषा असो.
माझ्या स्वत:पुरते बोलायचे तर मला माझी मातृभाषा मराठी आणि व्यवसायास उपयुक्त भाषा इंग्रजी या दोन्ही बर्‍यापैकी लिहिता, वाचता आणि बोलता येतात याचा सार्थ अभिमान आहे. चांगले पुस्तक मग ते मराठी असो किंवा इंग्रजी, वाचनाचा आनंद तेवढाच मिळतो. मराठीतून ब्लॉगपोस्ट लिहिल्यावर मला जेवढा आनंद होतो त्याच्यापेक्षा कांकणभर जास्त आनंद इंग्रजीमधून ब्लॉगपोस्ट लिहिल्यावर होतो कारण ती माझी मातृभाषा नसूनही त्या भाषेत बर्‍यापैकी अभिव्यक्ती मला साध्य करता आलेली आहे. भाषेचे साध्य दुसर्‍या माणसाशी संवाद साधणे आहे असे मी मानतो. कोणतीही भाषा वापरून हे ध्येय साध्य होणे हे महत्वाचे वाटते. टोकाचा भाषाभिमान असणे हे बहुधा स्वत:चे दुसर्‍या भाषेतील कौशल्य कमी आहे हे मान्य करण्यासारखे आहे असे मला वाटते.

चन्द्रशेखर

गेली कित्येक दशके "मराठीच्या पंख्याचा वारा गारगार" म्हणून इंग्रजीतून शिक्षण नकोच असे सूर आळविले जातात पण तसा मार्ग कुठल्याही स्तरावरील पिढीसाठी विघातक असा असेल तर नुसत्या मातृभाषेच्या उमाळ्याने, आंधळेपणाने त्या मार्गाने आपल्या पुढील पिढीला जा म्हणून सांगणेही इष्ट नाही. अनिष्ट प्रथेशी संगनमत करण्याने स्वघात नव्हे तर राष्ट्रघातही होतो. इंग्रजीविषयी आत्मियता दाखविणे म्हणजे मराठीशी दुश्मनी अजिबात नाही, किंबहुना तसे माननेही गैर आहे. दोन्ही भाषेचे ज्ञान तितकेच आवश्यक आहे. नळाच्या पाण्यात क्लोरिन मिसळले असते म्हणून मी फक्त नारळातीलच पाणी पिणार असे मानने व्यवहारशून्य आहे, तद्वतच मराठी ही मातृभाषा म्हणून अन्य भाषेतून माझ्या मुलाला मी विज्ञान शिकविणार नाही हे कुठलीही शिक्षणसंस्था मान्य करणार नाही.

मातृभाषेचे महत्व सांगणारे कायमपणे प्रामुख्याने जपान, जर्मनी, चीन या तीन देशांच्या भाषीक उन्नतीचे उदाहरण देतात. या तीन देशावर इंग्रजांनी राज्य केले नाही, पण म्हणून तिथे इंग्रजीचा दुस्वास केला जातो असे मानू नये. बिजिंग ऑलिम्पिकच्यावेळी तर चिनी राज्यकर्त्यानी जाणिवपूर्वक तरूणतरूणी स्वयंसेविकांना इंग्रजीचे धडे गिरविण्याची धडक योजना यशस्वीपणे राबविली होती. कुणी माना वा ना माना "इंग्रजी" ही आज "ग्लोबल लॅन्ग्वेज" झाली आहे आणि ती आपल्या मुलांनी शिकू नये असे कोणताही भारतीय पालक म्हणत नाही... म्हणूही नये.

इंग्रजी साहित्य चालते, इंग्रजी मनोरंजन चालते, इंग्रजीतून आलेली कॉम्प्युटर विद्या चालते, इंग्लंडमध्ये नोकरी करीत असलेला जावई चालतो (हे उदाहरण आमच्याच कॉलनीमध्ये घडले आहे), पण इंग्रजी भाषा चालत नाही हा नक्कीच दुराभिमान आहे.

