कृपया लेखाच्या शीर्षकातील हरीश्चंद्रगड या अशुद्ध शब्दाऐवजी हरिश्चंद्रगड असे वाचावे.

-धन्यवाद.

अवांतरः उपक्रमरावांनी योग्य तो बदल केल्यास आगाऊ आभार!

वर्णन थरारक आहे. ट्रेकिंगची सुरक्षीतता साधने असतात ना जवळ?

फास्टर फेणेच्या एक गोष्टीत या गडाचे नाव ऐकल्यापासून येथे ट्रेकिंग/हायकिंगला जाण्याची दुर्दम्य इच्छा मनात आहे. पण अद्याप योग आलेला नाही. हे वर्णन आणि चित्रांद्वारे दिसणारा थरार पाहिल्यानंतर तर ही इच्छा आणखी बळावते. वेळच सगळ्याचे योग्य उत्तर यावर भरवसा ठेवून आयुष्याचा ट्रेक करायचा, हेही तितकेच खरे नव्हे काय? असो.
आटोपशीर वर्णन आणि तितकीच सुंदर छायाचित्रे आवडली. असेच आणखी अनुभव वाचायला आवडतील.
- परीवश

रोमांचक वर्णन आहे. त्याबरोबरच संदर्भासहित चित्रांमुळे वाचताना प्रवास झाल्यासारखेच वाटले. धबधब्यांवरची चढाई विशेष थरारक वाटली. पुढील चढायांसाठी शुभेच्छा!

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

एकदम हौशी कलाकार आहात् तुम्ही योगेशराव. तुमचे फोटो व वर्णन पाहून/वाचून आम्हालापण गड सर केल्यासारखे व थोडेफार खरचटल्यासारखे वाटते आहे बघा. थोडी थंडी वाजतीय, भुक लागली आहे व झोपही येते आहे.

नळीची वाट व उत्तुंग सह्यकडा हे फोटो बघूनच आमच्या अंगातील संपत आलेल्या वीररसाने थोडी का होईना उसळी मारलीच. सही!

काही गोष्टी खटकल्या
१) आयोजकांची अव्यवसायीकता - तुम्हा लोकांना उचलायला लागलेले वजन (म्हणजे तुम्ही पैसे भरले होते असे समजून हा, समजा ह्या आधीक वजनाच्या भाराने कोणाचा तोल गेला असता तर..)
२) हरिश्चंद्रगडाला भेट गेली कित्येक वर्षे लोक देत आहेत तर काही ठरावीक जागी निदान पावसापासून बचाव होईल अशी काही केबीनस् असायला काय हरकत आहे.
३) प्राचीन वास्तूची पडझड?? काही डागडूजी?
आपण भारतीय मंडळी सगळे चालवून घेतो..

१) आयोजकांची अव्यवसायीकता - तुम्हा लोकांना उचलायला लागलेले वजन (म्हणजे तुम्ही पैसे भरले होते असे समजून हा, समजा ह्या आधीक वजनाच्या भाराने कोणाचा तोल गेला असता तर..)

अंशत: सहमत. अधिक वजनाच्या भाराने तुलनेने नवीन मंडळींना त्रास झाला. ऐनवेळी आयोजकांचे सदस्य येणे अशक्य झाल्याने हा प्रसंग ओढवला होता. मात्र ट्रेकिंगसारख्या कार्यक्रमात अशा घटनांची अपेक्षा असतेच.

२) हरिश्चंद्रगडाला भेट गेली कित्येक वर्षे लोक देत आहेत तर काही ठरावीक जागी निदान पावसापासून बचाव होईल अशी काही केबीनस् असायला काय हरकत आहे.

तुलनेने सोपा असणार्‍या तोलार-खिंडीच्या मार्गाने आल्यास मुक्कामाची गुहा वाटेवरच असल्याने ताबडतोब सापडते. "नळीची वाट" हे वेगळे धाडस होते.

३) प्राचीन वास्तूची पडझड?? काही डागडूजी?
आपण भारतीय मंडळी सगळे चालवून घेतो..

भारतीय मंडळी केवळ सगळे चालवूनच घेत नाहीत तर या पडझडीसाठी यथाशक्ती हातभारही लावतात. हरिश्चंद्रगडासारख्या अप्रतिम ठिकाणी दारू पिऊन बाटल्या फोडून टाकणे. महत्त्वाच्या शिलालेखांवर "महेंद्र ट्रेकर्स, नाना पेठ" किंवा "हरिश्चंद्रेश्वर जीर्णोद्धार समिती" असे खडूने लिहून ते विद्रूप करणे. ही तर अगदी मोजकी उदाहरणे झाली.

गडासंबंधी आलेली ही बातमी वाचा.

योगेशराव,
हरिश्चंद्रगडाची माहिती आणि त्याचे वर्णन आवडले. ट्रेकिंग वाली मंडळी असतेच जिगरबाज, त्याचा उत्तम नमुना म्हणजे तुम्ही.छायाचित्रे सुंदर आहेत . बाकी पोहणारा योगेश का ? सावंतसरांच्या ग्रुपमध्ये योगेश कोणता ? आणि "काय गरज आहे इतकं सगळं करण्याची?" हे प्रश्न पडलेच :)

चित्तथरारक आणि रोमहर्षक लेख.
प्रकाशचित्रेही अप्रतिम...

वाचतावाचता आमचेही पाय(/र्श्व) दुखायला लागलेत. ट्रेकमध्ये घसरून पडणे म्हणजे काय असते त्याची कल्पना आहे.;)
योगेशराव, जरा सांभाळून, बरं का!

लेख आवडला. छायाचित्रे तर अप्रतिम.

या कठीण रस्त्याने नाही तर सोप्या रस्त्याने तरी हा गड चढावा अशी उर्मी आली आहे!

दोन्ही अप्रतिम. सर्वच छायाचित्रे भूल घालणारी आहेत.

काही प्रश्नः

मत्स्यपुराण, अग्नीपुराण, स्कंदपुराणात या गडाचे उल्लेख आढळतात.

१. याबद्दल अधिक माहिती आहे काय? म्हणजे हे उल्लेख कोणत्या बाबतीत आले आहेत. तसेच, हा किल्लाही सातवाहनकालीन असल्याचे असे एकांनी माझ्या अनुदिनीवर लिहिले आहे.

२. किल्ला किती जुना असावा? किंवा बांधकाम कोणत्या काळातील आहे?

३. किल्ल्याच्या नकाशात विश्वामित्र मंदिर दिसते आणि गणेश गुहाही दिसते. हे नेमके काय आहे? (म्हणजे विश्वामित्र ऋषींचे मंदिर का? ऋषींची मंदिरे बांधण्याची प्रथा होती का? असे प्रश्न पडले.)

४. रोहिदास, तारामती आणि हरिश्चंद्र आणि विश्वामित्र ही सर्व नावे राजा हरिश्चंद्राच्या गोष्टीशी निगडीत असल्याने या सर्वांचा या किल्ल्याशी काय संबंध असावा असा प्रश्न पडला.

या प्रश्नांची उत्तरे लेखकाला माहित नसल्यास परंतु इतर कोणाला माहित असल्यास त्यांनी कृपया शंकानिरसन करावे. विकिवर थोडी माहिती मिळाली. मी पूर्वी वाचली नव्हती, वाचून जरा संशोधन करावे लागेल.

५. विकिवरील माहितीत कलचुरी, कालचुरी अशा एका राजघराण्याचा उल्लेख आहे. हे राजघराणे कोणते याबाबत कोणाला माहिती आहे काय?

सुंदर छायाचित्रे आणि माहिती

काही प्रश्न -
१. उपलब्ध असणार्‍या मार्गांमधला हा बहुधा सर्वात अवघड रस्ता. तर मग सर्वात सोपा रस्ता कुठला?
२. आयोजकांनी नक्की काय आयोजन केलं होतं?
३. आयोजकांनी आणि गावक-यांनी दिलेल्या धोक्याच्या सूचना धूडकावून लावून ट्रेक करणे कितपत बरोबर आहे? सर्वजण सुरक्षीतपणे परत आल्यावर आता हे लिहिणे सोपे असले तरी कदाचित पश्चाताप झाला नसता काय?
४. सुरक्षिततेची पातळी वाढविण्यासाठी काय करता येईल जेणे करून डेअर डेव्हिल नसणारेही हा आनंद लूटू शकतील ?

नेहेमीप्रमाणेच मस्त वर्णन. आम्ही काय काय "मिस" केले आहे हे जाणवले. ;) छायाचित्रे पण आवडली. या गडाच्या प्राचीन वैभवाचा उल्लेख आपण केला आहे त्यावर काही अधीक माहीती आपण दिलेल्या दुव्यांवर आणि इतरत्र शोधण्याचा नक्कीच प्रयत्न करीन!

धन्यवाद!

१. उपलब्ध असणार्‍या मार्गांमधला हा बहुधा सर्वात अवघड रस्ता. तर मग सर्वात सोपा रस्ता कुठला?

माझ्या माहितीप्रमाणे सर्वात सोपा रस्ता हा पुणे-संगमनेर-राजूर-पाचनई मार्गे हरिश्चंद्रगड हा आहे. मात्र संगमनेर ते राजूर हा रस्ता भयंकर वळणावळणाचा आहे.त्यापेक्षा नळीचा घाट बरा असे अनेक अनुभवी ट्रेकर्स सांगतात. ;) शिवाय सोयीस्कर वेळेच्या बसच्या अनुपलब्धतेमुळे राजूरला मुक्काम करणे टाळले जाते असे म्हणतात.
२. आयोजकांनी नक्की काय आयोजन केलं होतं?
नळीच्या वाटेने ३० जणांना सुखरुप वर नेणे व परत आणणे हे भव्य कार्य आहे. आम्हाला आलेला अनुभव -रस्ता चुकणे + धुके + पाऊस + चढाईसाठी २२ तास- हा त्यांनाही प्रथमच आला होता असे त्यांनी कबूल केले. त्यांनी सोबत आणलेले स्वयंपाकाचे सामान पाहता त्यांचा हेतू आम्हाला गंडवण्याचा नव्हता हे स्पष्ट आहे. ;)
३. आयोजकांनी आणि गावक-यांनी दिलेल्या धोक्याच्या सूचना धूडकावून लावून ट्रेक करणे कितपत बरोबर आहे? सर्वजण सुरक्षीतपणे परत आल्यावर आता हे लिहिणे सोपे असले तरी कदाचित पश्चाताप झाला नसता काय?
आयोजकांनी दिलेली धोक्याची सूचना ही डिसक्लेमर प्रकारची आहे. हरिश्चंद्रगड हा प्रसिद्ध असल्याने होणार्‍या त्रासाची कल्पना न करता अननुभवी व अतिउत्साही मंडळी ट्रेकला येतात व नंतर त्यांचे लफडे निस्तरणे अवघड होते. त्यामुळे हा ट्रेक केवळ अनुभवी ट्रेकर्ससाठीच व अतिशय अवघड प्रकारातला आहे ही पूर्वसूचना त्यांनी दिली होती.
गावकर्‍यांचा मुद्दा थोडा वेगळा आहे. गावकर्‍यांच्या मते (आयोजकांना माहिती असलेल्या) नळीच्या वाटेने जाण्याऐवजी तुलनेने सोप्या (पण आयोजकांना पुरेशी कल्पना नसलेल्या) साधले घाटातून जाण्याने एक गावकरी "राजू गाईड" स्वरुपात आम्हाला घ्यावा लागणार होता.
येथे एक गोष्ट मांडणे आवश्यक आहे. या ट्रेकचे आयोजन मुंबईचे प्रसिद्ध गिर्यारोहक अरुण सावंत यांच्या कॅम्प फायर इंडिया या संस्थेने केले होते. २५ वर्षांपूर्वी पुण्याचे एक निसर्गप्रेमी अरविंद बर्वे यांनी कोकणकड्याच्या प्रेमात पडून हरिश्चंद्रगडावरुन उडी मारुन आत्महत्या केली होती. त्यांचे प्रेत शोधण्यासाठी २००० फूट उंचीचा सरळसोट कोकणकडा दोरीच्या सहाय्याने rappelling करत ८६ मिनिटांत उतरण्याची कामगिरी अरुण सरांनी केली होती. हे कार्य करणारे अरुणसर हे पहिले गिर्यारोहक. स्वतः अरुण सरांना ट्रेकिंगचा ३० वर्षापेक्षा जास्त अनुभव आहे. त्यामुळे त्यांनी घेतलेल्या निर्णयावर फारसे शंकाप्रदर्शन आम्ही केले नाही.
४. सुरक्षिततेची पातळी वाढविण्यासाठी काय करता येईल जेणे करून डेअर डेव्हिल नसणारेही हा आनंद लूटू शकतील ?
सुरक्षिततेची पातळी वाढवण्यासाठी आवश्यक असलेले शिरस्त्राण-हेल्मेट, संरक्षक पट्टे व कड्या इ. चा वापर करता येईल.
५. तसेच मोकळे टेट्रा पॅक आणि काही छोट्या पुड्या , बिस्किटे, लाडू, चणे, शेंगदाणे इ.च्या रिकाम्या पिशव्या, कागद ह्यांची विल्हेवाट काय लावली? ही खात्री आहे की तुमचे तुम्ही सांभाळले असेल पण ग्रुपमधल्या सर्वांनी?

कॅम्प फायर इंडिया व बहुतेक सर्व व्यावसायिक ट्रेकर ग्रुप या बाबतीत फारच असहनशील आहेत. किल्ल्यांवर कचरा फेकणे कोणीही सहन करत नाही. आम्ही मित्रमंडळीही वाईटपणा पत्करुन का होईना पण सर्वांना कचरा सोबत आणण्याचा आग्रह करतो. एखादा अकडू कार्यकर्ता निघालाच तर त्याने केलेला कचरा वाटून घेऊन सोबत आणतो. पायथ्याच्या गावामध्ये न टाकता हा सर्व कचरा पुण्यामध्ये परत येतो. ;)

२००० फूट उंचीचा सरळसोट कोकणकडा दोरीच्या सहाय्याने rappelling करत ८६ मिनिटांत उतरण्याची कामगिरी अरुण सरांनी केली होती. हे कार्य करणारे अरुणसर हे पहिले गिर्यारोहक.

बाप रे! २००० फूट रॅपेलिंग! वाचूनच छातीत धडकी भरते. तुमच्या अरुण सरांना आमचाही सलाम!
----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

कर्णा!
सर्वप्रथम "ट्रेकची पंढरी" केल्या बद्दल मनापासून अभिनंदन!
खुप मोठा अनुभव आहे हा! कशासाठी हे सगळं करायचे हा विचार गडावर असतांना, कोकणकडा समोर असतांना कधीही मनात येत नाही! खरं सांगायचे तर हा एक असा आनंद आहे की, त्याला 'का' ह प्रश्न विचारणे गैर आहे. काही गोष्टी सांगुन समजावता येत नाहीत. जसे आंबा ही गोडच असतो, सिताफळही गोडच असते. पण दोन्हीची गोडी वेगळी कशी आहे हे शब्दाने सांगणे अवघड आहे. चाखुन पाहिले की मगच ते कळते, तसेच अहे आहे!

कशासाठी हे सगळं करायचे हा विचार शेवटी 'बस मध्ये बसल्यावर मात्र' नक्कीच येतो हा भाग वेगळा... अशावेळी ती रेटारेटी, गर्दी ; इतका 'मोकळा अवली अनुभव' घेऊन आल्यानंतर नकोशी वाटते!

लेख आजाबात रटाळ नाहीये! खुपच मजा आली वाचायला! खुप आवडला तुझा अनुभव.
चित्रे मस्तच आहेत. पण खरं तर कोणतीच चित्रे, नि कोणताही कॅमेरा या गडाला त्यांच्या कवेत घेऊच शकत नाहीत, इतका भव्य अनुभव आहे तो!

इतके 'पावसाळ्यातले अनुभव सिद्ध फिरणे असतांनाही' जेवणाची का आबाळ झाली? (म्हणजे पुर्‍या/पराठे लोणचे/मॅगीची पाकिटे असे साहित्य का नव्हते हाताशी!? - मॅगी कच्ची खाऊन पण दिवस आरामात काढता येतो!) असो, त्यावेळी खाल्लेले शेंगदाणे ही भलतेच चविष्ट असणार याची मला अनुभवसिद्ध खात्री आहे!

प्लॅनिंग करतांना, काळाला काही सूट देवू शकलात, (म्हणजे एक रात्र जास्तीची) तर या ट्रेक ला जून मजा येईल.

आता पुढील रतनगड मार्गे हरिश्चंद्र गड असा चार/पाच दिवसीय ट्रे़क करून पहा. रतन गडावर राहण्यालायक गुहा, स्वच्छ निर्मळ पाण्याची टाके आहेत... (वरच्या भोकात जाऊन बसणे व परत उतरणे पावसाळ्यात अत्यंत धोक्याचे आहे, मोह टाळाच!)
पण हिवाळ्या/उन्हाळ्यात कोणत्याही परिस्थितीत चुकवू नका!
(येथे ध्यानाचा अप्रतिम शब्दातीत असा अनुभव येतो!)

असा अवलीपणा केल्यानंतर या जगात परत कशासाठी यायचे असाच प्रश्न पडतो!!;
हा माझा अनुभव आहे! :)

असो,
पुढील ट्रेकसाठी शुभेच्छा!
असेच मोकळे फिरणे होवू दे नि असेच लेख वारंवार येवू दे!

आपला
अवली फिरस्ता
गुंडोपंत

अर्थातच
ओझे 'आजानुकर्ण' वाहणार हे ओघानेच आले! :)))))))))))

ह.घ्या!

आपला
गुंडो.

छान आहे वर्णन.
फिरून आल्यासारखे वाटले.
पण अवघडच असणार हा गड.
आशा आहे सुरक्षेची योग्य ती खबरदारी आपण घेतली असेल.
फोटोज चांगले आहेत.
-निनाद

धाडसीच दिसताय आपण जरा!
चांगला लेख. खाण्याचे हाल झाले वाचून वाईट वाटले.

शिवानी

प्रतिसादाबद्दल सर्वांना धन्यवाद!

-(आभारी) आजानुकर्ण

ट्रेकींगचा अट्टहास् का? तर् उत्तर् आहे सह्याद्रीच्या प्रेमासाठी आणि अंगातल्या मस्ती साठी :)
अफलातून अनुभव होता ना आनाजुकर्णा ??? होताच, वर्णन तर् छान् केलेसच पण नियमीत् ट्रेक करत असल्या मुळे काय् काय् घडले असेल ह्याची कल्पना आहे. कौतुक वाटते की पावसाळयात हा ट्रेक केलात त्याचे. मी स्वतः तर पावसाळ्यात कोकणातले ट्रेक टाळतोच त्यामूळे अवघड वाटेने केलेल्या चढाई बद्दल अभिनंदन.

सुमीत, नावा प्रमाणेच असलेला "चांगला मित्र"

अतिशय प्रत्ययकारी वर्णन, वाचताना आजुबाजूचे भान हरवले. (तरी अंगठा आणि तर्जनी अल्ट-टॅब वर ठेवण्याची शुद्ध राहिली, सवयीने :)) छायाचित्रे पाहून गडाच्या भव्यतेची पुसटशी कल्पना आली विशेषतः 'उत्तुंग सह्यकडा' आणि 'नळीची वाट' ही छायाचित्रे आवडली.

'हिमालय' (की आल्प्स?) चढणार्‍यांना हे आततायी धाडस का, कशासाठी तो डोंगर चढायचा असे विचारल्यावर 'बिकॉज इट् इज देअर' असे दिलेले उत्तर आठवले.
आनंददायी लेख. तुम्हा मंडळींना 'लिव्ह डेंजरसली' असेच सांगावेसे वाटते. पण दुसरीकडे तुम्ही लोक मूलभूत सुरक्षेकडे दुर्लक्ष तर करत नाही ना, अशी काळजी वाटते...
सन्जोप राव

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.आजानुकर्ण यांचा "नळीच्या मार्गे हरिश्चंद्रगड " हा एका थरारक धाडसाचा लेख वाचला. त्या निमित्ताने त्यांची मागची प्रवासवर्णने(नाणेघाट इ.)आणि इतर लेख वाचले.(तेवढा'टिकली'वरचा लेख वगळून).त्यांचा अनुभव फार मोठा आहे. या ऊर्जस्वल युवकाची शारीरिक,मानसिक तसेच बौद्धिक क्षमता किती अफाट आहे याची कल्पना येते. एवढे ओझे पाठीवर घेऊन दोरखंडाच्या सहाय्याने कडा चढायचा म्हणजे शारीरिक क्षमता हवीच.धोक्याचा संभव असताही या नळीच्या बिकट वाटेने जाण्याचे धाडस करण्यासाठी मोठी मानसिक क्षमता हवी. आणि हा सर्व अनुभव शब्दबद्ध करून इथे आकर्षक पद्धतीने सचित्र माडणे यासाठी उच्च दर्जाची बौद्धिक क्षमताही हवी. ती श्री.आजानुकर्णा यांच्यापाशी आहेच...जणुकाही सुंदर सुवाच्य हस्ताक्षरातच लिहिली आहे अशी दिसणारी त्यांची मनोगतावरील अनुदिनी(आजानुकर्णोक्ती) वाचली की त्यांच्या भाषाप्रभुत्वाची कल्पना येते.त्यांनी केलेले विडिओ,फडकता राष्ट्रध्वज इ पाहिए की त्यांच्या संगणक विषयक सखोल ज्ञानाची महती पटते.त्यांचे इथले सर्व लेख एकत्रित वाचता यावे म्हणून त्यांचे ई-पुस्तक करायला हवे.(तसेच ई-पुस्तक श्री. धनंजय यांच्या व्याकरणविषयक लेखांचेही व्हायला हवे.) यथाकाल ही पुस्तके सर्व वाचकांसाठी मुद्रित स्वरूपात उपलब्ध व्हायला हवी.

अनुभव मस्तच्.... तसाच थरारकही.
हरिश्चंद्रगडावर कितीही वेळा गेले तरी समाधान होत नाही.

तारा

अजानुकर्ण तुमचा हा लेख धाडसी प्रवास वर्णनाचा उत्तम नमुना आहे. अंगातील मस्ती अश्या रितीने उधळायची हौस मला देखिल आहे पण मला ट्रेकींगचा जरा देखिल अनुभव नाही. नाही म्हणायला लहाणपणी नवि-मुंबईतील गवळीदेव व खारघरच्या डोंगरावर बरीच चढउतर केली आहे. पण या विषयाचे शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण मात्र घेतले नाही. हे प्रशि़क्षण कुठे घ्यावे या बाबत जरा मार्गदर्शन करावे ही विनंती.

आपला,

नितिन दिवेकर

"पण या विषयाचे शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण मात्र घेतले नाही. हे प्रशि़क्षण कुठे घ्यावे या बाबत जरा मार्गदर्शन करावे ही विनंती."

अरुन् सावंत् सरांसरख्या ट्रेकर्स् बरोबर् ट्रेक् करा, किंवा सोपे ट्रेक् एकात्याने करुनहि सवय् होते.. फार् बावू करु नये...

बाकि हरिश्चण्द्राबद्द्ल् काय् लिहिने? अतिशय् पवित्र, गुढ् शक्तिने भारलेले ठीकाण्..

लै भारी, नळीच्या वाटेनं हरिश्चंद्रगड करणं आणि ते हि पावसाळ्यात - ह्ये जिगरबाज धाडस कडक मंडळीच करु शकतात. मानलं तुम्हाला. आम्ही एकदा रतनगड ते हरिश्चंद्रगड ( १९८८ साली ) आणि दुसर्यांदा (ऑगस्ट २००७ ) हरिश्चंद्रगड पाचनई मार्गे केला, त्यावेळी आम्हाला इंद्रवज्र (गोल इंद्रधनुष्य ) दिसलं.

अश्या प्रकारच्या ट्रेक ला जाण्याची माझी फार ईच्छा आहे, त्यासाटी कोणाला भेटावे.
कल्याण खराडे

सुंदर वर्णन!

एवढी वर्ष महाराष्ट्रात राहून अशी अनेक गिर्यारोहणे करायची राहून गेलीयेत ही खंत परत एकदा सलली मनाला...