एकदम सहमत. वटसावित्री काय? बहुतेक सर्वच रुढी व कुळाचार हे कालबाह्य, निरर्थक आणि निष्कारण झालेले आहेत् असे माझे स्पष्ट मत आहे. चन्द्रशेखर

धम्मकलाडू यांच्याशी पूर्ण सहमत आहे.
परंतु मला वाटते की वटपौर्णिमा व त्यासारखे सण/प्रथा या सतिच्या प्रथेप्रमाणे समूळ टाकून देण्यापेक्षा किंवा सक्तीच्या करण्यापेक्षा करणार्‍याच्या इच्छेवर सोडावे.

(स्वानुभवः नुकतेच लग्न झालेल्या एखादीला असते हौस असे नवर्‍यासाठी काहीतरी 'स्पेशल' करण्याची! नव्याचे नऊ दिवस सरले की सगळे ठिकाणावर येत असतील...)

श्री धम्मकलाडू यांच्याशी सहमत आहे. घटस्फोटीत, परित्यक्ता महिलांना अशा सणांमुळे काय वाटत असेल याची कल्पना न केलेलीच बरी. या दिवशी एकमेकांना शुभेच्छा देणार्‍या लोकांची कीव वाटते.

________________________________
माझा प्रतिसाद या मार्गदर्शक सूचनांशी सुसंगत आहे का? नसल्यास कृपया खरड अथवा व्यनिने कळवा.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
समजा पत्नीने हे व्रत केले. तिच्या दोन्ही मागण्या पूर्ण झाल्या. तर या जन्मी तिचे निधन पतीच्या आधी होणार.ती पुनर्जन्म घेणार.समजा ५ वर्षांनी पती वारणार. मग तो पुनर्जन्म घेणार. समजा पहिल्या जन्मात पती ५ वर्षांनी मोठा होता. तो दुसर्‍या जन्मात पत्नीच्या वयाचा असणार. तिसर्‍या जन्मात तो पत्नीहून लहान असणार. असे होता होता सातव्या जन्मात पती पत्नी पेक्षा बराच लहान असणार. आकडेमोड करून पाहावी.

हे असे सण मोडीत काढायला नको काय?

मोडीत काढा नाहीतर चिल्लरमध्ये.

असो.

हळदीकुंकू, वटसावित्री वगैरेच्या निमित्ताने जुन्या बायकांना घराबाहेर पडायची मुभा मिळत असे किंवा स्वतःसाठी थोडा टैम. (आता प्लीज कोणी मला वडाभोवती फेर्‍या मारून कसला टैम ते विचारू नये. उत्तर माहित नाही.)

हे सण गेले तर नवे यावेत असे मला वाटते. ;-) वाटली डाळ, पन्हे, पुरणपोळ्या, मोदक, तिळाचे लाडू वगैरे खाण्यासाठी स्पेश्शल दिवस हवेत ना. (आता पुन्हा, मग खा की करून असे सांगू नये. आम्ही सगळेच पदार्थ करतो असे नाही. शेजार्‍यांनी देऊ केलेल्या फराळावरच आमचे भागते. ;-)

१.पिंपळ-सत्यवान (मेल्यावर नवर्‍याचे भूत, दुसरा जन्म घेण्यापूर्वी पिंपळाला लटकत असेल तर)
२.बुक्का-अबीर
३. घरमालका (हरतालकेच्या चालीवर)

असे सण चालतील.

पी.जे.बद्दल क्षमस्व.

