होमियोपॅथीचा मला प्रत्यक्ष अनुभव नाही परंतु इतर काही लोकांचा विश्वास असल्याचे ऐकले आहे. होमियोपॅथी संबंधात मी काही बोलणार नाही कारण पुरेशी माहिती नाही. परंतु लेखातील

या दोन्ही बाबतीत प्लासिबो इफेक्ट झाला असल्यास याचा अर्थ माझ्या शरीरात स्वत:ला बरे करण्याची केवढी ताकद आहे! ही ताकद ट्रिगर करण्यासाठी होमिओपथी उपयोगी पडत असेल तर त्याला माझी अजिबात हरकत नाही.

हे वाक्य महत्त्वाचे वाटले आणि ते इतरत्रही वापरता येईल असे वाटते. उदा. "भगवंत दयाळू आहे" या वाक्याचा प्रचार करावा की नाही याबाबत मी साशंक आहे परंतु हे वाक्य जर कोणाला स्वतःपुरते खरे वाटत असेल तर माझी त्याला अजिबात हरकत नाही.

देवावरती विश्वास ठेवून सुखी आयुष्य जगणारे लोक मी पाहिलेले आहेत. :-)

माझ्या एका नातेवाईकाच्या दोन्ही किडन्या नादुरुस्त व निकामी झाल्या आहेत. आठवड्यातून तीन वेळा डायलिसीस करावे लागते. आतापर्यंत तीन वेळा डायलिसीस चालू असताना रक्तदाब व तत्सम कॉम्प्लिकेशन निर्माण होऊन तीन तीन दिवसांसाठी आयसीयू मध्ये दाखल करावे लागले होते. मात्र गेले सहा महिने होमिओपथी उपचारांमुळे डायलिसीसची वारंवारिता तीनवरुन दोनवर आली आहे, शरीरातील ताकद वाढली आहे.

दुस-या एका नातेवाईकाला जुनाट मूळव्याधाचा त्रास होता. अतिरिक्त रक्तस्रावामुळे अशक्तपणा, व व्याधीच्या स्वरुपामुळे मानसिक त्रास व कुचंबणा होत असे. डॉक्टरांनी शस्त्रक्रियेशिवाय दुसरा पर्याय नसल्याचे सांगितले. त्यांनी कोणाचेही न ऐकता होमिओपथी औषधे सुरु केली व चार महिन्यात हा त्रास समूळ नाहीसा झाला.

माझा स्वतःचा होमिओपथीवर काडीचाही विश्वास नाही मात्र जे पाहिले त्यामागे काय कारण असावे ??

आण्णा चिंबोरी
पोट्टे काय बोलून राहिलेत बे!

बाराक्षार व पुष्पौषधी जे बरेचदा होमिओपथीच्या पांढर्‍या गोळ्यांप्रमाणेच असते. आता (बाराक्षार व पुष्पौषधी ) व (होमिओपाथी) हे पार वेगवेगळे असल्यास कल्पना नाही. :-) पण त्याबाबत वैयक्तिक अनुभव चांगला आहे विशेषता लहान मुलांच्या काही आजाराबाबत. आता लहान मुले व प्लासिबो इफेक्ट अजुन जास्त निकटचा संबध आहे असे कोणी म्हणाले तर माझ्याकडे उत्तर नाही. हे नक्की की हे औषध घेतलेस तर लवकर बरे वाटेल असे सांगुन औषध दिले नाही आहे. पण अक्षरशा ३ महिन्यात एलर्जी एकदम कमी झाल्या हे नक्की. असे सांगीतले गेले आहे की पूर्णता बरे वाटेल पक्षी ऍलर्जीज निघून जातील. बघूया. लहान मुलात एलर्जी कॉमन आहेत सध्या पण अलोपाथीचे डॉक्टर एन्टी एलर्जी औषध देउन बघु, होईल बरे अमुक पदार्थ देउ नका म्हणतात. या उलट एलर्जी उत्पन्न करणारे पदार्थ आहारात जरुर द्या तरीही एलर्जी हळुहळू संपेल अशी औषधे बाराक्षार व पुष्पौषधी ने दिली आहेत. व त्याचा नक्की फायदा डोळ्यासमोर आहे.

पुन्हा एकदा हेच नमुद करावेसे वाटते, एकंदर होमिओपथी पुर्णता त्याज्य, कुचकामी नक्कीच नसावे. काही विशिष्ट व्याधीमधे असेलही प्रभावशाली. पण जसे अलोपाथी पद्धतीने अजुन पर्यंत तरी सर्व रोगांवर रामबाण इलाज निघाला नाही तसे होमिओपथीचे कदाचित त्यामानाने अजुन मडके कच्चे असावे. फार तर असे म्हणता येईल अलोपाथी जरा हुशार व जास्त रिसोर्सेस असलेला विद्यार्थी आहे त्यामानाने होमिओपथी कमी गुणांक मिळवणारा असावा. :-)

झकास!

