१. नवीन वाचक उपक्रमाकडे आणण्यासाठी फेसबुकसारख्या सोशल नेटवर्किंग सायटांचा वापर करावा. आपला वा आपल्याला आवडलेला लेख आपल्या अशा संकेतस्थळांवरील मित्रांना सादर करावा.
२. छायाचित्रे व चित्रे यांना प्रतिसाद चांगला मिळतो. आपल्या लेखनात खिळवून ठेवणारे, वाचकाशी दुवा जोडणारे छायाचित्र वापरण्याचा प्रयत्न करावा.
३. लेखनात रोचकता निर्माण करण्यासाठी मुद्देसूद व थोडक्यात लेखन करावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणांनी वाचकाला अधिक आत्मीयता वाटते.
४. संदर्भ द्यावेत. वाचकाला विश्वास वाटावा याची काळजी घ्यावी.
५. वैचारिक लेखनात तांत्रिक शब्द व्याख्येचं स्पष्टीकरण दिल्याशिवाय वापरू नयेत. त्याने निर्माण होणाऱ्या गोंधळातून प्रतिसाद/चर्चा भलत्याच ठिकाणी वाहावतात.
६. चर्चेचा प्रस्ताव मांडणाऱ्याने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याच्या नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना आपला प्रतिसाद लेखाच्या मूळ मुद्द्याला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. जर तो इतर प्रतिसादांवरील, प्रतिसादांवर प्रतिसाद असेल, तर वाचकासाठी परिणाम कमी होतो.
८. प्रतिसाद मर्यादित ठेवावा - लेखाच्या सुमारे १/३ वा कमी. फार मोठा प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो. नवीनच लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, संदर्भ) विचार करावा.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

१. नवीन वाचक उपक्रमाकडे आणण्यासाठी फेसबुकसारख्या सोशल नेटवर्किंग सायटांचा वापर करावा. आपला वा आपल्याला आवडलेला लेख आपल्या अशा संकेतस्थळांवरील मित्रांना सादर करावा.
२. छायाचित्रे व चित्रे यांना प्रतिसाद चांगला मिळतो. आपल्या लेखनात खिळवून ठेवणारे, वाचकाशी दुवा जोडणारे छायाचित्र वापरण्याचा प्रयत्न करावा.
३. लेखनात रोचकता निर्माण करण्यासाठी मुद्देसूद व थोडक्यात लेखन करावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणांनी वाचकाला अधिक आत्मीयता वाटते.
४. संदर्भ द्यावेत. सोप्या मराठी भाषेचा वापर करावा. वाचकाला विश्वास वाटावा याची काळजी घ्यावी.
५. वैचारिक लेखनात तांत्रिक शब्द व्याख्येचं स्पष्टीकरण दिल्याशिवाय वापरू नयेत. त्याने निर्माण होणाऱ्या गोंधळातून प्रतिसाद/चर्चा भलत्याच ठिकाणी वाहावतात.
६. चर्चेचा प्रस्ताव मांडणाऱ्याने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याच्या नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना आपला प्रतिसाद लेखाच्या मूळ मुद्द्याला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. जर तो इतर प्रतिसादांवरील, प्रतिसादांवर प्रतिसाद असेल, तर वाचकासाठी परिणाम कमी होतो.
८. प्रतिसाद मर्यादित ठेवावा - लेखाच्या सुमारे १/३ वा कमी. फार मोठा प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो. नवीनच लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, संदर्भ) विचार करावा.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

१. नवीन वाचक उपक्रमाकडे आणण्यासाठी फेसबुकसारख्या सोशल नेटवर्किंग सायटांचा वापर करावा. आपला वा आपल्याला आवडलेला लेख आपल्या अशा संकेतस्थळांवरील मित्रांना सादर करावा.
२. छायाचित्रे व चित्रे यांना प्रतिसाद चांगला मिळतो. आपल्या लेखनात खिळवून ठेवणारे, वाचकाशी दुवा जोडणारे छायाचित्र वापरण्याचा प्रयत्न करावा.
३. लेखनात रोचकता निर्माण करण्यासाठी मुद्देसूद व थोडक्यात लेखन करावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणांनी वाचकाला अधिक आत्मीयता वाटते.
४. संदर्भ द्यावेत. सोप्या मराठी भाषेचा वापर करावा. वाचकाला विश्वास वाटावा याची काळजी घ्यावी.
५. वैचारिक लेखनात तांत्रिक शब्द व्याख्येचं स्पष्टीकरण दिल्याशिवाय वापरू नयेत. त्याने निर्माण होणाऱ्या गोंधळातून प्रतिसाद/चर्चा भलत्याच ठिकाणी वाहावतात.
६. चर्चेचा प्रस्ताव मांडणाऱ्याने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याच्या नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना आपला प्रतिसाद लेखाच्या मूळ मुद्द्याला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. जर तो इतर प्रतिसादांवरील, प्रतिसादांवर प्रतिसाद असेल, तर वाचकासाठी परिणाम कमी होतो.
८. प्रतिसाद मर्यादित ठेवावा - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. फार मोठा प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो. नवीनच लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, संदर्भ) विचार करावा.

