हा श्लोकांचा उपक्रम आवडला.
असेच छान छान श्लोक येऊ द्यात.

नीलकांत

भार्तुहरीचे आहे असं ऐकलय ते असे -

आशानां मनुष्यानां काचिद् आश्चर्य शृंखला |
बध्दा यया प्रधावंती, मुक्तास तिष्ठंति पंगुवत् ||

अर्थ सोपाच आहे, पण तरीही लिहीतो - आशा अशी जादूची शृंखला आहे, कि ज्याला बांधलीये तो पळत रहातो , आणि जो मुक्त आहे तो पांगळ्याप्रमाणे पडून रहातो !

मला संस्कृत लिहीता येत नाही, मात्र काही सुभाषीत आठवतात.

१) असारे खलु संसारे सारं शश्रुर मंदीरं - या जगात सासर्‍याचे घर सर्वात आनंददायी रहिवास आहे. शंकर हिमालयात आणि विष्णू समुद्रात राहतात.
२) भोजनान्तेच कीं पेयं.. तक्र शक्रस्य दुर्लभं.. हे एक कोडं आहे.
३)अश्व नैव , गज नैव.. - बल हेच जीवन सांगणारं एक् उत्तम सुभाषीत.
४) नाभिषको न संस्कारः ... स्वयमेव मृगेन्द्रता |
५)लालयते पंच वर्षाणी..
६)यस्य नास्ती स्वयं प्रज्ञा ..

अशी अनेक आहेत कुणाजवळ असतील तर येथे द्यावी ही विनंती.

नीलकांत

घृताचीम् अथ विश्वाचीम् मिश्र केशीम् अलम्बुसाम् ।
नागदन्तां च हेमा च हिमामद्रिकृतस्थलाम् ॥

अयोध्याकांडातील या श्लोकांत भारद्वाज मुनीनी केलेल्या भरताच्या आदर सत्कारात घृताची, विश्वाची, मिश्रकेशी, अलम्बुसा, नागदंता, हेमा व हिमा या अप्सरांना पाचारण केल्याचा उल्लेख येतो. या सर्व नृत्य, गायन व वादन कलांत निपुण होत्या आणि त्यांनी भरत व अयोध्येच्या सेनेला रिझवण्यासाठी नृत्य-गायन केल्याचा उल्लेखही नंतरच्या श्लोकांतून येतो.

स्त्रोत: http://vmoti.blogspot.com/

पल्लवी

अर्थात, सर्व जगात (लोके) चंदन शितळ आहे. तर चंद्र (प्रकाश) हा चंदनापेक्षाही शितळ मानतात.
तर चंद्र आणि चंदन यापेक्षाही साधूसंगती ही सर्वात शितळ (तापहरण करणारी, मनाला शांती देणारी) आहे.

श्लोकात शुद्धलेखनाच्या, व्याकरणाच्या, अर्थाच्या चुका असल्यास कृपया सांगाव्यात. मी पुन्हा संपादन करीन.
--लिखाळ.

वरदताई,
चुका सुधारल्या बद्दल आभार. (आपले प्रतिसाद त्या त्या सुभाषिताला असल्याने आता मी ते संपादित करु शकणार नाही.) तरी मला समजून घ्यावे.
९४ साला नंतर प्रथमच सुभाषिते आठवून लिहिली त्यामुळे त्यात अनेक चुका होणार असे वाटतच होते.
आभारी,
--लिखाळ.

यौवनं धनसंपत्ती प्रभुत्वमविवेकीता
एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम्

अर्थ: तारूण्य,धनसंपत्ती, सत्ता आणि अविवेकी वर्तणूक यातली एकेक गोष्ट अनर्थाला कारणीभूत होऊ शकते.मग चारही गोष्टी जिथे एकत्र असतील तिथे काय (होईल याची कल्पना करवत नाही).

---विल्यम जेफरसन क्लिंटन (मोनिकाचा पूर्वीचा प्रियकर)

तात्या ,
झकास बोललात हो ..!

नीलकांत

अर्जुन म्हणतो

नाहं कामये राज्यं ना स्वर्गं नापुनर्भवम्
कामये दु:खतप्तानाम् प्राणिनार्तिनाशनम्

मला राज्य नको, स्वर्ग नको आणि मोक्ष सुध्दा नको. दु:खाने पिडीत असलेल्या प्राणीमात्रांच्या वेदना नाहीशा कराव्यात एवढीच माझी इच्छा आहे.

(मला ज्या पध्दतीने आठवत आहे तसा श्लोक लिहिला आहे.शाळेत असताना एका चुकेसाठी अर्धा मार्क जायचा.आता मार्क जाणार नसल्यामुळे जसा आठवला तसा श्लोक लिहिला आहे.चूक असल्यास सुधारावी ही विनंती)

---विल्यम जेफरसन क्लिंटन (मोनिकाचा पूर्वीचा प्रियकर)

यनावाला यांना धन्यवाद !
मला हवी ती सुभाषीते दिल्याबद्दल धन्यवाद .

नीलकांत

जिम कॅरीच्या कुठल्याश्या चित्रपटात तो म्हणतो "ब्युटी इज ओनली स्किन डीप ऍण्ड ओनली अग्ली पीपल् से इट्" (मी जिम् कॅरीची फ्यान नसल्याने चित्रपटाचे नाव लक्षात ठेवण्याच्या भानगडीत पडले नाही.) मात्र हे वाक्य ऐकले की खालील सुभाषित आणि ह्या सुभाषिताची आठवण झाली की वरील वाक्य मला हमखास आठवते. तपकिरी (ग्रे) लक्षात न घेता काळे-पांढरे पाहण्याची वृत्ती भारतीयांमध्ये पूर्वीपासूनच असावी असे दिसते!!

नारिकेल समाकारा: दृष्यन्ते अपिहि सज्जना:
अन्ये बदरिकाकारा: बहिरेव मनोहरा: ||

सज्जन भले नारळाप्रमाणे (नारळाच्या आकाराप्रमाणे, थोडक्यात बेढब वा बाहेरून खडबडीत, थोडक्यात कुरूप) दिसत असले तरी इतर बोराप्रमाणे केवळ बाहेरूनच (केवळ दर्शनी रूपच) सुंदर असतात. एकदा स्तुती करायची ठरवली की मग ती कशाचीची करायची आणि एकदा नावे ठेवायची ठरवली की कशालाही ठेवायची असा खाक्या मला ह्यात दिसतो. असो.

इथे लोकांनी सुभाषितांची बहारच उडवून दिली आहे की ! वाचून मन अत्यंत प्रसन्न झाले.जुन्या मित्रपरिवारापैकी अनेक जण भेटले तसेच संस्कृतप्रेमी नवीन लोकही ! त्यामुळे संस्कृत भाषेला उज्ज्वल भवितव्य आहे याबद्दलचा विश्वास वाढला.

अरे वा ! प्रवासी आलेत. छान !!!

शुक-रंभा संवादात शुक म्हणतात:
सुरूपं शरीरं नवीनं कलत्रं धनं मेरूतुल्यं वचश्र्चारू चित्रम् ।
हरेरंडिघ्रयुग्मे मनश्र्चेदलग्नं ततः किं ततः किं ततः किं ततः किं ॥

सुंदर शरिरसंपदा, सुंदर भार्या, मेरु पर्वताएवढे धन, मनाला भुरळ घालणारी मधुर वाणी असेल पण जर भगवान शंकराच्या चरणी मन एकाग्र होत नसेल त्या जीवाचा त्रिवार धिक्कार असो.

स्त्रोत:- विकिपीडिया

हा विषय मागे पडलेला दिसतो.सुभाषितांचा केवळ आशय समजून घ्यायचा असेल तर त्याचा सर्वसाधारण गोळा बेरीज अर्थ देणे ठीक आहे. पण संस्कृतभाषा थोडी शिकायची असेल तर सुभाषिताचा पदच्छेद ,अन्वय,आणि नेमका शब्दार्थ देणे उपयुक्त ठरेल.त्याचे उदाहरण म्हणून एक सुभाषित देण्याचा हा प्रयत्न आहे.

किं वाससः तत्र विचारणीयम् |
वासो विहीनं विजहाति लक्ष्मी:
पीतांबरं वीक्ष्य ददौ स्वकन्याम् |
दिगम्बरं वीक्ष्य विषं समुद्रः ||

अन्वय ....................... अर्थ

वाससः किम्.......................कपड्यांचे एवढे काय?(महत्त्व आहे )
तत्र विचारणीयम्...................त्याविषयी विचार करायला हवा.
वासः विहीनम् लक्ष्मी: विजहाति.....ज्याच्याजवळ (चांगले) कपडे नसतात त्याला लक्ष्मी सोडून जाते.
पीताम्बरम् वीक्ष्य..................पीतांबरधारी विष्णूला पाहून
समुद्रः (तम्) स्वकन्याम् ददौ.......समुद्राने त्याला आपली कन्या दिली.
दिगम्बरम् वीक्ष्य ...............दिगंबर अवस्थेतील शंकराला पाहून
(समुद्रः तम्) विषम् (ददौ)......समुद्राने त्याला विष दिले.
(येथे सागरमंथनाचा संदर्भ आहे)

ज्योतिषी पंचांगातील् पाच अंगे दाखवून जातकाला झुलवतो तर गणिका आपल्या शरीराची पाच अंगे दाखवून गिर-हाइकाला झुलवते अशा आशयाचे चावट सुभाषित मी वाचले होते . कुणाला माहीत आहे का?

कराग्रे वसते लक्ष्मी:
करमूले सरस्वती ।
करमध्ये तु गोविंद:
प्रभाते करदर्शनम्।।

शब्दार्थ
कराग्रे = कर + अग्रे = हाताच्या टोकावर (बोटांच्या टोकावर)
वसते = वास करते
करमूले = हाताचे मूळ (मूळाशी)
करमध्ये: = कर + मध्य (तळवा)
करदर्शनम =हाताचे दर्शन

अर्थात

हाताच्या अग्रभागावर लक्ष्मी , मूळभागावर सरस्वती आणि मध्यभागावर गोविंदाचे वास्तव आहे , (म्हणून) सकाळी आपल्या हातांचे दर्शन घ्यावे.

पल्लवी

हरत्वम् संसारम् द्रुततरमसारम् सुरपते
हरत्वम् पापानाम् विततिमपराम् यादवपते
अहो दीनानाथम् निहितमचलम् निश्चितपदम्
जगन्नथस्वामी नयनपथगामी भवतुमे

हरत्वम् संसारम् द्रुततरमसारम् सुरपते
हरत्वम् पापानाम् विततिमपराम् यादवपते
अहो दीनानाथम् निहितमचलम् निश्चितपदम्
जगन्नथस्वामी नयनपथगामी भवतुमे

हरत्वम् - हर् त्वम् - हर् हरण करणे (येथे दुर करणे)
त्वम् - तू
संसारम् - संसारात
द्रुततरमसारम् -
सुरपते - देवांचा अधिपती
पापानाम् - पापांचा
विततिमपराम -
यादवपते - यादवांचा अधिपती
निहितमचलम् - सदैव अचल
निश्चितपदम - अढळ पदी असलेला / स्थिर असलेला
नयनपथगामी - मार्गदर्शक
भवतुमे - माझा हो
(नयनपथगामी भवतुमे - माझा मार्गदर्शक हो.)

हे देवांच्या अधिपती, तू माझ्या जीवनातील वाईट गोष्टी दुर कर (? साशंक आहे). मी केलेली (अनंत) पापं हे यादवपते तू त्यांचं हरण कर. हे स्थिर व अढळ दीनानाथा तू (माझ्या जीवनातील माझ्या वाटचालीचा) माझा मार्गदर्शक हो.

माझ्या संस्कृतच्या तोकड्या ज्ञानावरून व तुटपुंज्या माहिती वरून मी हा अर्थ काढला आहे. हा अर्थ बरोबर असेलच असा माझा दावा नाही. श्रेष्ठींनी चुका दुरुस्ती करावी ही विनंती.

पल्लवी