आणि येथेच आजचा सुधारक मासिकाचा अंधश्रद्धा विशेषांक संपतो!
पण ते अजुनही 'होमिओपॅथी ही अंधश्रद्धा' यावर शाईच्या गोळ्या चघळत बसले आहेत!
आशा आहे की त्यांनाही कधी तरी 'अनुभव' येईल आणि असले सर्व्हे करून
भलतेच निष्कर्ष काढत बसणे संपेल!

आपला
गुंडोपंत

रुग्णावर होणारे उपचार हे केवळ प्लॅसिबो असल्याची माहिती रुग्णाला मिळाली किंवा शंकाही आली की प्लॅसिबो परिणाम बंद पडतो. हे देवयानीने कचाला दिलेल्या शापासारखे आहे.

• होमिओपथीने आमच्या एका नातेवाईकाचे टॉन्सिल्स चे ऑपरेशन टाळले होते.
• वडीलांच्या गुढघ्याच्या वाटीत झालेले पाणी पुण्याच्या खडीवाले वैद्य यांनी कसल्याश्या लेप व चुर्णाच्या मदतीने कोणत्याहि ऑपरेशन शिवाय बरे केले होते (नामांकित हॉस्पिटलने २.५ तासांचे ऑपरेशन व ४ महिने सक्तीची रजा टाकून ऍडमिट होण्यास सांगितले होते)
• ब्रह्मविद्येने (नियमित तास-दिडतास केवळ विविध श्वसनप्रकार, पुजा-अर्चा नव्हे) व नियमित आहाराने थायरॉईडचा आजार माझ्या माहितीत दोघांचा इतर कोणत्याहि औषधाशिवाय बरा झालेला आहे.
• माझी स्वत:ची सर्दी घालवण्याचा हमखास उपाय म्हणजे पाणी १/८ उकळून घेणे व नंतर पांघरूण घेऊन झोपणे

तात्पर्यः ज्याचा परिणाम "त्याच्या त्याच्या" निष्कर्षाच्या कसोटीवर पुनःपुन्हा घेता येतो व केवळ योगायोग यापलिकडे त्याचा अनुभव विषद करता येतो, तसेच आरागॉर्न म्हणता त्याप्रमाणे त्यावर कोणीही फसवत नसेल त्या बाबतीत "या दोन्ही बाबतीत प्लासिबो इफेक्ट झाला असल्यास याचा अर्थ माझ्या शरीरात स्वत:ला बरे करण्याची केवढी ताकद आहे! ही ताकद ट्रिगर करण्यासाठी होमिओपथी उपयोगी पडत असेल तर त्याला माझी अजिबात हरकत नाही." वगैरे वाक्यं वैध ठरावीत.

अवांतरः आरागॉर्न यांचे लेखनात पुनरागमन बघुन आनंद झाला :)

ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

इथे होमिओपथी अल्युपथीला पर्याय ठरू शकेल असा कुठेही दावा नाही. मी अल्युपथिही वापरतो. मागच्याच वर्षी रूट कॅनॉल करून घेतले. दोन्ही (किंवा अधिक) पद्धतींमध्ये जी जेव्हा योग्य असेल/वाटेल तेव्हा ती वापरायला हरकत नसावी. एकाला दुसरा पर्याय असे कुठेच म्हटलेले नाही.

परत आरोग्याचा अर्थ कडे वळतो. अत्यंत वाचनीय पुस्तक आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार आपण अँटीबायोटीक्स/पेनकिलर इचा वापर प्रमाणाबाहेर करत आहोत. अशाने जेव्हा खरी गरज असते तेव्हा अँटीबायोटीक्स प्रभावी ठरत नाहीत. तसेच जरा कुठे दुखले तर लगेच पेनकिलर हा उपायसुद्धा चांगला नाही.

होमिओपथी कशी काम करते हे सांगता येत नाही म्हणून ती वापरू नये हा दुराग्रह वाटतो. मला गुण येत असेल तर शास्त्रज्ञांना काय होते आहे हे कळेपर्यंत मी का थांबू? प्रत्येक गोष्ट प्रयोगशाळेत सिद्ध होतेच असे नाही. फ्रॉइडचा एकही सिद्धांत शास्त्रीय पद्धतीने सिद्ध करता येत नाही. सायकोऍनालिसीसला सुरूवात केल्यावर पेशंट किती वर्षात बरा होईल हे कुठलाही मानसोपचारतज्ञ सांगू शकत नाही. तरीही कोर्टात त्याची साक्ष ग्राह्य धरतात. इनसॅनिटी प्ली ठरवून आरोपीची शिक्षा कमी होऊ शकते.
---
"भाई बनना है तेरेको?" -- भिकू म्हात्रे

लेखातले पहिले दोन परिच्छेद हे पेपरात ज्या बारीक टायपातल्या जाहीराती येतात त्यासारखे वाटले. वैयक्तिक अनुभव हा काही उपयुक्तता सिद्ध करणारा निकष नाही हे अश्या जाहिरातींमधून दिसून येते.

इथे होमिओपथी अल्युपथीला पर्याय ठरू शकेल असा कुठेही दावा नाही. मी अल्युपथिही वापरतो. मागच्याच वर्षी रूट कॅनॉल करून घेतले. दोन्ही (किंवा अधिक) पद्धतींमध्ये जी जेव्हा योग्य असेल/वाटेल तेव्हा ती वापरायला हरकत नसावी. एकाला दुसरा पर्याय असे कुठेच म्हटलेले नाही.

हो, पण तुमचा रोख हा काहीसा सगळ्या पद्धती एकाच पारड्यात तोलण्याचा आहे. जो मला आक्षेपार्ह वाटतो. (तसे नसल्यास क्षमस्व!) त्रुटी आणि फायदे हे प्रत्येक रोग निवारण पद्धतीतून दाखवता येतील. ऍलोपथीमधे असल्या गोंधळांची यादी करायची झाल्यास त्यावर एक प्रबंध लिहून होईल. पण आजच्या उपलब्ध उपचार पद्धतींमधे ऍलोपथी हा निर्विवाद सर्वात जास्त प्रमाणित आणि शास्त्रिय पुराव्यांच्या पायावर उभा असलेला पर्याय आहे. ह्याबाबत आपले दुमत असल्यास कळावे.

राहता राहिला होमिओपथीने तुम्हाला गुण येण्याचा प्रश्न. तसा तो साखरेच्या पाण्याने/ व्हिटामीन सीच्या गोळ्यांनीही येऊ शकतो. आमचे एक ऍलोपथीची प्रॅक्टिस करणारे स्नेही पेशंटसना सर्जरी नंतर काही रंगीबेरंगी व्हिटामीनच्या गोळ्या देतात. सर्जरीशी तसा त्याचा थेट संबंध नसला तरी रोग्याल डॉक्टरांनी येऊन विचारपुस केली आणि औषध दिले केवळ ह्या भावनेने सर्जरीतून रिकव्हर होण्यास बळ मिळते. मग ते वापरावे का? तर अवश्य वापरावे. होमिओपथीच का चायनीज मेडिसीन, तलिस्मा, रेकी, जडी बुटी, सत्यनारायणाची पुजा कसलेही उपाय करावेत. रोग्याला आराम पडणे हे महत्वाचे.

तेव्हा जोपर्यंत निव्वळ एक सप्लिमेंटरी उपाय म्हणून बाकीचे पर्याय जोखून बघीतले जातात त्यात काही हरकत नाही, पण लगेच त्यावरुन ऍलोपथीशी त्यांची तुलना करणे हे अयोग्य आहे.

वसुलि
वसंत सुधाकर लिमये

"भारतीय वैद्यकशास्त्रात मन व शरीर या दोहोंकडे अत्यंत प्रगल्भ दृष्टीकोनातून पाहिलेले आहे... चरक म्हणतो, "प्रकृती इति शरीरम । प्रकृती इति स्वभावम॥" त्रिदोष संकल्पनाही तन-मानसिक आहे.. आज सर्वमान्य झालेली प्रतिबंधक आजाराची संकल्पना "स्वस्थानाम स्वास्थ्यरक्षणम । व्याधितानाम परिमोक्षणमच॥" या शब्दांनी मांडली आहे."

पाश्चिमात्य वैद्यकशास्त्रातही ह्याहून काही वेगळे सांगीतले आहे असे वाटत नाही. रक्तदाबासारख्या दुखण्यांचे निदान झाल्यास सर्वप्रथम आयुषपद्धती बदलणे (लाईफ स्टाईल मॉडिफिकेशन) हा उपाय आधुनिक वैद्यकशास्त्रातही सुचवला जातो. खाण्यावर नियंत्रण ठेवा, मानसिक तणाव कमी करा, व्यायाम करा हा सगळ्यात पहिल्यांदा अवलंबायचा उपचार आहे. त्यानेही रक्तदाब नियंत्रणात न आल्यास औषधे सुरू करावीत असे ऍलोपथीत सांगीतले जाते.

ह्यात नविन काहीच नाही. पण हेच विचार पुरातन ग्रंथातुन संस्कृतमधे लिहिलेले दिसले की मात्र आपला दृष्टिकोन लगेच बदलतो. काहीतरी सखोल ज्ञान असल्याचा भास होतो.

वसुलि
वसंत सुधाकर लिमये

म्हटल्याप्रमाणे होमिओपथी शास्त्र आहे हे सिद्ध करण्याचा हेतू इथे नव्हता. होमिओपथीमुळे मला फायदा झाला आहे इतकेच सांगायचे होते जो निर्विवादपणे झाला आहे.

नॉर्मन कझिन्सचे भाषण कुणी वाचलेले दिसत नाही. :)
---
"भाई बनना है तेरेको?" -- भिकू म्हात्रे