माझामते सगळ्यांना हा मुद्दा नक्कीच खटकतोय कि कुठे तरी मराठी हि भाषा म्हणून लय पावेल जर मराठी भाषिकांनी काही केला नाही तर, म्हणूनच राज ठाकरे ह्यांची कृती आवडली नाही तरी कुठे तरी मराठी मनामध्ये एक सुखद आनंद देते (निदान मला तरी), किवा उपक्रम सारख्या व्यवस्था ह्या चालताना पाहून देखील मन सुखावते, किवा संदीप खरे ह्यांच्या कविता 'यो' पिढीला पण आवडतात ह्याचाही आनंद होतो. ह्या सगळ्या गोष्टींमध्ये मराठी जगावी हा एक समान धागा आहे.

पण हे कुठे तरी कमी पडतंय असा देखील सगळ्यांना वाटता आहे, म्हणूनच हा शिक्षणाचा मुद्दा, मराठीतून शिकलो तर कदाचित मराठी तगेल अशी एक आशा.

पण मला असा वाटता कि आपण माध्यामाबद्दल बोलत आहोत, मूळ त्रास हा आहे कि पुढील पिढीने मराठी भाषा शिकावी ह्यासाठी गरज निर्माण करणे महत्वाचे आहे. मराठी मध्ये विज्ञान आहे म्हणून कोणी मराठी शिकणार नाही, पण त्या मराठीमधील विज्ञानाचा व्यवहारात उपयोग केला जातो आहे हे दिसले तर मराठीतून विज्ञानाचे शिक्षण घेतले जाईल. मराठीतून भाषा-सौंदर्य नक्कीच शिकले जाऊ शकते आणि त्याचा उपयोग देखील होतो, पण सगळा काही मराठीतून शिकता येईल असा हट्ट विनाकारण आहे.

आज पुणे किवा पुण्यासारखी शहरे सोडल्यास बाकी सर्वदूर जी मराठी शिकवली जाते तिला मराठी म्हणायचा का हा ही मुद्दा आहेच.

प्रतिक म्हणतात त्याप्रमाणे इंग्रजी हि जागतिक भाषा आहे ह्यात शंका नाही, कोणत्यातरी समान धाग्याशिवाय हे जग बांधणे अशक्य आहे.

बऱ्याच जणांनी चीन आणि जपान ह्यांचा मुद्दा काढला आहे, पण मला असे वाटते कि त्यांच्या कार्य क्षमतेला त्यांच्या भाषेमुळे मर्यादा आहेत, मी पोकळ अभिमानाने नाही तर तर्काने सांगतो आहे, कि आज भारतीय माणूस जगात कुठेही काम करू शकतो, त्याच्या कार्यक्षेत्राला मर्यादा नाही ती केवळ इंग्रजीमुळेच असे मला वाटते, चीन आणि जपान ह्यांचे कर्तुत्व कमी लेखात नाहीये मी, पण त्यांच्या मर्यादा आज किवा उद्या सिद्ध होतील आणि हे तर्कानुसार पटते.

मला असेही वाटते कि भाषेकडे आपण एक माध्यम म्हणून पाहिल्यास कसे होईल ? - जसे इंग्रजी भाषा जागतिक स्तरावर चलन वळणासाठी योग्य आहे, मराठी/उर्दू/फ्रेंच अशा भाषा मनोगत अधिक प्रभावशाली मांडण्यासाठी योग्य आहेत.

>>> मराठीतून शिकलो तर कदाचित मराठी तगेल अशी एक आशा. <<<
श्री.आजूनकोणमी यांच्या वरील विधानात किंचित बदल करून मी असे म्हणेन की, 'मराठीतून ऐवजी मराठी शिकलो तर कदाचित मराठी तगेल अशी एक आशा.' मी जरी इंग्रजी भाषेला जागतिक महत्व देत असलो तरीदेखील कोणत्याही स्थितीत मराठी तगेलच यात तीळमात्र संदेह नाही. विज्ञान वा अन्य कोणतीही शाखा मातृभाषेतूनच आत्मसात करायची असा अट्टाहास का केला जातो हे अनाकलनीय आहे. इंग्रजीच्या आक्रमणाने मराठी चिरडून जाईल हा एक "टिपिकल पोलिटिकल इश्शू" आहे जिचा काही विशिष्ट गट आपली "व्होट बँक" मजबूत करण्यासाठी नेहमीच करतात.

