कर्मफल सिद्धान्त (पुन्हा एकदा)
कर्मविपाक,कर्मफलसिद्धान्त हे शब्द जरी काही जणांना अपरिचित वाटत असले तरी हा सिद्धान्त बहुपरिचित आहे." हे कर्मभोग आहेत.यांतून सुटका नाही." "काय करणार? मागच्या जन्मी काही पाप घडले असेल हातून.त्याची फळे आता भोगतोय","या जन्मी तरी काही पुण्य कर. म्हणजे पुढच्या जन्मी सुख मिळेल" - असे शब्दप्रयोग अनेकजण करतात. दु:खाची गोष्ट अशी की पुनर्जन्म आहेच. या जन्मातील कृतकर्मांची फळे पुढच्या जन्मी भोगावीच लागतात. हें, त्यावर किंचितही विचार न करता ,अनेकजण खरेच मानतात. या सिद्धान्ताची गृहीतके अशी:
*प्रत्येक कृतकर्माचे फळ मिळतेच. ते कर्त्याला भोगावे लागते.
*सत्कर्माचे फळ चांगले म्हणजे कर्त्याला सुखदायक असते.
*दुष्कर्माचे फळ वाईट म्हणजे कर्त्याला दु:खदायक असते.
* केलेल्या कर्मांची फळे या जन्मी भोगून संपली नाहीत तर ते संचित होते.त्याची फळे पुढच्या जन्मात भोगावी लागतात.किंबहुना संचित भोगण्यासाठी पुनर्जन्म होतो.
*निष्कामकर्मयोग आचरल्यास कर्त्याला कृतकर्मांची फळे भोगावी लागत नाहीत.ती ईश्वरार्पण होतात.
*जगातील सर्व कर्त्यांच्या कर्मफलांचे आणि पुनर्जन्माचे नियमन परमात्मा करतो.
..
कर्मफलसिद्धान्ताची तत्त्वे कितीही योग्य, न्यायोचित असली, आपल्याला हवीहवीशी वाटत असली तरी प्रत्यक्ष व्यवहारात ती खरी नसल्याचा अनुभव अनेकदा येतो
समजा एका मंत्र्याने भ्रष्टाचार करून गडगंज संपत्ती मिळवली.(या--म्हणजे मागच्या--वाक्यात समजा हा शब्द उगीच आपली एक पद्धत म्हणून वापरला आहे.) या अवैध संपत्तीतून त्याने भव्य बंगला बांधला.आलिशान गाड्या घेतल्या.आता तो सर्व सुखसोईंनी परिपूर्ण असे वैभवशाली,ऐश्वर्ययुक्त जीवन जगत आहे. हे सुखासीनतेचे आनंददायी फळ त्याच्या कोणत्या कर्माचे आहे? यासाठी लागलेला सर्व पैसा त्याने भ्रष्टाचारातून मिळवला आहे. म्हणजे हे त्याच्या दुष्कर्माचे फळ आहे, हे स्पष्ट आहे.ते उत्तम फळ तो या जन्मी सुखेनैव भोगतो आहे.हे उदाहरण अवास्तव नाही.सर्वपरिचित आहे. यावरून कर्मफलसिद्धान्त खोटा आहे हे दिसून येते.कारण दुष्कर्माचे सुखकारक फळ तो कर्ता (मंत्री) याच जन्मात भोगतो आहे.
कोणी म्हणतील गतजन्मी त्याने पुष्कळ पुण्यसंचय केला.म्हणून या जन्मी तो असे सुखद जीवन जगतो आहे.या जन्मी तो जी दुष्कर्मे करीत आहे त्याची फळे त्याला पुढच्या जन्मी भोगावी लागतीलच. (हे खोटे असल्याचे वरील वास्तव उदाहरणावरून स्पष्ट दिसते.) तरी पण विचार करावा. अशा पुण्यवान माणसाला या जन्मी भ्रष्टाचार करण्याची दुर्बुद्धी का व्हावी? येथे "अनेक जन्म संसिद्धस्ततो याति परां गतिम्।" या गीता वचनाची सांगड कशी घालायची? असे अनेक प्रश्न उद्भवतातच ना? अर्थात विचार केला तरच.नाहीतर धर्मग्रंथात आहे म्हणून नुसत्या माना डोलवायच्या असल्या तर प्रश्नच मिटला.
