अनेक प्रथा कालबाह्य असल्या तरी त्या गतानुगतिकते मुळे टिकून आहे. हा एक इनर्शियाच आहे. जन्मोजन्मी हाच पती लाभो या समजुती पोटीच हे सण साजरे केले जातात का? उपवास काय पुण्य मिळवण्याच्या हेतुनेच केला जातो का? अनेक अंधश्रद्धा वा कालबाह्य रुढी परंपरा या तुलनात्मक निरुपद्रवी असतात. त्याला लगेच मानसिक गुलामगिरी, हा तर मानवी बुद्धीचा अवमान अशी तर्ककर्कश व समाजाविन्मुख भुमिका घेउन विरोध करण्यापेक्षा त्यात हळू हळू समयोचित बदल करण्यास प्रवृत्त करणे हे अधिक प्रगल्भतेचे आहे असे मला वाटते. अंनिस चा होळी लहान करा पोळी दान करा हा कृति कार्यक्रम याच धोरणाशी सुसंगत आहे. अनेक गोष्टी कालबाह्य असल्या तरी सामाजिक नोंद वा त्यातील सौंदर्य जतन करण्यासाठी टिकून ठेवल्या जातात. समूह जीवन् सुकर व्हाव म्हणुन काही संकेत अलिखित स्वरुपात निर्माण झाले त्यातलाच काही भाग पुढे रुढी परंपरा झाल्या.
अनेक म्हणी वाक्यप्रचार आजच्या काळात कालबाह्य वा अप्रस्तुत वाटत असल्यातरी भाषेत रुढ आहेत. काहींना त्यात कालबाह्यता दिसेल तर काहींना भाषा सौंदर्य. हा ज्याच्या त्याच्या मेंदुच्या जडणघडणीशी निगडीत आहे.
हस्तिदंती मनोर्‍यातील विद्वान त्यांच्या तर्ककर्कशतेमुळे समाजापासुन तुटुन पडतात म्हणुन त्यांचे महत्व नाकारण्यात अर्थ नाही कारण त्यानी देखील काही विचार दिलेला असतो. समाजाच्या तो पचनी पडायला वेळ लागतो
उत्तम कांबळेंच्या प्रथा अशी न्यारी पुस्तकात देवाला हातभट्टीची चतकोर चपटी नैवेद्याला लागते अशी पण एक प्रथा नोंद आहे.
शेवटी समाज हा विविध स्तरातील असल्याने त्याला एक मापदंड लावता येणार नाही. कालबाह्य झालेल्या क्रुर प्रथा परंपरा बंद करण्यासाठी प्रबोधन व कायदा यानी संयुक्तपणे काम केल्यास त्या आटोक्यात येतील. सतीच्या प्रथेच उदाहरण याबाबत देता येईल.
दारु पिताना चिअर्स असे म्हणुन ग्लासाला ग्लास आपटुन आनंद साजरा करण्याच्या प्रथेला काय बुद्धीप्रामाण्य निकष लावणार ?
असो ! वटपौर्णीमेच्या या ' धाग्या' नी करमणुकीची 'वसुलि' झाली.
प्रकाश घाटपांडे

वट्पौर्निमेला विरोध 'समाजाविन्मुख भुमिका' कशी ठरते?

जेव्हा एखादी प्रथा कालबाह्य झाली आहे असे समाजातल्या बहुसंख्य वर्गाला वाटायला लागते तेव्हा ती प्रथा आपोआप मोडीत निघते. समाजातल्या तथाकथित उच्च वर्गापासून सुरु होऊन खालच्या स्तरापर्यंत ही वाटचाल होते

सहमत आहे.. अगदी वटपौर्णिमेचं उदाहरण घ्या. पूर्वी महिला दिवसभर उपास करीत आता शहरांत सर्रास केवळ पूजा होऊ पर्यत महिला उपवास करतात. हळूहळू हे ही कमी होईलसं वाटतं.

मुळ चर्चाप्रस्तावाशी असहमत. सामाजिक दृष्ट्या सणांचं महत्त्व अजूनहि अबाधित आहे. त्याचे स्वरूप कसे असावे ह्यावर चर्चा करता येईल मात्र ते कसे असावे याचे सरकारने नियम घालणे चुकिचे वाटते. समाजातील बहुमताला पटले की ते बंद होईल. ज्या प्रथा जाचक / अन्यायकारक आहेत त्यावरही कायद्याने बंदी घालण्यापेक्षा/बरोबरच समाजप्रबोधन अधिक फायद्याचे/गरजेचे ठरावे.

बाकी असे सण बंद करायचे म्हणजे काय? त्याविरूद्ध कायदा करायचा की वडाच्या झाडाला दोरी बांधणार्‍या स्त्रियांविरूद्ध खटला भरायचा/अटक करायची की वटपौर्णिमेला स्त्री जमावबंदी आणायची का एखाद्या 'लाल'सेनेच्या गुंडांकडून झाडआंभोवती गस्त घालायची की प्रत्येक झाडाभोवती कुंपणे घालायची? जर उद्या कोणि हा सण साजरा करावा म्हणून सक्ती करत असेल तर त्याला विरोध करता येईल/करावा.