गेल्या महिन्यापासून श्री.भालचंद्र नेमाडे यांच्या "हिंदू" कादंबरीमुळे मराठीच्या प्रांगणात चर्चेचा जो सुखद सोहळा चालला आहे, तो पाहता "मराठी" भाषेवर जीवापाड प्रेम करणारे अगणित आहेत हे जाणवण्याइतपत दिसून येत आहे आणि त्याचा परिणाम आज महाविद्यालयात शिकत असलेल्या या पिढीवर दिसत आहे कारण आजचा "केबल" आहारी गेलेला युवकही "हिंदू" कादंबरीबद्दल विचारत आहे. ही नक्कीच "मराठी" कदापिही नष्ट होणार नाही याची खूण आहे. "इंग्रजी" तून विज्ञान शिकले म्हणजे ज्ञानोबा/तुकोबांच्या मराठीला खिंडार पडेल असे मानने फार बालिशपणाचे होईल. या महाकाय देशाच्या ३४ राज्यातील मुले इंग्रजीतून विज्ञान शिकून देशातील/परदेशातील कोणत्याही वैज्ञानिक संस्थेत प्रवेश घेणार आणि महाराष्ट्र या एकमेव राज्यातील मुले मराठीतून विज्ञान शिकुन "स्पर्धात्मक" दुनियेत कोणत्या ठिकाणी असतील याचा विचार कृपया अशी मागणी करणार्‍यांनी प्रथम करावा.

ज्या "चीन" चा मातृभाषेच्या आग्रहासाठी वारंवार उल्लेख केला जातो; तेथील सरकारने नुकताच जारी केलेला आदेश पाहायचा आहे? "चायना डेली" च्या ताज्या अंकातील खाली दिलेली सरकारी घोषणा पहा ~~~~~~

The Chinese government’s plan to improve English fluency in the city consists of 5 parts:

- Toddlers will begin learning the language in kindergarten, to better prepare them for more advanced classes in later grades.
- Every public servant under the age of 40 with a college degree must learn 1000 English sentences.
- By 2015, all government employees must learn at least 100 English sentences, whether they have a college degree or not.
- 60% of service employees, like waiters and hairdressers, must pass English tests covering vocabulary related to their jobs.
- By 2015, a certain number of guides in each museum in the city must be proficient in English as well.

काय सांगते ही बातमी? सरकारने जरी २०१५ ही अंतीम मुदत दिली असली तरी, २००८ पासून इंग्रजीच्या उपयुक्ततेची चीनी नागरिकांना उमज पडली आहे आणि त्या दृष्टीने त्यांचे अव्याहत प्रयत्न चालू आहेतच. इंग्रजीच्या जोरावर चीनच्या युवा पिढीने येत्या पाच वर्षात "अंकल सॅम" च्या भूमीत आपल्या अर्थव्यवस्थेचा झेंडा रोवायचा आहे ही तेथील राज्यकर्त्यांची मनिषा आहे. आणि "लाल ड्रगन" तसे करून दाखविलही.

आजचाच प्रसंग.. आमच्या मोलकरणीच्या मुलाला शाळेत घालायचे आहे. ती सांगत होती, "मला व माझ्या नवर्‍याला दोघांना इंग्रजीतलं एबीसीडीही येत नाहि, पण मुलाला मराठी माध्यमात घालायला लाज वाटते". मोलकरीण ५वी तर तिचा नवरा ७वी शिकलेला आहे. मराठी लिहिता वाचता येते. इंग्रजी येत नाहि. नोकरी अशी नसल्याने शहरोशहरी बदलीचा प्रश्नच नाहि. तरी मुलाला कोणत्या भाषेत सगळे विषय शिकवावे हे तिला कळत नाहि.

मी ७वी पर्यंत मराठी व पुढे सेमी इंग्रजीत शिकलो. मात्र कधी न्यूनगंड जाणवणे सोडाच, मराठी व इंग्रजी दोन्ही बर्‍यापैकी येत असल्याने अभिमानच वाटत आला आहे. मात्र या आजच्या प्रसंगानंतर सध्या समाजात, मराठी माध्यमात घालणे म्हणजे जणू गुन्हा आहे किंवा लाज वाटते तो न्यूनगंड कमी कसा करता येईल? (माझे उदा. देण्यात अर्थ नाहि माझ्या वेळची व आताची परिस्थिती वेगळी आहे).

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?