सुवर्चला(१): देवल ऋषीची कन्या. ही ब्रह्मचारिणी होती. पित्याने रचलेल्या स्वयंवरात हिने (वैवाहिक नीतिनियम पहिल्याप्रथम बनवणार्‍या)श्वेतकेतूला पसंत केले. त्या स्वयंवराच्या वेळी हिने श्वेतकेतूशी जी चर्चा केली ती 'श्वेतकेतु-सुवर्चला संवाद' या नावाने महाभारतातील शांतिपर्वात आली आहे.
सुवर्चला(२)(३): भागवतात दिल्याप्रमाणे परमेष्ठिन्‌ राजाची पत्‍नी आणि प्रतीहाची आई. प्रतीहाच्या बायकोचे नावही सुवर्चला होते. या दुसर्‍या सुवर्चलेला तीन मुलगे होते.
सुवर्चला(४): महाभारत(अनुशासनपर्व) आणि विष्णुपुराणानुसार सूर्याची पत्‍नी.
या चौघींपैकी कुणीही हनुमानाशी लग्न केलेले दिसत नाही. त्यामुळे दक्षिणी भारतात जिला मारुतीची पत्‍नी म्हणतात तो मारुती कदाचित वेगळा असावा.
दक्षिणेला कार्तिकेयाच्या देवळात स्त्रियांना प्रवेश असतो, महाराष्ट्रात स्त्रिया त्याचे दर्शन घेत नाहीत्त. अशीच काहीतरी वेगळी गोष्ट हनुमानपत्‍नीसंबंधी असावी. -वाचक्‍नवी

रामायणाप्रमाणे हनुमानाचे लग्न झालेले नाही. तो ब्रह्मचारीच आहे. परंतु,

भक्त देवाला आपल्या मनाप्रमाणे रुप देतात. हा खालील फोटो बघा -

गणपती बाप्पा क्रिकेट खेळत असत का असा प्रश्न एखाद्याच्या मनात येणे स्वाभाविक आहे. हनुमानाचेही याचप्रकारे झाले असावे. एखाद्या भक्ताला त्याने स्वप्नात येऊन मी तुझ्या गावात वास करणार आहे, लग्न करणार आहे, मुले-बाळे जन्माला घालून संसार करणार आहे असा दृष्टांत दिला की झाली एक कथा तयार आणि एक मंदिरही.

कार्तिकेयाचेही असेच दक्षिणेत लग्न करून दिलेले आहे.

तसे, एखाद्याचे लग्न झाले किंवा नाही झाले त्याने काय मोठा फरक पडतो?

कदाचित त्याने दक्षिण भारतात जाऊन गुप्तपणे लग्न केले असेल
चन्द्रशेखर

देवतांची लग्ने - यात प्रादेशिक फरक आहेत.

शिवाचा आणखी एक पुत्र षडानन - याचा वैवाहिक स्थितीबाबत वेगवेगळ्या प्रादेशिक कथा आहेत, असे वाटते.

देवतांच्या नातेसंबंधाच्या कथा पौराणिक आहेत, आणि वेगवेगळ्या पुराणांमधील कथा वेगवेगळ्या अहेत. पुराणलेखकांनी एकमेकांशी सुसंगती साधली असेलच असे नाही. आणि एकदा का एक विसंगती आली, पुढच्या कुठल्याही लेखकाला दोहोंशी सुसंगती साधणे अशक्य!

जोवर "सर्व पुराणे एकसंध सुसंगत तथ्यकथा आहेत" अशी काही कल्पना आहे, तोवर "धार्मिक विश्वासाला धक्का" बसेल. "पुराणकथा वेगवेगळ्या लेखकांनी वेगवेगळ्या काळात लिहिल्या" असे समजल्यास विश्वासाला तडा वगैरे जाणार नाही.

कार्तिकेय(सहा कृत्तिका त्याच्या माता!) किंवा षडानन हा मूळचा उत्तर भारतीय शंकराचा पुत्र. महाराष्ट्रात असेपर्यंत तो ब्रम्हचारी होता. पण तो जेव्हा दक्षिणेला गेला तेव्हा त्याला मृगेश-मुरुगन-सुब्रह्मण्य-शर्वणभव-षण्‌मातुर-षण्मुख-शक्तिधर-तारकारि-कुमार(कुमारसंभव आठवा!)-सनत्‌कुमार-स्कंद-क्रौंचभेत्ता-क्रौंचदारण ही नावे मिळाली. शिवाय गुह,गांगेय,उमासुत, स्वामिनाथ वगैरे वगैरे सुमारे तीसएक नावे आहेतच. गणपतीला जशी चतुर्थी प्रिय तशी कार्तिकेयाला षष्टी. त्याला दोन दाक्षिणात्य बायका आहेत. वल्ली आणि देवसेना. देवसेना इंद्राची मुलगी, तर वल्ली ऊर्फ़ वल्लिअम्मा ही शेती आणि सुतारकाम करणार्‍या एका वन्य जमातीच्या मुखियाची बेटी.
गणपती ज्याप्रमाणे आग्नेय आशिया, चीन, जपान आणि अफ़गाणिस्तानापर्यंत पोचला तसा हा नाही. इसवी सनाच्या पहिल्या पाच शतकांपर्यंत उत्तरी भारतात सर्वज्ञात असलेला कार्तिकेय, त्यानंतरच्या काळात दक्षिणेत स्थिरावला.--वाचक्‍नवी