१. नवीन वाचक उपक्रमाकडे आणण्यासाठी फेसबुकसारख्या सोशल नेटवर्किंग सायटांचा वापर करावा. आपला वा आपल्याला आवडलेला लेख आपल्या अशा संकेतस्थळांवरील मित्रांना उपक्रमाच्या दुव्यासकट सादर करावा.
२. छायाचित्रे व चित्रे यांना प्रतिसाद चांगला मिळतो. आपल्या लेखनात खिळवून ठेवणारे, वाचकाशी दुवा जोडणारे छायाचित्र वापरण्याचा प्रयत्न करावा. चित्रे संदर्भ म्हणूनही परिणामकारक ठरतात. आकृत्या असल्यास त्यातील नावे शक्यतो मराठीत द्यावीत.
३. लेखनात रोचकता निर्माण करण्यासाठी मुद्देसूद व थोडक्यात लेखन करावे. विषयाचा आवाका मोठा असल्यास, लेखाला एकापेक्षा अधिक तर्कशुद्ध भागात विभागावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणांनी वाचकाला अधिक आत्मीयता वाटते.
४. शक्य असल्यास संदर्भ द्यावेत. शक्य नसल्यास संदर्भ नाहित असे स्पष्ट करावे. सोप्या मराठी भाषेचा वापर करावा. वाचकाला विश्वास वाटावा याची काळजी घ्यावी.
५. वैचारिक लेखनात तांत्रिक शब्द व्याख्येचं स्पष्टीकरण दिल्याशिवाय वापरू नयेत. त्याने निर्माण होणाऱ्या गोंधळातून प्रतिसाद/चर्चा भलत्याच ठिकाणी वाहावतात. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मुळ परभाषिक शब्द द्यावा.
६. चर्चेचा प्रस्ताव मांडणाऱ्याने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याच्या नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना आपला प्रतिसाद लेखाच्या मूळ मुद्द्याला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. जर तो इतर प्रतिसादांवरील, प्रतिसादांवर प्रतिसाद असेल, तर वाचकासाठी परिणाम कमी होतो.
८. प्रतिसाद मर्यादित ठेवावा - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. फार मोठा प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो. नवीनच लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, संदर्भ) विचार करावा. अनुमोदन, खंडन, पुरवण्या, संदर्भ, सुचवण्या वगैरे देऊन लेखनास परिपूर्ण करण्याचा प्रयत्न करावा.

ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
प्रतिसाद-६
१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. चित्रांना प्रतिसाद चांगला लाभतो. लेखनात चित्रे अवश्य वापरावी. ती परिणामकारक ठरतात. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा.विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. भाषा सोपी असावी. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना वैचारिक लेखनात तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होऊन चर्चा भलत्या दिशेला वाहावण्याचा संभव असतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. प्रतिसादावरील प्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, संदर्भ) विचार करावा. अनुमोदन, खंडन, पुरवण्या, संदर्भ, सुचवण्या वगैरे देऊन लेखनास परिपूर्ण करण्याचा प्रयत्न करावा.

२. छायाचित्रे व चित्रे यांना प्रतिसाद चांगला मिळतो. आपल्या लेखनात खिळवून ठेवणारे, वाचकाशी दुवा जोडणारे छायाचित्र वापरण्याचा प्रयत्न करावा.
उपक्रमवरील लेखात चित्र घालायचे असले तर ते फक्त जालावरून आयात करता येते. लेखकाच्या संगणकावरून चित्रे अपलोड करता येत नाहीत. माझ्या एका मित्रांनी याचे कारण उपक्रम जुना ड्रूपल प्लाटफॉर्म वापरते असे दिले. मला त्यातले काही कळत नसल्याने मी हे बरोवर की चूक ते सांगू शकत नाही. जर चित्रे अपलोड करणे शक्यच नसली तर हा मुद्दा काढूनच टाकणे आवश्यक ठरेल.
चन्द्रशेखर

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे.
(३अ) सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा.

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे.
(३अ) सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या व प्रतिसादातील प्रश्नांची उत्तरे द्यावीत.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा.

