शैलेश,
प्रतिशब्द शोधण्याचा आणि बनवण्याचा हा उपक्रम छान आहे. रिकर्शन ला 'स्वावर्तन' हा शब्द फारच आवडला. 'थिअरी' साठी 'सिद्धांत' ('थिअरॉटिकल' साठी 'सैद्धांतिक') असा शब्द वापरला जातो का?

शशांक,

आपले मनःपूर्वक आभार! ह्या विषयावर जेवढी अधिक चर्चा होईल तेवढे चांगलेच आहे.

थियरीसाठी प्रतिशब्द काढतांना बरेच प्रतिशब्द डोळ्यापुढे आले होते. त्याची तर्कसंगती खाली देत आहे.

सिद्धांत या शब्दाची फोड केल्यास म्हणजे सिद्ध केलेला निष्कर्ष असा साधारण अर्थ निघतो. याऊलट, 'थियरी' ही मांडल्यानंतर काही काळानंतर चुकीची आहे हेही सिद्ध होऊ शकते. सिद्धांत या शब्दाचा अर्थछटा axiom ला अधिक जवळची वाटते.

मोल्सवर्थ इंग्रजी-मराठी शब्दकोषात थियरीसाठी उपपत्ती हा शब्द दिलेला आहे.

मराठीतील कित्येक शब्दांचा आधार संस्कृत भाषेतून आल्याने त्याचाही विचार केला. मोनियर-विल्यम्स इंग्रजी-संस्कृत शब्दकोषात, थियरीसाठी पुढील शब्द आढळतात - कल्पना, मनःकल्पना, मानसकल्पना, मानससृष्टीः, तर्कः, कल्पितं, मनःकल्पितं, अर्थापन्निः, स्वकल्पनासाधनेच्छुः,बीजनिर्देशः, उपपत्तिः. आधुनिक वैज्ञानिक दृष्टीने पाहता यापैकी कुठलाही अर्थ थियरी ही नंतर खोडता येते ती अर्थाची छटा चपखलपणे दाखवत नाही. मॅक्डोनेलच्या इंग्रजी-संस्कृत शब्दकोषात थियरीसाठी दृश् असा प्रतिशब्द आढळतो. पण, तो या संदर्भात इष्ट वाटत नाही.

या सर्वांचा एकत्रिक विचार करता थियरीसाठी प्रवाद हा शब्द अधिक योग्य वाटतो.

संदर्भ - मोल्सवर्थ इंग्रजी-मराठी शब्दकोष, मोनियर-विल्यम्स् इंग्रजी-संस्कृत शब्दकोष (छापिल आवृत्ती, विश्वजाळ्यावर ही उपलब्ध नसावी असे दिसतेथियरी), मॅक्डोनेलच्या इंग्रजी-संस्कृत शब्दकोष.

स्नेहांकित,
शैलेश

प्रवाद म्हणजे समज/गैरसमज असाही अर्थ आहे असे वाटते. त्यामुळे थिअरी साठी प्रवाद हा शब्द कितपत संयुक्तिक आहे सांगता येत नाही.त्याऐवजी थिअरी साठी 'पुस्तकी' असा साधा सोपा शब्द वापरायला काय हरकत आहे? कदाचित तो अर्थाच्या दृष्टीने तितकासा जवळ जाणारा नसला तरी साधारणपणे थिअरीसाठी पुस्तकी ज्ञान आणि प्रॅक्टीकलसाठी प्रात्यक्षिक असा शब्द आपण वापरत असतो. त्या अनुषंगाने विचार केल्यास 'पुस्तकी ' हा अर्थ पचनी पडायला हरकत नसावी.

शैलेश,

तुमचा उपक्रम चांगला पण कठीण आहे. असे शब्द शोधणे किंवा तयार करणे आणि त्यापासून तयार झालेले इतर शब्द हे देखील शोधणे जेवढे कठीण आहे तेवढेच त्यांना रोजच्या व्यवहारात सामावून घेणे कठीण आहे. तसेच काही शब्दांचे अर्थ उदा:फलन - इतर क्षेत्रांत वेगळे असू शकतात आणि म्हणून ते खरे तर बदलले पाहिजेत - पण मला Function साठी फलन असाच शब्द ऐकल्यासारखे वाटते आहे. खाली अजून काही शब्द सुचवले आहेत पण तेदेखील चपखल आहेत असे नाही -

Computable गणनिय - गणना करणे हे Count या अर्थाने वापरले जाते पण आपण कंप्युटरला गणकयंत्र म्हणतोच. "गणितीय" म्हणून त्यात सर्व क्रिया आणू शकतो.
Continuity सातत्य - सलगता, संलग्नता?
Continuous सतत - सलग, संलग्न
Countable Set गणनक्षम संच - मोजण्यासारखा संच
Discrete विसंधी - तुटक, असंलग्न
Linear Algebra एकसम बीजगणित रेषीय बीजगणित
Linear एकसम - रेषीय
Superposition उच्चासन लेपन
System विधी - पद्धती
Theory प्रवाद (उपपत्ति) - विचार?