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

>मला तरी हे स्रियांच्या दास्यत्वाचे, गुलामगिरीचे एक चिन्ह वाटते. हे असे सण मोडीत काढायला नको काय?

चिह्न आहे हे पटलं. पण म्हणून ते मोडीत काढलं पाहिजे हा तर्क कळला नाही. हे म्हणजे वेढा घालून बसलेल्या शत्रुसैन्याच्या घोडेस्वारांच्या धुळीतल्या टापांच्या खुणा दररोज् पुसत राहाण्यासारखं आहे. शत्रूचाच नाश केला तर त्या खुणा वार्‍याने आपोआपच मिटणार नाहीत का?

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

>>असे सण मोडीत काढायला नको काय ?
प्रतिसाद वाढविणारे, संकेतस्थळावर सदस्यांची हालचाल वाढविणारे, कै च्या कै चर्चा होणारे, पुरोगामी अशा संस्थळावर उद्या अशा चर्चा मोडीत काढायला हव्यात असा पर्याय येऊ शकतो. त्यामुळे अशा चर्चा आणि असे सण मोडीत काढायला नको असे वाटते.

>>वटपौर्णिमेच्या शुभेच्छा देताना बघितले की हसूच येते
'हसू' हे व्यक्तिसापेक्ष असते. कोणाला कशाचे, तर कोणाला कशाचे हसू येते. मला चर्चा प्रस्तावाचे हसू येते. पण, 'हसून' वटपोर्णिर्मिच्या प्रतिसादाकडे वळू या.

पती आपला सर्वस्व आहे असे मानून त्याच्याबरोबर सुखदु:खे भोगण्यास, त्याच्या प्रापंचिक कार्यात सतत सोबत आहे. पतीसाठी संकटे झेलणारी, पतीवर खूप प्रेम करणारी अशी 'सावित्री' आजच्या काळात असल्यास कोणा पतीला वाईट वाटणार नाही. 'पती' सर्वस्व मानण्याचा काळ नाही. पत्नीने पतीच्या सुखदु:खात सोबत असलेच पाहिजे असा विचार कालबाह्य होत आहे. स्त्रीला दुय्यम स्थान देणारा पुरुषी विचार आता मागे सोडला पाहिजे, असे कोणी म्हटले तरी त्यावर आक्षेप घेण्याचे काही कारण नाही. जन्मोजन्मीचे जाऊ द्या. एका जन्मी तरी या सणाच्या निमित्ताने 'स्त्री पुरुषांचे' प्रेम वाढत असेल, कुटूंबवत्सलता निर्माण होत असेल तर अशा उत्सवाकडे पाहण्याची आमची तरी दृष्टी तशी स्वच्छ आहे.

सावित्रीच्या कथेतून त्या काळी स्त्रिया आपला पती निवडत असायच्या. [असा एक संदेश दिसतो] वराचा शोध घेता घेता 'सावित्रीला' सत्यवान गुणाने आवडावा. त्याच्यावर मोहित होऊन त्याच्याशी लग्न करण्याचा विचार तिने तिच्या पालकांना बोलून दाखवावा. लग्न झाल्यानंतर वर्षभराने पती मरणार आहे असे कळूनही मी त्याच्याशी लग्न करीनच असा निश्चय करणारी, आपले राजवैभव सोडून नवरा,सासू,सासरे यांच्या सेवेत प्रिय होते. आता इथे नवर्‍याची काय सेवा करायची, सासू-सासर्‍यांचे स्त्री च्याआयुष्यात काय महत्त्व असे म्हणता येऊ शकेल. ती काय गुलाम आहे, नोकर आहे, असेही म्हणता येऊ शकेल. 'जिथे पती मी तिथे' हा संदेश आजच्या काळात चालणार नाही. साक्षात यमाशी संवाद् करुन अतिशय चतुराईने आपला पती मिळवणार्‍या स्त्रीची कथा थोतांड असेल पण त्यामागील विचार, भाव समजून घेता आला तर सण-उत्सवाचा एक नवा अर्थ आपले आयुष्य सुखी करेल असे वाटते.

-दिलीप बिरुटे

खालील दुवा पहा.

नारळीकर आणि न्यूटनचे सफरचंदाचे झाड

परंपरा, प्रथा, सण वगैरे वगैरे कालबाह्य झाल्यास नष्ट होतीलच. त्यासाठी विशेष प्रयत्नांची आवश्यकता नाही, असे एकंदर मत दिसते. चर्चा यशस्वी करणाऱ्या सर्वांचा मी मनापासून आभारी आहे.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"