पितळी तांब्याकडून आपल्या सर्वांचे मनःपूर्वक स्वागत! :)

कविकुलगुरू कालिदास दिनानिमित्त रविवार दि १५ जुलै, २००७ रोजी ठाण्यातील गडकरी रंगायतन येथे 'आषाढस्य प्रथम दिवसे' हा कालिदासाच्या मेघदूतातील काही निवडक रचनांवर आधारित कार्यक्रम आम्ही सादर केला. सदर कार्यक्रमासंबंधीची माहिती मी या आधी इथेही लिहिली होती. आपल्या सर्वांच्या शुभेच्छांमुळे, परमेश्वरी कृपेमुळे व अण्णांच्या आशीर्वादामुळे आमचा कार्यक्रम अतिशय सुरेख झाला असं सदर कार्यक्रमाला उपस्थित अनेक सभ्य, सुसंस्कृत रसिकवराचं मत पडलं! :) कार्यक्रमाला संस्कृत क्षेत्रातील, तसेच ठाण्यातील शिक्षण क्षेत्रातील अनेक मान्यवर आजीमाजी शिक्षकगण उपस्थित होते. या सर्व मंडळींचे मी निर्मितीप्रमुख या नात्याने मनापासून आभार मानतो.

कालिदासमहाराजांच्या मेघदूतातील श्लोकांना मी हिंदुस्थानी रागसंगीतावर आधारीत स्वरबद्ध केले, किराण्या घराण्यातील तरूण पिढीच्या गायिका वरदा गोडबोले यांनी त्याचे गायन केले, भरतनाट्यम नृत्यांगना निलिमा कढे यांनी त्याचे अभिनय, भावमुद्रारुपात सादरीकरण केले. मूळ संकल्पना 'झाला वेदान्त' संस्कृत पंडिता अदिती जमखंडिकर यांची असून मी संगीताखेरीज संपूर्ण कार्यक्रमाचे निर्मितीप्रमुख म्हणूनही काम पाहिले. धनश्री लेले यांनी संपूर्ण कार्यक्रमाचे अत्यंत रसाळ शैलीत निवेदन केले.

सर्व कलाकारांची थोडक्यात ओळख, आणि कालिदाससाहेबांच्या मेघदूततील पहिल्या श्लोकाचा दुवा देऊन आम्ही हा भाग येथेच संपवतो..

वरदा गोडबोले - या हिंदुस्थानी घराणेसंगीतातील किराणा घराण्यातील तरूण पिढीतल्या एक अतिशय चांगल्या दर्जाच्या गायिका आहेत व त्यांची सांगितिक कारकीर्द अत्यंत उज्वल आहे याबाबत आम्हाला खात्री आहे! आजपर्यंत वरदाने भारतात अनेक ठिकाणी आपली कला सादर केली असून अनेक बक्षिसं आणि शिष्यवृत्या तिच्या खात्यावर जमा आहेत. यामधील 'स्वरभास्कर पंडित भीमसेन जोशी शिष्यवृत्ती' चा विशेषत्वाने उलेख मला इथे करावासा वाटतो! :) साला आमचा कोकणी स्वभाव मेल्याशिवाय बदलायचा नाही! :) असो..

संगीत साधनेसोबतच वरदाला संस्कृत विषयात मुंबई विद्यापिठाच्या कला पदवी परिक्षेतील सुवर्णपदक प्राप्त झाले आहे त्यामुळे तिला संस्कृत विषयातही अर्थातच अतिशय उत्तम गती आहे. कालिदाच्या मेघदूतातील श्लोकांचे संस्कृतातील उच्चार तिने अत्यंत चोख आणि समजून केले आहेत ही मला विशेष कौतुकाची बाब वाटते. संस्कृत भाषेतील काव्य गाताना योग्य उच्चार करणे तसे अवघड असते व त्याकरता विशेष काळजी घ्यावी लागते असे मला वाटते. वरदाने ही कामगिरी उतम बजावली आहे यात वादच नाही. माझ्याकडून रागावर आधारित चाली शिकताना वरदामधील एक अतिशय प्रामाणिक विद्यार्थिनी मला दिसली. मी सांगितल्याप्रमाणे स्वरावरील ठेहराव, रागस्वरूप सांभाळणारी नेटकी आलापी, इत्यादी गोष्टी तिने अतिशय उत्तम रितीने सांभाळून सादर केल्या आहेत याचा अनुभव आपल्याला ऐकताना यावा!