...
या कर्मफलसिद्धान्ताविषयी संवादरूपाने आणखी थोडा विचार करू.
...
"भाऊराव सर्वसाधारण आयुष्य जगले.त्यांनी काही सत्कर्मे केली.काही दुष्कर्मेही त्यांच्या हातून घडली. त्यामुळे पाप-पुण्याचा संचय झाला.आता त्यांचा पुनर्जन्म कोणत्या योनीत होईल?"
.
" ते निश्चितपणे सांगता येणार नाही.संचिताचे भोग आणि पुनर्जन्म यांचे नियंत्रण परमात्म्याकडे असते"
.
"त्यांचा पुनर्जन्म पक्षियोनीत होईल काय?"
.
"होऊ शकेल.चौर्‍याऐशी लक्ष योनी असतात असे म्हटले आहे."
.
"समजा भाऊरावांचा जन्म पक्षियोनीत झाला.बालपणी पालन-पोषण चांगले झाले. मोठेपणी, विपुल फळे आणि पाणी असलेल्या अरण्यात एका उंच वृक्षावर सुरक्षित ठिकाणी जागा मिळाली.घरटे केले.मादी मिळाली.पिल्लांना जन्म दिला.वाढवले. पुन्हा घरटे बांधले.मादी मिळाली. पिल्लांना जन्म दिला."
.
"हा भाऊरावांच्या पुण्यकृत्यांचा फलभोग आहे. पुण्यसंचय संपल्यावर दुष्कर्मांची दु:खदायक फळे भोगावीच लागतील.कारण पक्षाचा आत्मा भाऊरावांचा आहे."
.
"हो.एकदा पिल्लांना भरवत असता रानात अचानक वणवा लागला.पिल्ले तिथेच सोडून पक्षाला उडून जाणे भाग पडले.तो एका बागेत पेरूच्या झाडावर बसला.माळ्याने दगड मारला.पंख दुखावला. नीट उडता येईना.अन्न मिळेना. हे पूर्वजन्मीच्या पापाचे फळ.पण त्याच्या या जन्मीच्या क्रियमाणाचे म्हणजे केलेल्या कर्मांचे(घरटे बांधणे,पिल्लांना जन्म देणे इ.) काय?"
.
"काही कल्पना नाही.धर्मशास्त्रात या विषयी काही असेल असे वाटत नाही.काही वाचले ,ऐकले नाही."
.
"म्हणजे? असा काही विचार न करता तुम्ही कर्मफलसिद्धान्तावर श्रद्धा कशी ठेवता? "
.
"अहो,हा सिद्धान्त आपल्या आध्यात्मिक तत्त्वज्ञानाचा एक भाग आहे. सर्वमान्य आहे.तो खरा असणारच. खरा मानलाच पाहिजे.त्यावर विचार कसला करायचा? श्रद्धा ठेवायची."
.
" श्रद्धा म्हटली की विचार खुंटलाच.श्रद्धाळू व्यक्ती विचार करत नाही हे खरे.श्रद्धा नसेल तर देव आणि धर्म यांचे अस्तित्वच संपुष्टात येईल.ते असो.
माझ्या मते माणसाव्यतिरिक्त अन्य कोणत्याही सजीवाला पाप-पुण्य,नीती-अनीती,सत्य-असत्य यांची जाणीव नसते.त्यांची कर्मे नैसर्गिक प्रेरणेने होतात.त्यांत सत्कर्म-दुष्कर्म नसते. त्यामुळे पाप-पुण्याचा संचय होत नसावा.कर्माचे जे काय फळ मिळायचे ते त्याच जन्मी मिळते.त्यामुळे भाऊरावांचे संचित पक्षाच्या जन्मी भोगून संपले तर पुनर्जन्माची आवश्यकता नाही.म्हणजे त्यांना मोक्ष मिळणार."
.
"पण त्या पक्षाचा पुनर्जन्म मनुष्य योनीत झाला तर हातून दुष्कर्मे घडू शकतील आणि पापसंचय वाढेल.त्याच्या फलभोगार्थ पुनर्जन्म घ्यावा लागेल."
