लेख आवडला.

माझ्या महाविद्यालयातील दोन मित्रांनी सांगितलेले दोन प्रसंग - दोघे मित्र आता भारतीय सैन्यात आहेत. (आठवणी सांगतो आहे तो काळ १९८९-१९९२). अगदी सामान्य लोकांमध्ये सुद्धा या वादाचे विष आणि त्याची होरपळ वाईट प्रकारे भिनली होती, त्याबद्दल आठवणी आहेत.

एक अमृतसरात राहाणारा हिंदू. भिंडरांवाले याने पुंडारून प्रतिसरकार निर्माण केले होते, तेव्हा अल्पसंख्याक हिंदूंना पंजाबातून घालवून टाकण्याची स्वप्ने तो बघत होता. किंवा त्याच्या चिथावणीने लोक बघत होते. हिंदू लोक पळून गेल्यावर त्या घरांवर हक्क सांगण्यासाठी नोंदणी कार्यक्रमही सुरू केला होता. ब्ल्यू स्टार मध्ये भिंडरांवालेच्या प्रतिसरकारचा नायनाट झाला, तेव्हा यातील काही प्लॅन तपशीलवार उघडकीला आले - म्हणजे नोंदणीपुस्तके वगैरे. त्यांना कळले, की त्यांच्या घरावर हक्क मिळावा म्हणून शेजारच्या काही परिचितांनी नोंदणी केली होती. म्हणजे पंजाब फुटणार याची खात्री शिखांपैकी सामान्यांनाही वाटू लागली होती.

दुसरा एक मित्र शिख होता पण शेतकरी-जमीनदाराचा मुलगा. (कॉलेजातले बहुतेक शिख सेनेतील अधिकार्‍यांची मुले होती.) तो म्हणाला की पंजाबात त्याला बसमध्ये, रस्त्यावर कुठेही दहशत वाटायची की त्याच्या काही मित्रांसारखी त्याला अटक होईल - "टाडा" लागेल. म्हणजे केपीएस गिल काळात भारत-राष्ट्रवादी शिखांनाही भयंकर जाच वाटत होता.

"फोडा आणि झोडा" हे अंतर्गत राजकारणासाठी वापरताना अत्यंत काळजीपूर्वक वापरले पाहिजे. (राजकीय पक्षाने सरकार म्हणून नव्हे, तर पक्ष म्हणून विरोधी पक्षाबद्दल फोडा-झोडा वापरणे, ते वेगळे. याला आपण "मुत्सद्दीपणा" म्हणतो. पण लोकशाही सरकारने सरकारी यंत्रणेच्या बळावर "फोडा-आणि-झोडा" वापरणे म्हणजे लोकशाही राष्ट्राच्या जिवाशीच खेळ आहे.)

हे थोडे विचार. पुन्हा - लेख आवडला.

दिल्लीला माझ्या एका हॉटेलच्या गाडीचा ड्रायव्हर पण भिन्द्रनवालेंच्या संदर्भात् जसे आदराने बोलत होता ते ऐकल्यावर आजही काय अवस्था आहे हे समजते.

त्याकाळी बायका पोरांसहित फरार होऊन अमेरिका/कॅनडा ह्यांच्या आश्रयास गेलेल्या शिखांमध्ये अजूनही निर्विवाद कटूता आहे. विशेषतः त्यांच्या पुढच्या पिढीत (तेव्हाची बालके, आजचे तरुण) सुद्धा कडवा भारतद्वेष आहे. त्या पिढीतल्या काहींचा दुरून परिचय झाल्यावर हे समजले.

दोन मुद्दे मी लिहीणार होतो पण राहून गेले म्हणून येथे थोडक्यात लिहीतो:

ह्या लेखाचे निमित्त - ऑपरेशन ब्ल्यू स्टार ला पंचवीस वर्षे झाली. यात त्याच्या संदर्भात अनेक गोष्टी बदलल्या पण काही गोष्टी विसरल्या गेल्या नाहीत. शिख समाजाच्या मनात - किमान काहींच्या मनात अजूनही कडवटपणा आहे. हे कुणाच्याच बाबतीत किमान एकाच राष्ट्रात घडू नये असे वाटत असेल तर काय करायला हवे - यात सरकारची आणि नागरीकांची जबाबदारी काय असू शकते ह्यावर चर्चा व्हावी असे वाटले.

घटनांचा आढावा घेत असताना इंदिरा गांधींच्या हत्येचा कालक्रम हा जनरल अरूणकुमार वैद्य यांच्या हत्येच्या आधी आहे. तसेच एक महत्वाची घटना लिहायची राहीली ज्याच्या जखमा आत्ताच्या निवडणूकांच्या आधी ताज्या झाल्या होत्या - इंदिरा गांधी हत्येनंतर झालेली ३०००+ शिखांची हत्या आणि त्याचे राजीव गांधींनी केलेले सभ्य शब्दात पण समर्थनच.

हा प्रकार घडल्याला २५ वर्षे उलटून गेली. आजही या घटनेचे पडसाद (त्या वेळी उमटलेले) पूर्णतः विरलेले नाहीत. पण हे पडसाद मुख्यतः आर्थिकदृष्ट्या खालच्या स्तरावर असणार्‍या लोकांमधे आहे असे वाटते. (या उलट, इंदिराहत्येनंतर उसळलेल्या दंग्याच्या जखमा मात्र आजही बहुतांश शीख समाज बाळगून आहे हे नक्की.) ब्ल्यूस्टार बाबत बहुतेक शीख समाज आता बर्‍यापैकी सावरलेला आहे. पण भारताबाहेर, विशेषतः कॅनडामधे मात्र सूडभावना मुद्दाम जागती ठेवली जाते आहे. काही शीख मित्रांशी बोलताना जाणवलेल्या गोष्टी आहेत या.

विकास यांनी इंदिराजींबद्दल (चूक केली पण ती निस्तरायला जी हिंमत लागली ती पण दाखवली) केलेले निरीक्षण अचूक. छान उजळणी करणारा लेख.

मला नेहमी एका गोष्टीचे खूपच कुतूहल वाटत आले आहे. जशी एक उघड / निर्विवाद सीमा हिंदू - मुस्लिम या दोन धर्मांमधे आहे, तशी हिंदू - शीख या दोन धर्मांमधे नाही. किंबहुना शीख विचारधारेबद्दल धर्म / पंथ हे दोन्ही शब्द सारख्याचपध्दतीने वापरले जातात. बर्‍याच हिंदू घरात मोठा मुलगा शीख करायची पध्दत आहे. तसेच सगळेच शीख काही दाढी, पगडी इ. बाह्य लक्षणे ठेवत नाहीत. आज पर्यंत जितक्या पंजाबी /सिंधी घरांमधे जायचा योग आला तिथे गुरू नानकजींचा फोटो देवघरात असतोच. आणि 'जपजीसाहेब' (एक शीख धर्मग्रंथ) चा नियमित पाठ करताना घरातली बुजुर्ग माणसे दिसतात. मग अशी सगळी सरमिसळ असताना, नक्की काय / कसे चुकले? आणि हिंदूंविरोधात कारवाई करताना हे लोक भेदभाव कसा करू शकत होते? कधी संधी मिळाली तर जाणून घ्यायचे आहे. पण जितके पण ओळखीचे शीख होते / आहेत ते हा विषय निघाला की चक्क सरळ टाळून देतात.

बिपिन कार्यकर्ते

"... दिल्लीला माझ्या एका हॉटेलच्या गाडीचा ड्रायव्हर पण भिन्द्रनवालेंच्या संदर्भात् जसे आदराने बोलत होता ते ऐकल्यावर आजही काय अवस्था आहे हे समजते".
"त्याकाळी बायका पोरांसहित फरार होऊन अमेरिका/कॅनडा ह्यांच्या आश्रयास गेलेल्या शिखांमध्ये अजूनही निर्विवाद कटूता आहे. विशेषतः त्यांच्या पुढच्या पिढीत (तेव्हाची बालके, आजचे तरुण) सुद्धा कडवा भारतद्वेष आहे. त्या पिढीतल्या काहींचा दुरून परिचय झाल्यावर हे समजले..."

अवांतर वाटेल - पण अचानकच कां कुणास ठाउक, गोडसेच्या निमित्ता ने महाराष्ट्रातून मारहाण करून हाकलून लावलेले ब्राह्मण आठवले, त्यांच्या पण पिढ्या मनावर घाव घेवून बसल्या आहेत आणि बरेच लोकांच्या मनात गोडसे बद्दल आदर आणि कांग्रेस विरुद्ध द्वेष आहे (६० वर्ष उलटली तरी ही, शिख ह्यांना तर् २५ वर्षच् झाले आहे).

http://sureshchiplunkar.blogspot.com