अदिती जमखंडिकर - हा कार्यक्रम सादर करण्यामागची मूळ संकल्पना संस्कृत पंडिता अदिती जमखंडिकर यांची होती. अदितीताई संस्कृत भाषेच्या प्रसार आणि प्रचाराच्या कामात सतत कार्यरत असतात. मुंबई विद्यापिठाची 'झाला वेदान्त' ही पदवी त्यांना प्राप्त झाली आहे. गीतापठण, गीता प्रश्नोत्तरी स्पर्धा, रामरक्षापठण, संस्कृत संभाषणवर्ग, असे अनेक कार्यक्रम त्या सार्वजनिक स्वरुपात पार पाडत असतात. ह्या सर्व गोष्टी त्या स्वतःचा वेळ, पैसा खर्चून निरपेक्षपणे सतत करत असतात ही गोष्ट मला विशेष वाटते. सदर कार्यक्रमाच्या तयारीच्या दरम्यान, 'तात्या, चाली कुठपर्यंत आल्या? असा धमकीवजा प्रश्न आमच्या अदितीताईने मला अनेकदा विचारून हैराण करून सोडले आहे! :) असो, ताईच्या हक्काने त्यांनी माझ्या पाठीवर मारलेल्या प्रेमळ धपाट्यांचा मी सदैव ऋणीच राहीन! :)

निलिमा कढे - निलिमा कढे ही भरतनाट्यम शैलीतली एक उत्तम कलाकार आहे. गेली अनेक वर्षे ती पुण्याच्या सुचेता भिडे चाफेकर यांच्याकडे भरतनाट्यमचे शिक्षण घेत आहे. एक कलाकार म्हणून, एक गुरू म्हणून सुचेता भिडे चाफेकर हे निश्चितच एक खूप मोठं व्यक्तिमत्व आहे. त्यांच्याविषयी सवडीने एखादा स्वतंत्र लेख मी लिहिणारच आहे. मेघदूतातील श्लोकांच्या प्रत्येक शब्दाचा अर्थ, अन्वयार्थ लक्षात घेऊन निलिमाने त्यानुसार फार सुरेख भाव मुद्राभिनय केला आहे. याकरता अर्थातच तिला सुचेताताईंचे उत्तम मार्गदर्शन मिळाले आहे.

उत्तम नृत्यकलेसोबतच, निलिमा एक उत्तम चित्रकारही आहे आणि ठाणा आर्ट स्कूल या संस्थेची ती प्राचार्या आहे. गेली अनेक वर्षे अपार मेहनतीने तिने ही शिक्षणसंस्था ठाण्यात नावारुपाला आणली आहे, मोठी केली आहे. असो, 'निलिमा आणि तिचं ठाणा आर्ट स्कूल' हा सगळा प्रवास मी गेली अनेक वर्षे फार जवळून पहात असून तो एक स्वतंत्र लेखाचा विषय आहे.

धनश्री लेले - रसाळ शैलीतले अभ्यासपूर्ण निवेदन हे धनश्रीचं वैशिष्ठ्य म्हणता येईल. धनश्री मुंबई विद्यापिठातून संस्कृत विषय घेऊन एम ए झाली असून त्यात तिला सुवर्णपदक मिळाले आहे. शालेय जीवनात राज्यस्तरीय गीता पाठांतर सर्धेत तिने संपूर्ण महाराष्ट्रात प्रथम बक्षिस मिळवले! संस्कृत साहित्याबरोबरच मराठी काव्य, संतसाहित्य या विषयांचा तिचा दांडगा व्यासंग आहे. मनाचे सौंदर्य, गुरू - एक संकल्पना, भर्तृहरिची नितिशतके या विषयावर तिने अनेक ठिकाणी उत्तमोतम व्याख्याने दिली आहेत. ती स्वतः उतम काव्यही करते. तिच्या काही कोजागिरीसंदर्भातील, होळीसंदर्भातील बंदिशींना मी रागदारी संगीतात बद्ध केले असून आम्ही मुंबई, ठाणे, पुणे, कोल्हापूर येथील काही ठिकाणी त्याचे कार्यक्रमही सादर केले आहेत. त्याविषयी विस्तृतपणे सवडीने केव्हातरी लिहीनच. पण शिंची भांडणांपायी काही चांगलंचुंगलं लिहायला फारशी सवडच मिळत नाही! आणि माझ्यासारख्या कोकण्याला संगीत, साहित्य यापेक्षा भांडणात अन् कोर्टकचेर्‍यातच जास्त इंटरेष्ट! :)

असो..