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा सुरू करताना उद्देश व मर्यादा आधी मांडाव्या. चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. उपक्रम हे निव्वळ लेखनाचे नव्हे तर संवादाचे माध्यम आहे. हे ध्यानात ठेवून वाचकांशी सुसंवाद साधण्याचा प्रयत्न करावा. प्रतिसाद व त्यांना दिलल्या उत्तरातून अनुभव अधिक समद्ध होतो.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा.

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे. मराठी विकिपीडियावरील लेखांमध्ये उपक्रमावरील लेखांचे संदर्भ असतील तेथे उपक्रमावरील लेखनाचा दुवा द्यावा. (विकिपीडियावर उपक्रमाविषयीची माहिती अद्ययावत करावी. (?))
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे.
(३अ) सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
८.१ लेखातील/चर्चाप्रस्तावातील त्रुटी/दोष इ. सौम्य शब्दांत दाखवून द्याव्यात जेणेकरून सकारात्मक बदल करण्यासाठी लेखकांना (विशेषतः नव्या सदस्यांना) प्रोत्साहन मिळेल.
८.२ चर्चेदरम्यान मतभेद सौम्य/शिष्टसंमत भाषेत मांडावेत (मतभेद वैचारिक आहेत, व्यक्तिगत नाहीत हे लक्षात ठेवावे.)
९. चर्चा सुरू करताना मर्यादा आधीच मांडाव्या.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा.

अवांतर - मस्त उपक्रम! :)

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा व इतर संस्थळांवर (उदा. मराठी विकिपीडिया) उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा सुरू करताना उद्देश व मर्यादा आधी मांडाव्या. चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.संबंधित आणि/किंवा सकारात्मक भर घालणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे द्यावीत. अवांतर, व्यक्तिगत टिप्पणी किंवा सद्य विषयाला लागू नसलेले प्रस्तावकाविषयीचे संदर्भ टाळावे. सम्यक विचार करून एकाच शब्दाचा अगर मुद्द्यावरून चर्चा हायजॅक करू नये.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. उपक्रम हे निव्वळ लेखनाचे नव्हे तर संवादाचे माध्यम आहे. हे ध्यानात ठेवून वाचकांशी सुसंवाद साधण्याचा प्रयत्न करावा. प्रतिसाद व त्यांना दिलल्या उत्तरातून अनुभव अधिक समद्ध होतो.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा. त्रुटी सौम्य शब्दांत दाखवाव्या. बदल सकारात्मक सुचवावे जेणेकरून लेखकांना प्रोत्साहन मिळेल.(मतभेद वैचारिक आहेत, व्यक्तिगत नाहीत हे लक्षात ठेवावे.)

अजूनही काही ठिकाणी रिडंडंसी आहे. काही विधाने एका ओळीपेक्षा मोठी झाली आहेत. ती तूर्तास असू दे, पण शक्यतो शब्दसंख्येचं बंधन पाळावं. कोणी जर ही विधाने योग्य क्रमाने लावली (आकडे तेच ठेवून) तरीही ती जास्त परिणामकारक ठरू शकतील...

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा व इतर संस्थळांवर (उदा. मराठी विकिपीडिया) उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेखनात परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी. आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळण्यासाठी प्रस्तावनेचा किंवा निवेदनाचा वापर करावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. संदर्भांनी लेखनाची विश्वासार्हता वाढते. डिस्क्लेमरची आवश्यकता भासल्यास त्याचा वापर करावा.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा सुरू करताना उद्देश व मर्यादा आधी मांडाव्या. चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.संबंधित आणि/किंवा सकारात्मक भर घालणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे द्यावीत. अवांतर, व्यक्तिगत टिप्पणी किंवा सद्य विषयाला लागू नसलेले प्रस्तावकाविषयीचे संदर्भ टाळावे. सम्यक विचार करून एकाच शब्दाचा अगर मुद्द्यावरून चर्चा हायजॅक करू नये.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी नवीन लेख लिहावा.
९. उपक्रम हे निव्वळ लेखनाचे नव्हे तर संवादाचे माध्यम आहे. हे ध्यानात ठेवून वाचकांशी सुसंवाद साधण्याचा प्रयत्न करावा. प्रतिसाद व त्यांना दिलल्या उत्तरातून अनुभव अधिक समद्ध होतो.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा. त्रुटी सौम्य शब्दांत दाखवाव्या. बदल सकारात्मक सुचवावे जेणेकरून लेखकांना प्रोत्साहन मिळेल.(मतभेद वैचारिक आहेत, व्यक्तिगत नाहीत हे लक्षात ठेवावे.)

