समर्थ रामदासांच्या चरित्रविषयी अजून माहिती वाचायला आवडेल.
बाकी
मना वासना दुष्ट कामा न ये रे। मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे॥ मना सर्वथा नीति सोडू नको हो। मना अंतरी सार वीचार राहो ॥ ४ ॥

मना पापसंकल्प सोडूनि द्यावा। मना सत्य संकल्प जीवी धरावा॥ मना कल्पना ते नको वीषयांची। विकारे घडे हो जनीं सर्व ची ची ॥ ५ ॥
नको रे मना क्रोध हा खेदकारी। नको रे मना काम नाना विकारी॥ नको रे मना सर्वदा अंगिकारू। नको रे मना मत्सरू दंभ भारू॥ ६ ॥

मना श्रेष्ठ धारिष्ट जीवी धरावे ।मना बोलणे नीच सोशीत जावे ॥स्वये सर्वदा नम्र वाचे वदावे ।मना सर्व लोकांसि रे नीववावे ॥ ७ ॥

हे कळते पण वळायचे काय हो?

आपला
गुंडोपंत

रामदास स्वामी म्हणजे प्रचंड असेच म्हणायला हवे. ग्रंथसंपदा, मार्गदर्शन, राजकिय परिस्थितीची जाणीव, धर्म जागृती , अखंड भ्रमण इत्यादी इत्यादी.

रामदास स्वामींचा आणि माझा पहिला परिचय तो नाथमाधवांच्या कथानकातून झाला. अनेक गोसावी, सन्यासी आणि मावळे यांच्या एकोप्यातून स्वराज्याचा श्री गणेशा इत्यादी वाचायला मला आजही आवडेल. ३० वर्षापूर्वी या कादंबर्‍या वाचताना मन किती भारावुन जात असेल याची आजही आठवण येते.

सज्जन गडाची भेट हा माझ्या मनातील दुसरा अमुल्य ठेवा आहे.

जगी सर्व सूखी कोण आहे ! विचार मना तूंचि शोधून पाहे !!
मना त्वांचि रे पूर्वसंचीत केलें ! तयासारिखें भोगणे प्राप्त झाले !!
फुकाचे मुखी बोलतां काय वेंचे ! दिसंसीस अभ्यंतरी गर्व साचे !!
क्रियेवीण वाचाळता व्यर्थ आहे ! विचारे तुझा तूंचि शोधून पाहे !!

असे म्हणणारे संत रामदासांची ''मना सज्जना भक्तीपंथाचे जावे'' इथून ओळख झाली.
ती आता संत साहित्याचे निमित्ताने पुन्हा पुन्हा होत असते. शिवकालीन विषयाची निगडीत कवी म्हटले की समर्थ रामदासांची हटकून आठवण होते. त्या विषयीची चर्चा कधीच न संपणारी आहे. तत्कालीन राजकीय परिस्थितीविषयी इतर संताच्या तुलनेत रामदास अधिक जागृक होते. हे मत कोणासही अमान्य होणारे नाही. इतकेच नव्हे तर भागवत धर्माला तेव्हाच्या परिस्थितीनुरुप महाराष्ट्रधर्माचे वळण लावले. 'तुकारामांचे कार्य जिथे संपते तिथून रामदासाचे कार्य सुरु होते' हे ल. रा. पांगारकरांचे मत सर्वज्ञात आहेच.

समर्थ रामदास परंपरावादी होते, एकाच वर्गाचे पुरस्कर्ते होते इत्यादी इत्यादी आक्षेप सोडून द्या. त्यांच्या लेखनाचा व्याप दांडगा आहे, ' मायब्रम्हलक्षण' या सारख्या तात्त्विक विषयापासून ते ' बाग कशी करावी, इमारत कशी बांधावी' असे अनेक विषय त्यांनी हाताळले आहेत असे म्हणतात.

मात्र दासबोध, मनोबोधातील त्यांच्या काही ओव्यांना सुभाषिताचा अर्थ प्राप्त झाला आहे.

'आधी प्रपंच करावा नेटका ! मग घ्यावे परमार्थ विवेका'

'वेष धरावा बावळा ! अंतरी असाव्या नाना कळा '

'दुसर्‍यावरी विसंबला ! त्याचा कार्यभाग नासला'

'जे जे काही आपणाशी ठावे ! ते ते इतरांशी शिकवावे !
शहाणे करुन सोडावे ! सकळ जन !!'

'यत्न तो देव जाणावा'

विवेक आणि प्रयत्न यावर विश्वास ठेवणारा संत म्हणजे समर्थ रामदास. त्यांच्या लेखनाबाबत संत अभ्यासक म्हणतात की त्यांच्या करारी स्वभावामुळे त्यांचे लेखन कोमल वगैरे झाले नाही,नसावे. त्याच बरोबर त्यांना लेखनाच्या शुद्धतेकडे लक्ष देण्याची त्यांना गरज वाटली नसावी, म्हणुनच त्यांच्या लेखनात नवनवीन शब्द दिसून येतात. र्‍हस्व-दीर्घाची ओढातान, व्याकरण-छंद यांची पायमल्ली हा दोष तर त्यांच्या ओवीओवीत सापडेल असे संतसाहित्याच्या अभ्यासकाचे मत आहे, त्यांच्या या गुणामुळे तर ते आम्हाला अधिक जवळचे वाटतात. :)

निष्क्रिय उदासिनतवर प्रयत्न वादाची शिकवण दासबोध,मनोबोध यातून समर्थ रामदासांनी दिली आहे, आणि समाजविकासाठी या पेक्षा अधिक योगदान कोणते असावे !!!