तात्या अभ्यंकर -असो असो! चाली ऐकून आपणच ठरवा काय ते! यांचा संगीताचा थोडाफार अभ्यास असून मराठी संकेतस्थळावरील चालकांची आणि मालकांची गेली काही वर्षे ते नस्ती अन् फुक्कटची डोकेदुखी ठरले आहेत. असो, त्यांच्याविषयी भरभरून लिहिण्यासारखं फारसं काही नाही! :) कार्यक्रमाच्या सुरवातीला अदिती जमखंडिकर आमच्याबद्दल दोन कौतुकाचे शब्द बोलल्या आहेत ते आपल्याला इथे पाहता येईल.

अदितीताईचे अनेक आभार..:)

कश्चित् कान्ताविरहगुरुणा स्वाधिकारात्प्रमत्त:
शापेनास्तड्ग्मितहिमा वर्षभोग्येण भर्तु: ।
यक्षश्चक्रे जनकतनयास्त्रानपुण्योदकेषु
स्त्रिग्धच्छायातरुषु वसतिं रामगिर्याश्रमेषु ॥१॥

मंडळी हा मेघदूतातील हा पहिला श्लोक. हा हातात पडल्यापडल्या मला यमनकल्याणच सुचला! मंडळी, मी काय सांगू आपल्या यमनकल्याणची महती! आपल्या रागसंगीतात एकापेक्षा एक उत्तमोत्तम राग आहेत. परंतु आमचा यमन हा या सगळ्यांचा राजा आहे, मुकुटमणी आहे! अत्यंत हळवा आणि प्रसन्न राग.यमन गावा तर आमच्या अण्णांनी, हिराबाईंनी! एकदा इंदुरातील एका सांध्यकालीन मैफलीत अण्णांनी जसा यमन जमवला तसा यमन पुन्हा कधीही ऐकला नाही! असो..

सदर चित्रफितीमध्ये वरदाने सुरवातीची यमनातली आलापी किती सुरेख आणि प्रसन्न केली आहे पाहा. शापेनास्तड्ग्मितहिमा वर्षभोग्येण भर्तु: या शब्दांवरील निलिमाचा नृत्याभिनय पाहा.

जनकतनयास्त्रानपुण्योदकेषु! ओहोहो, कालिदासशेठ काय सुरेख लिहून गेले आहेत! जनकतनया सीतेने केलेल्या स्नानाचा इथे संदर्भ आहे. मंडळी, कालिदासाचे 'स्नानपुण्योदकेषु' हे शब्द मला इतके सुरेख आणि लोभसवाणे वाटले की तिथे अवचितपणे आमच्या शुद्धमध्यमाने प्रवेश केला आणि यमनचा यमनकल्याण झाला! :) मंडळी, आपल्या साहित्यात एकेक महाकाव्य आहे असं म्हणतात. मी इतकंच म्हणेन की आपल्या रागसंगीतातील एकेक राग हीदेखील स्वतंत्र महाकाव्येच आहेत!

स्त्रिग्धच्छायातरुषु वसतिं रामगिर्याश्रमेषु

ओहोहो खल्लास! रामगिरीपर्वताच्या संदर्भातली ही ओळ मला अत्यंत भावली! हा कालिदास लय भारी कवी आहे बॉस! आपण तर साला याच्या प्रेमातच पडलो आहे! :)

असो.. मंडळी, कश्चित् कान्ताविरहगुरुणा हा श्लोक खाली पाहा आणि आवडला का ते सांगा..

क्रमश...

आपला,
(कालिदासाचा संगीतकार)
--तात्या अभ्यंकर.

मंडळी,

आज गुरुपौर्णिमा. आमचा संपूर्ण कार्यक्रम मी व्यक्तिशः माझ्या खालील तीन मानसगुरूंना समर्पित करत आहे आणि त्यांना वंदन करत आहे!

आपला,
(ष्टेजवरचा पितळी तांब्या!) तात्या.

:)