.
"हे खरे. पण पुनर्जन्माचे नियंत्रण परमात्म्याकडे असते. पक्षाच्या जन्मी भाऊरावांचे संचित कमी झाले हे निश्चित. मनुष्यजन्म मिळाला तर ते वाढू शकेल.तसे होऊन एका आत्म्याचा मोक्ष लांबणीवर पडावा असे त्या परमात्म्याला का वाटावे ? आत्मा परमात्म्यातच तर विलीन होणार असतो. त्यामुळे अधिकाधिक प्राण्यांनी मुक्ती मिळवावी असाच त्या परमात्म्याला विचार असणार.त्यामुळे पक्षाचा पुनर्जन्म मानवेतर योनीत होईल हे अधिक संभवनीय वाटते."
.
"हे पटण्यासारखे आहे खरे."
.
"भाऊंच्या मृत्युनंतर त्यांच्या आत्म्याने पक्षाचे शरीर धारण केले.त्या जन्मात काही संचित भोगले.पूर्वसंचित कमी झाले.पक्षिजन्मातील क्रियमाण नैसर्गिक प्रेरणे अनुसार असल्याने पाप-पुण्याचे संचित वाढले नाही.मग समजा तो आत्मा सशाच्या योनीत जन्मला.त्या जन्मात पूर्वसंचितातील उर्वरित फळे भोगली.ससा काही सत्कृत्य-दुष्कृत्य करणार नाही.त्यामुळे कर्मफळांचा संचय होणार नाही.म्हणून सशाचा मृत्यू झाला की भाऊरावांचा आत्मा मुक्त होणार.म्हणजे त्याला मोक्ष मिळणार.हे उघड आहे."
.
"असे कसे? मोक्षप्राप्तीसाठी मनुष्यजन्म,त्यातही नरजन्म हवा असे शास्त्रात म्हटले आहे."
.
"ते ठावूक आहे.पण माझ्या युक्तिवादात कुठे दोष असेल तर दाखवा. तुम्हाला मान्य असलेली धर्मशास्त्रातील तत्त्वेच गृहीतके म्हणून वापरली आहेत."
.
"मी प्रारंभापासून लक्षपूर्वक ऐकतो आहे..तशी चूक,दोष काही कुठे दिसत नाही.उलट मनुष्यजन्म मिळाला की पाप-पुण्याचे संचित वाढते आणि मोक्ष दूर जातो. तर मनुष्येतर योनीत जन्म झाला की संचित कमी होत होत शेवटी संपुष्टात येते. असा विपरीत निष्कर्ष कसा काय निघतो समजत नाही."
.
" तर्कशुद्ध युक्तिवाद करूनही विपरीत निष्कर्ष निघतो. त्याचे कारण आपली गृहीतके चुकीची आहेत.आत्मा,पुनर्जन्म,स्वर्ग ,मोक्ष या संकल्पना तसेच कर्मफलसिद्धान्ताची तत्त्वे खरी नाहीत.त्यांत एकवाक्यता नाही.असत्य गृहीतके सत्य मानून त्या आधारे केलेल्या युक्तिवादातून असे विपरीत निष्कर्ष निघणारच. आणि तुमच्या धर्मशास्त्राचा बोजवारा वाजणारच."
.
"उपनिषदे,ब्रह्मसूत्रे,गीता यांत जे लिहिले आहे ते खरे असलेच पाहिजे. गीतेत तर साक्षात भगवंतांनी स्वमुखे सांगितले आहे ते खोटे कसे म्हणायचे?"
.
ग्रंथवचने प्रमाण मानून तुम्हाला या संकल्पना आणि तत्त्वे सत्य आहेत असे मानायचे असेल तर श्रद्धेच्या आधारे तुम्ही तसे म्हणू शकता.मग ही चर्चा विसरायची."माझी या धर्मवचनांवर श्रद्धा आहे" असे म्हटले की चर्चा संपते.युक्तिवाद ठप्प होतो.पण या श्रद्धेपोटी तुम्ही तुमच्या स्वत्वाला म्हणजे बुद्धीला आणि विचारशक्तीला दडपून ठेवता याची जाणीव असावी."
..............................................................................................