- चित्रा

शशांक, प्रमोद देव, चित्रा,

या चर्चेत सहभागी झाल्याबद्दल आणि प्रतिशब्द सुचवल्याबद्दल आपले मनःपूर्वक आभार! चर्चा चांगलीच रंगली आहे. याच पद्धतीने आपण मराठी भाषा अजून पुढे नेऊ शकतो. नविन शब्द काढतांना जी सूत्रे पाळली त्यांचा ऊहापोह नविन मराठी शब्दकोष या दुव्यावर केला आहे. तसेच सर्व नविन शब्द तेथेच ठेवले आहेत. सवडीने मी ते शब्दभांडारात टाकत असतो.

या शब्दाला 'क्रमवार' हा मराठी शब्द कसा वाटतो?

मॅट्रिक्ससाठी सारणी हा शब्द पघाच्या तुलनेत सोपा नाही का वाटत?
सुपरपोझिशनचा अर्थ/तत्त्व लक्षात घेता उच्चासन तितकासा चपखल शब्द वाटत नाही. उच्चासन हे सुपरपोझिशनचे शाब्दिक भाषांतर वाटते. त्यात सुपरपोझिशनचे तत्त्व/गणिती अगर शात्रीय अर्थ प्रतीत होत नाही. त्यामुळे यासाठी एखादा जास्त योग्य शब्द कुठला असू शकतो, यावर विचार करावासा वाटतो.
एकूणच अशा संज्ञा तयार करण्यामागची खटपट खूपच कौतुकास्पद आहे. या उपक्रमात सक्रीय सहभागी व्हायला आवडेल.
शुभेच्छा.

हे पहा शैलेश, तुझा हा प्रयत्‍न वाखाणण्या सारखा आहे.संस्कृत आणि मराठी शब्दांचे तुझे ज्ञान चांगलेच आहे.(मी एक ज्येष्ठ नागरिक आहे.तेव्हा वयाने तरी तुझ्यापेक्षा मोठाआहे असे मानून हे लिहित आहे.तरी राग नसावा.)
माझ्याकडे 'गणितशास्त्र परिभाषा कोश'(भाषा संचालनालय महाराष्ट्र शासन.१९७५)हे पुस्तक आहे.त्यांत बरेच शब्द दिले आहेत. त्याचा आधार या लेखनाला आहे.

Theory साठी 'उपपत्ती' हा शब्द अधिक योग्य वाटतो.'प्रवाद' हा शब्द भिन्न अर्थाने रूढ आहे.
Matrix साठी सारणी शब्द योग्यच आहे. Determinant ला 'सारणिक' शब्द कोशात दिला आहे.
......... (आणखी शब्द पुढच्यावेळी)
..............यनावाला

हा उपक्रम चांगला आहे व त्यात मला व्यक्तिशः बराच रस आहे.
( मी स्वतः मराठी माध्यमातून शिकलेला विद्यार्थी आहे, त्यात असे बरेच शब्द आधीपासूनच रूढ झालेले आहेत. कोणाजवळ पाठ्यपुस्तके असतील तर त्यांचाही संदर्भ घेता येईल. निदान शालेय स्तरावरचे शब्द तरी आधी रूढ असणारे घेतले तर सोयीचे होईल असे वाटते)

माझी मते खालीलप्रमाणे
थिअरी - सिद्धांत हाच शब्द बरा वाटतो, तो चुकीचा ठरल्यावर आपोआपच त्याला सिद्धांत म्हणणे बंद होईल नाही का? आवश्यक तर तत्व हा शब्दही वापरून पहावा. थिअरेटिकल् ला तात्विक म्हणणे योग्य वाटते.
उपपत्ती हा शब्द हायपोथेसिस् साठी वापरात आहे.
ऑर्डर् ला क्रम हा शब्द योग्य आणि ऑर्डर्ड् ला क्रमवार.
सुपरपोझिशन् ला आरोपण किंवा ऊर्ध्वारोपण ?
ट्रान्सफॉर्मेशन् ला रूपांतरण?

- दिगम्भा

आपला उपक्रम् चांगला आहे पण असे करण्या मागचे कारण समजले नाही. प्रतिशब्द् शोधणे गरजेचे का आहे हे कोणी सांगु शकेल का?