जग झपाट्याने बदलते आहे. वटपौर्णिमेसारखे सण लवकर कालबाह्य होणारच आहेत. त्याबद्दल काळजीचे कारण नाही. आता हेच बघा ना. गोर्‍यापान, सोनेरी केसांच्या बार्बी बाहुल्या बाजारात स्वस्तात मिळू लागल्यावर आपली ओबडधोबड लाकडी ठकी बाहुली मरून गेलीच ना? इंग्रजी भाषेच्या सोसापायी प्रादेशिक भाषांचा गळा आपण घोटतच आहोत. तर ते जाऊ देत. मला म्हणायचेय की जर वडाचे झाडच राहिले नाही तर त्याची पूजा कोण करणार? शहरात वडाची झाडे दिसत नाहीत. एकतर त्यांची मुळे इमारतींना त्रासदायक ठरतात आणि असली झाडे जागाही व्यापतात. इंग्रजांनी जेव्हा भारतात पक्क्या सडकांचे जाळे निर्माण केले तेव्हा त्याच्या दोन्ही बाजूंना वड. पिंपळ, आंबा, कडुलिंब, चिंच, बाभूळ अशी देशी झाडे विचारपूर्वक लावली होती. आता एकीकडे अशी घनदाट सावली देणारी झाडे तोडून रस्त्याभोवतालची जागा विविध व्यवसायांसाठी वापरण्याची पद्धत आहे. अनेक लोक बाजारातून वडाच्या फांद्या विकत आणून घरी पूजा करू लागले आहेत. ही चांगली गोष्ट आहे. त्यामुळेही वडाची झाडे लवकर नष्ट होतील.
वटपैर्णिमा हा पुरुषी वर्चस्वाचा सण आहे, याबद्दल शंकाच नाही. आधुनिक महिला शिकलेल्या आहेत. त्यातून नवरा हा एक पशू असतो याबाबत बहुतेक स्त्रीवर्गाचे एकमत असते. असली पीडा सात जन्म कशाला गळ्यात बांधून घ्यावी त्यांनी? सध्या 'एकाच जन्मात सात जोडीदार मिळू देत' अशी प्रार्थना करण्याचे दिवस आहेत. एकवेळ मुलींना लांडे कपडे घालून पबमध्ये जाऊ द्यावे, पण त्या जडजड साड्या नेसवून उगाच नथ आणि दागिने घालून वडाला फेर्‍या मारायला पाठवण्यात काहीच शहाणपण नाही.

कसे मोडीत काढणार? कायदा करून? बळजबरीने? चळवळ करून?

जेव्हा एखादी प्रथा कालबाह्य झाली आहे असे समाजातल्या बहुसंख्य वर्गाला वाटायला लागते तेव्हा ती प्रथा आपोआप मोडीत निघते. समाजातल्या तथाकथित उच्च वर्गापासून सुरु होऊन खालच्या स्तरापर्यंत ही वाटचाल होते.

मानवी बुद्धीचा अपमान आहे असे वसुली म्हणतात - सगळ्या मानवांची बुद्धी सारखी का समजता? जे लोक अशा प्रथा पाळतात त्यांच्या बुद्धीचा आवाका तेवढाच आहे असे नाही वाटत? जसाजसा शिक्षणाचा प्रसार होईल, लोकांचे जग विस्तारत जाईल तसेतसे लोक वेगळा विचार करायला लागतील आणि नकोश्या प्रथा मोडीत काढतील (हा सार्वत्रिक अनुभवच आहे)

वटसावित्रीचेच उदाहरण घ्यायचे झाले, तर या प्रथेमध्ये असे कुठेही विदित नाही की पूजा केली नाही, तर देव कोपेल, पतीला त्रास होईल, प्रसंगी त्याचा मृत्यु होईल वगैरे. (हा माझा समज आहे, कदाचित चुकीचा असेल - मला पूजेत नक्की काय लिहिले आहे माहित नाही) झालेच तर वृक्षपूजन होते आहे, तेव्हढ्यासाठी तरी वडाची झाडे टिकवली जात असतील तर तो अप्रत्यक्ष फायदाच म्हणायचा...

समांतर उदाहरणच द्यायचे झाले तर सतीची प्रथा ही वाईटच होती. त्यामुळे चळवळी करून आणि कायदा करून ती प्रथा बळजबरीने बंद करणे बरोबर होते. पण वटसावित्रीबद्दल असे म्हणता येणार नाही. तस्मात ही आणि अश्या काही इतर प्रथा हळूहळूच अस्तंगत होणार.. सक्तीचे येथे काही काम नाही.

यात स्त्रियांना कमी लेखायचा कुठेही हेतु नाही हे स्पष्टपणे नमूद करू ईच्छितो. या प्रथेला माझा पाठिंबा आहे असेही समजू नका. माझ्या पत्नीने कधीही वटपौर्णिमेची पूजा केलेली नाही आणि त्याबद्दल मला कधीच काहीही वाटलेले नाही. पण या चर्चा वायफळ आहेत असं मला वाटतं.

वटसावित्रीवरून पुरुषांची मंगळागौर आठवली. ही नवीच प्रथा आहे.