हे प्रतिसाद निरनिराळे काय सांगत आहेत ? कृपया माझ्यासारख्या बाळबोध नवख्याला कोणी मार्गदर्शन करेल काय ? जा ठिकाणी एखादा शब्द बदलावयाचा असेल तर तेवढा बदल करावयाच्या ऐवजी सर्व लेखच पुनरावृत का केला जातो आहे ?
एखाद्या माहित नसलेल्या महानगरातील गर्दीच्या चौकात हरवलेला,
शरद

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा इतर संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेख माहितिशीर / उपयुक्त असावा, जेणेकरुन अधीक आलेले वाचक टीकुन राहतील आणि उपक्रमाचा भाग बनतील. लेखनांत परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी किंवा पिकासा / फ्लिकर यांसारख्या संस्थळांचा दुवा द्यावा. दिलेल्या आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी. ती वाचकांना अधिक भावतात.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. वाचकांना विश्वास वाटेल याची दक्षता घ्यावी.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा सुरू करताना उद्देश व मर्यादा आधी मांडाव्या. चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.संबंधित आणि/किंवा सकारात्मक भर घालणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे द्यावीत. अवांतर, व्यक्तिगत टिप्पणी किंवा सद्य विषयाला लागू नसलेले प्रस्तावकाविषयीचे संदर्भ टाळावे. सम्यक विचार करून एकाच शब्दाचा अगर मुद्द्यावरून चर्चा हायजॅक करू नये.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. कोणाचा मुद्दा योग्य ह्यापेक्षा कोणता मुद्दा योग्य ह्याकडे लक्ष केन्द्रीत करावे.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा कधी कधी लेखनाच्या रसग्रहणासाठी मारक ठरू शकतो.आशावेळी शक्यतो नवीन लेख लिहावा.
९. उपक्रम हे निव्वळ लेखनाचे नव्हे तर संवादाचे माध्यम आहे. हे ध्यानात ठेवून वाचकांशी सुसंवाद साधण्याचा प्रयत्न करावा. प्रतिसाद व त्यांना दिलल्या उत्तरातून अनुभव अधिक सम्रुद्ध होतो.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा. त्रुटी सौम्य शब्दांत दाखवाव्या. बदल सकारात्मक सुचवावे जेणेकरून लेखकांना प्रोत्साहन मिळेल.(मतभेद वैचारिक आहेत, व्यक्तिगत नाहीत हे लक्षात ठेवावे).

१. उपक्रमाकडे अधिक वाचक येण्यासाठी फेसबुकसदृश सुविधा वापराव्या. आवडलेले लेख अशा इतर संस्थळांवर उपक्रमाच्या दुव्यासह सादर करावे.
२. लेख माहितिशीर / उपयुक्त असावा, जेणेकरुन वाचकवर्गाला उपक्रमात रस निर्माण होईल आणि टिकेल. लेखनांत परिणामकारक चित्रे अवश्य वापरावी किंवा पिकासा / फ्लिकर/विकीमीडिया यांसारख्या संस्थळांचा दुवा द्यावा. दिलेल्या आकृत्यांत शक्यतो मराठी नावे असावी.
३. रोचकतेसाठी लेखन बिंदुगामी असावे. पाल्हाळ टाळण्यासाठी प्रस्तावनेचा किंवा निवेदनाचा वापर करावा. विषयाची व्याप्ती मोठी असल्यास, लेखाचे योग्य भाग पाडावे. सद्यस्थितीला अनुरूप उदाहरणे द्यावी.
४. शक्यतो संदर्भ द्यावे. शक्य नसल्यास तसे स्पष्ट करावे. संदर्भांनी लेखनाची विश्वासार्हता वाढते. डिस्क्लेमरची आवश्यकता भासल्यास त्याचा वापर करावा.
५. भाषा सोपी असावी. स्पष्ट व्याख्या दिल्याविना तांत्रिक शब्द वापरू नयेत. अन्यथा गोंधळ निर्माण होतो. नवा प्रतिशब्द असल्यास पहिल्या वापरावेळी कंसात मूळ शब्द द्यावा.
६. चर्चा प्रस्तावकाने चर्चा सुरू करताना उद्देश व मर्यादा आधी मांडाव्या. चर्चा योग्य मार्गावर आणण्याकरिता नम्र सूचना कराव्या.संबंधित आणि/किंवा सकारात्मक भर घालणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे द्यावीत. अवांतर, व्यक्तिगत टिप्पणी किंवा सद्य विषयाला लागू नसलेले प्रस्तावकाविषयीचे संदर्भ टाळावे. सम्यक विचार करून एकाच शब्दाचा अगर मुद्द्यावरून चर्चा हायजॅक करू नये.
७. प्रतिसाद देताना तो लेखातील आशयाला कितपत लागू पडतो हे पाहावे. फक्त एखाद्या प्रतिसादालाच लागू असलेला उपप्रतिसाद कमी परिणामकारक ठरतो.
८. प्रतिसादलेखन मर्यादित असावे - अवांतर टाळावे किंवा मूळ मुद्द्यापासून वेगळे लिहावे. प्रदीर्घ प्रतिसाद हा लेखनाच्या रसग्रहणासाठी कधी कधी मारक ठरू शकतो. अशावेळी नवीन लेख लिहावा आणि अशा लेखात मूळ चर्चेचा किंवा लेखाचा दुवा द्यावा आणि नवीन चर्चा सुरू करण्याचे कारण द्यावे.
९. उपक्रम हे निव्वळ लेखनाचे नव्हे तर संवादाचे माध्यम आहे. हे ध्यानात ठेवून वाचकांशी सुसंवाद साधण्याचा प्रयत्न करावा. प्रतिसाद व त्यांना दिलल्या उत्तरातून अनुभव अधिक समद्ध होतो.
१०. प्रतिसाद देताना लेखनाचा सर्वांगीण (शैली, मुद्दे मांडण्याची पद्धत, अनुमोदन-खंडन-ऊहापोह) विचार करावा. त्रुटी सौम्य शब्दांत दाखवाव्या. बदल सकारात्मक सुचवावे जेणेकरून लेखकांना प्रोत्साहन मिळेल.(मतभेद वैचारिक आहेत, व्यक्तिगत नाहीत हे लक्षात ठेवावे.)