हा म्हणजे माझ्या लहानपणापासूनच्या धार्मिक विश्वासाला बसलेला मोठा धक्का आहे. मी आजवर हेच मानत होते की हनुमान 'बालब्रह्मचारी' आहे.

अच्छा, म्हणजे आमच्या मारोतरायाचं लगीन झालं आहे तर! चांगलंच आहे की मग! :)

मला तर बॉ ही बातमी वाचून आनंद वाटला. मी हनुमानाचे मनोमन अभिनंदन करतो!

बजरंगबली की जय!

आपला,
(हनुमानभक्त) तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

बालब्रम्हचारी म्हणजे काय हो? बालपणी ब्रम्हचारी का बालपणापासून ब्रम्हचारी

अर्थ काहीही असला तरी बालपणी सगळेच ब्रम्हचारी असतात तेँव्हा ते परत सांगण्याची काय आवश्यकता?

चन्द्रशेखर

ही व्युत्पत्ती आत्तापर्यंत माहीत असलेल्या आणि सुचलेल्या सर्व व्युत्पत्त्यांमध्ये सरस आहे. बालबुद्धी म्हणजे जर बाळ शोभेल अशी बुद्धी (असलेला माणूस), तर बालब्रह्मचारी म्हणजे लहान मूल शोभेल असा ब्रह्मचारी, असा अर्थ का असू नये?
पिवळा पितांबर सारखी इथे शब्दाची द्विरुक्ती झालेली दिसत नाही.--वाचक्‍नवी

मला हि गोष्ट पतलि ...

हनुमानने लग्न केला ह्याबद्दल् मला जास्त् वाद् घालायचा नाहि ... पन् लहाणापासुन् माज्या मनात् हा प्रश्ना होताच् ... कि सप्तर्शि -- सगळे लग्न का नाहि केले ...
हनुमान् सोडुन् बाकि सगलळ्याच्या बायका अस्लेले माहित् आहे .. मग् हनुमानासोबत् हा अन्याय् का?

मला वाटत् , हनुमान् जेव्हा सुग्रिवासोबत् होता( ह्यात् सुग्रिव् बाइलवेडा अस्लेला सगळ्याना माहित् असेल् अशि कल्प्ना करतो) तेव्हा अस कहि तरि झालं अस्न्याचि शक्यता वाट्ते.

विनय आगसे.
हैद्राबाद्. आंन्ध्रप्रदेश. भारत

सध्या जुने धागे उकरून् काढून वाचतो आहे. कालच एका वेगळ्या संदर्भात सुवर्चला हे नांव् वाचण्यात आले होते, अन् ती सूर्यकन्या आहे इतके समजले. या नावाचा जालावर शोध घेता ती मारूतीची बायको आहे असे समजले. मग हा असा माहितीचा तुकडा उपक्रमावर् धागा म्हणून लिहावा असे मनात ठरवून झोपी गेलो. सकाळी हा धागा सापडला. तर,

व्याकरण(!?) हे वेदांङ् शिकायला म्हणून मारुतिराया सूर्यदेवाकडे गेले, तेव्हा हे फक्त गृहस्थाला शिकवता येते, असे म्हणून सूर्यदेवाने नकार दिला. तेंव्हा मारूतीस लग्न करण्यासाठी म्हणून सूर्याच्या तेजातून एक कन्या उत्पन्न केली गेली, ती सुवर्चला.

हे असं पराशर संहितेत आहे असे जालावरही दिलेले सापडले. गम्मत म्हणजे ही सुवर्चला स्वतः आजन्म ब्रह्मचारिणी आहे.
लग्न् झाले तरी 'मॅरेज कन्झ्युमेट्' न झाल्याने मारूती ब्रह्मचारीच आहे असेही सापडले.
फोटो जालावरून साभार.

जबरा माहिती. उपक्रमावर फिरत असताना काय हाताला लागेल ते सांगता येत नाही!!

दुष्टारी पुरता भारी | अवतरला गॉथम शहरी|
वाल्गुदेय हा निर्धारी| विदूषका जाण पां||