असे केले की, नागपंचमीच्या दिवशी न कुटले-चिरले-भाजले-तळलेले असूनही केवळ उकडून केलेले धिंड्यांसारखे चविष्ट पदार्थ खायला मिळणार नाहीत. ऋषिपंचमीला कुणाच्यातरी परसदारात उगवलेल्या भाज्यांचा आस्वाद घेता येणार नाही. दिवाळीत शंकरपाळी, अनरसे, कडबोळी आणि चिरोटे यांचा कंटाळा येईपर्यंत आनंद उपभोगता येणार नाहीत. श्रावण महिन्यात आणि गणपतीच्या दिवसांत घरांत शिजलेले व सामिष नसलेले अन्‍नही रुचकर असू शकते याचा साक्षात्कार होणार नाही. बैलपोळ्याच्या दिवशी बैलांना विश्रांती मिळणार नाही. एकादशी-चतुर्थी आणि आठवड्याच्या उपवासांच्या दिवशी घरांत नेहमीपेक्षा काहीतरी वेगळे बनणार नाही. शिंगाडा, राजगिरा, वर्‍याचे तांदूळ कुणी पिकवणारच नाही. होळी-द्वादशी-श्रावणशुक्रवारी होणारा पुरणावरणाचा स्वयंपाक विसरावा लागेल. मार्गशीर्षातल्या धुंदुर्मासादरम्यान पहाटे उठून देवळात जाऊन केलेल्या काकडआरतीची मजा मिळणार नाही. मग फटाके नको आणि नववर्षाचा गुढी पाडवाही नको. नको भाऊबीज आणि नको नारळी पौर्णिमा. आणि मग वर्षातून निदान साडेतीनवेळा, आणि त्याव्यतिरिक्त गुरुवारी चंद्र पुष्य नक्षत्राजवळ गेल्याप्रीत्यर्थ क्वचितच करायच्या सोनेखरेदीचा आनंदही टाळता येईल.
फारसे बिघडणार नाही, दुसर्‍यांचे मोहरम काहींच्या इदी, ईस्टरे, नाताळे, बुद्धपूर्णिम्या, शिवजयंत्या वगैरे दिवशीच काय ते नाचून घ्यावे लागेल, एवढेच. एक मात्र होईल, सणांच्या मिशाने होणार्‍या वयस्कर स्त्रियांच्या स्नेहभेटी आणि तिथे करायच्या चहाड्याचुगल्या-कुचाळक्या बंद झाल्या की त्यांच्या जीवनांतला राम संपेल.--वाचक्‍नवी

मला तरी हे स्रियांच्या दास्यत्वाचे, गुलामगिरीचे एक चिन्ह वाटते.

हे विश्लेषण चुकीचे आहे. हे झाडाचा त्रास होतो म्हणून फांद्या तोडण्यासारखे झाले. स्त्रियांच्या दास्यत्वाचे आणि गुलामगिरीचे मूळ कारण विवाहसंस्था हे आहे. लग्नसंस्था मोडून काढली की स्त्रिया मुक्त आणि स्वतंत्र होतील. जातीव्यवस्था, फलज्योतिष यासारख्या अवैज्ञानिक प्रथा केवळ जुनाट आहेत म्हणून योग्य मानण्यात अर्थ नाही त्याचप्रमाणे लग्नसंस्था जुनाट आहे म्हणून योग्य मानण्यात काहीही अर्थ नाही. लग्नसंस्थेला कोणतेही वैज्ञानिक अधिष्ठान नाही. प्रजननयोग्य स्त्री पुरुषांच्या शरीरसंबंधानंतर संतती होते असा सोपा जैवशास्त्रीय सिद्धांत आहे. त्यासाठी लग्न केलेले असणे आवश्यक नाही. किंबहुना प्रगत विज्ञानाने संततीप्राप्तीसाठी पुरुषाशी प्रत्यक्ष संबंध ठेवण्याचीही स्त्रीला गरज नाही हे सिद्ध केले आहे. ज्या गोष्टीला वैज्ञानिक अधिष्ठान नाही ती गोष्ट योग्य मानणे हा मानवी बुद्धीचा अपमान आहे. उपक्रमासारख्या पुरोगामी संकेतस्थळावर लग्न हा शब्दही उच्चारला जावा याची मला उपक्रमी म्हणून शरम वाटते.

घटस्फोटीत, परित्यक्ता महिलांना अशा सणांमुळे काय वाटत असेल याची कल्पना न केलेलीच बरी. या दिवशी एकमेकांना शुभेच्छा देणार्‍या लोकांची कीव वाटते.

ये हुई ना बात! सपशेल सहमत आहे. एखादीचे लग्न होते आहे हे पाहून अशा महिलांना काय वाटत असेल याची कल्पना न केलेलीच बरी. त्यापेक्षा अशा महिलांच्या भावनांचा योग्य तो आदर राखण्यासाठी लग्न करु नये.
वांझ, किंवा पुत्रहीन महिलांच्या भावनांचा मान राखण्यासाठी डोहाळेजेवण, बारसे किंवा बाळंतपणच टाळावे.
मृत्यू पडणाऱ्या सर्व जीवितांच्या भावनांचा मान राखण्यासाठी प्रत्येकाने ताबडतोब मरुन जावे.