प्रथम या उपक्रमात भाग घेणाऱ्या सर्वांचे मनापासून आभार. मी घातलेल्या विचित्र नियमांची कदर करून व काहीशा किचकट प्रकल्पात भाग घेऊन, सहज मागोवा न घेता येणाऱ्या बदलांत भर टाकलीत. यातून सर्वांची उपक्रमाचे लेखन सुधारावे यामागची कळकळ दिसते.

या चर्चेचं फलित म्हणजे नवीन तयार झालेला मसूदा. सहज नजर टाकली तरी सुरूवातीच्या प्रतीत व शेवटच्या काही आवत्त्यात खूप मोठा फरक आहे (शब्दसंख्या फक्त दीडपटच होऊन). उत्क्रांत झालेला डीएने हा निश्चितच अधिक प्रगत व सुधारलेला आहे. हा उपक्रम वरच्या लेखनाचा डीएने झाला तर एकंदरीत लेखनाचा जीव सकस व आकर्षक होईल अशी आशा वाटते. यात खूप लोकांचा हातभार लागलेला असल्याने त्याला बहुमताचे अधिष्ठान आहे असं वाटतं. तेव्हा संपादकांनी हा मसूदा योग्य प्रकारे सुधारून उपक्रमवर येणाऱ्या सदस्यांसाठी उपलब्ध करावा अशी विनंती आहे.

उत्क्रांतीच्या तत्वांचं प्रात्यक्षिक देण्याच्या उद्दीष्टाला मर्यादितच यश आलं असं म्हणावं लागेल. छोट्या फरकांनी मोठा बदल कसा होतो हे दाखवण्याची माझी इच्छा होती. ती पूर्ण झाली. नवीन जीव हा नवीन प्रजातीतला नसून त्याच प्रजातीतला अधिक सक्षम प्राणी आहे. पण माझ्या डोळ्यापुढे जरा जास्तच महत्त्वाकांक्षी चित्र होतं. समांतर आवत्त्या, त्यांच्यात एकमेकांचे शब्द अथवा वाक्य घेऊन होणारं लैंगिक पुनरुत्पादन, नष्ट होणारी जनुकं यातून दाखवता येतील अशी आशा होती. ते होण्यासाठी हा प्रयोग मी योग्य रीतीने डिझाइन केला नाही असंच वाटतं. असो. काही तुटक चित्रं मी पुढच्या लेखांत दाखवीन. या संकल्पना सांगण्यासाठी काही बैठक तयार झाली, हेही नसे थोडके.

गाजराची पुंगी मोडूनच टाकायची झाली तर ज्यांनी प्रत्यक्ष लेखन केलं नाही त्यांनीही ही मार्गदर्शक तत्त्वं अनेक वेळा डोळ्याखालून घातली हाही एक फायदा आहेच.

पुन्हा एकदा धन्यवाद
राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी