यानंतर एका प्रकल्पाची मी आखणी केली आहे. त्यात वर्णमाला व अंकलिपी नव्याने डिझाईन करत आहे. त्यात गोष्टीरूप काही आणता येईल का आणि अक्षरांची कॅरिकेचर्स इत्यादी काय गमती करता येतील याचा विचार करतेय. इंग्रजीतल्या उत्तम पुस्तकांना ( मजकूर, चित्रं आणि एकूण निर्मिती अशा अंगांनी ) चटावलेली मुलं न्यूजप्रिंट वर छापलेली मराठी पुस्तकं हातात धरत नाहीत. त्यामुळे ही पुस्तकं रोचक व दर्जेदार कशी बनवता येतील, याचा विचार करते आहे. काही सचित्र शब्दकोशही तयार करते आहे. नमुन्याची डिझाइन्स तयार केली आहेत. आपण आपल्या काही सूचना व सल्ले दिलेत, तर प्रकल्प नेटका होण्यास मदत होईल. म्हणून ही चर्चा.

मागे उपक्रमावर अश्याच प्रकारचे विचारमंथन झाले होते. याच विचारांनी लहान मुलांसाठी आजी आजोबांच्या वस्तू ही लेखमाला मी इथे लिहिली होती. काहि जालीय सदस्यांनी ही आपापल्या घरातील लहानग्यांना वाचायला दिली असता त्यांना ती आवडल्याचे अभिप्राय मला आले होते. या लेखमालेसारखे/ लेखमालेतील लिखाणाने मदत होणार असेल तर सांगावे. (अर्थातच येथील लेखनावर संपादकीय संस्कार नाहीत पण ते गरज पडल्यास करता यावे)

या लेखमालेसारखेच इतर काही सदस्यांनी लहानग्यांसाठी / लहानग्यांविषयीचे लेखन व्हावे म्हणून उपक्रमवर बालसाहित्य हा समुदाय चालु केला आहे.

या व्यतिरिक्त ऐसीअक्षरे.कॉम वरही छोट्यांसाठी हा विभाग आहे.

जालीय सदस्यांच्या लिखाणातील काहि हवे असल्यास त्या लेखकास व्य्नी/खरड आदी माध्यमांतून थेट संपर्क साधु शकालच

ऋषिकेश
------------------
धम्मक असेल आपली मते आपली ओळख दाखवून थेट मांडावीत, कायद्याला घाबरून भ्याडासारखे आयडीच्या पदराआड लपु नये

लहान मुलांसाठी पुस्तके डिजिटल मिडियामध्ये हवीत. विशेषतः अमेरिकेत डोरा द एक्स्प्लोरर* सारखे जे एज्युकेशनल गेम्स मिळतात तसे काहीसे हवे.

माझ्या मुलीला थोडंफार मराठी वाचता येतं. तिच्यासाठी मी अंकलिपी वगैरे पुस्तके आणली होती पण ती पाहून ती प्रचंड कंटाळली. कविता यांनी म्हटल्याप्रमाणे त्यातील शब्द वगैरे इतके जुनाट आहेत (उदा. इरलं) की शब्द, शब्दार्थ वगैरे समजवूनसुद्धा रोजच्या पाहण्यातील वस्तू नसल्याने समजावून घेणे कठीण होत होते. माझा अनुभव असा की ती आठवड्याभरात बाराखडी शिकली आणि मग मोठी पुस्तकं घेऊन र..ट..फ.. करत का होईना अर्ध पान वाचू लागली पण त्या अंकलिपी वगैरेच्या भानगडीत पुन्हा पडली नाही.

* वर दिलेल्या दुव्यात नक्की कोणते गेम्स आहेत ते पाहिलेले नाही पण डोरा आणि तत्सम कॅरेक्टर्सचे एज्युकेशनल गेम्स मुलांना आवडतात.

लहान मुलांसाठीची पुस्तके डिजिटल माध्यमातही (माध्यमातही मधील ही ही माझी पुस्ती) हवीत आणि ती घरच्याघरी छापण्याची (प्रिन्टेबल) सोयही हवी.

अमेरिकेतील टिवीवर इतर भाषांमधील शब्द मुलांना शिकवण्यासाठीच्या कार्यक्रमांमधील जाणवलेली चांगली गोष्ट म्हणजे कार्यक्रमांमधील कार्टून्स एकमेकांशी इंग्रजीत बोलतात आणि अमक्या (इंग्रजी) शब्दाला स्पॅनिश/चायनीजमध्ये अमूक म्हणतात, तुम्हीही माझ्या मागे म्हणा अमुक... अशाप्रकारचे संवाद करतात. त्याउलट जालावर काही मराठी आणि तेलुगु संकेतस्थळांवर असलेल्या छोट्या कार्यक्रमांमध्ये त्यातील पात्रे संपूर्ण संवाद मराठी/तेलुगुत करतात. असे कार्यक्रम पाहताना मुले कंटाळतात कारण त्यांना काही समजत नाही. डोरा आणि काय्लान मात्र आवडीने पाहतात आणि पाहताना स्पॅनिश आणि चायनीज शब्दही शिकतात.

तेव्हा मुलांसाठीची पुस्तके वा कार्यक्रम सुरुवातीला इंग्रजीतून संवाद आणि त्यातील एखाद-दुसरा शब्द मराठीत असे हवेत. पुस्तक/कार्यक्रममाला काढून हळूहळू पुढील पुस्तके/कार्यक्रमांमधील संवादांतील मराठी शब्दांची संख्या वाढवत नेऊन शेवटी संपूर्ण पुस्तक/कार्यक्रम मराठीतून वाचता/पाहता समजावा अशा प्रकारे रचना हवी असे वाटते.

अर्थात अमेरिकेतील मुलांना घरी वगळता मातृ/पितृभाषा इतरत्र कानांवर पडत नाही. त्यात आमच्या घराप्रमाणे मातृ आणि पितृभाषा वेगवेगळी असल्यास आई-वडील एकमेकांशी प्रामुख्याने इंग्रजी/हिंदीत संवाद साधत असल्याने मुलांच्या कानावर तेवढेही अधिक शब्द पडत नाहीत. मात्र भारतातल्या मुलांच्या बाबतीत हे होत नसल्याने प्रामुख्याने भारतातील मराठी मुलांचा विचार केल्यास माझी सुचवणी तेवढी योग्य ठरेलच असे नाही.
____________________________________
माझ्या अनुदिनी - वातकुक्कुट आणि विवस्वान

या अक्षरांपासून सुरू होणारे शब्द, -जे चित्रातून, वर्णमाला शिकण्यास तयार असलेल्या वयोगटातील बालकाच्या मनःचक्षूंसमोर काही साकार वस्तू निर्माण करू शकतील असे - कृपया सुचवावे हे.वि.
(ता.क. इरले अजुनही खेड्यापाड्यांत् वापरले जाते. पूर्वी ज्यूटच्या/तागाच्या कापडाचे बनलेले असे. आजकाल् प्लॅस्टिक धाग्याने बनलेल्ल्या खताच्या गोण्या इरले म्हणून वापरात येतात. तरीही इरले म्हटल्यावर ५-६ पावसाळे पाहिलेल्या लहानग्यांस् नक्की काय ते समजु शकते.)

बालकथा
मागे मितान यांनी बालकथांचा स्वैर अनुवाद अशी अप्रतिम मालिका चालवली होती. ती मायबोलीवर आहे. शक्य झाल्यास त्यांना या प्रकल्पात नक्की सहभागी करून घ्यावे. (त्यांचे साहित्य जालावर चोरले गेल्या नंतर त्यांचा आंतरजालिय लेखन रसभंग झाला असावा. कारण सध्या मला त्या जालावर दिसत नाहीत.)

डोरा
वर डोराचा उल्लेख आला आहे. डोराच्या निर्मितीमागे निकेलोडेन् (माध्यम कंपनी) ने प्रचंड गुंतवणूक केली आहे. बाल मानसशास्त्रज्ञ, मार्केटिंगची फौज, प्रचंड मोठे बजेट आणि बहुराष्ट्रिय कंपन्यांशी हातमिळवणी अशी अनेक स्तरांवर केलेली आखणी आहे. त्यामुळे काळाची पावले ओळखून जागतिक पटलावर पुढे येणार्‍या भाषांना स्थान दिले गेले आहे असे दिसते.

लहानांच्या मानसिकतेचा उपयोग करून - एखादी गोष्ट पुनःपुन्हा घटववून घेण्याकडे डोरा चा कल असतो. सगळी प्रमुख वाक्ये वारंवार उचारली जातात. लहानांनाही पुनःपुन्हा येणारे उच्चार आवडतात. (बहुदा म्हणून ओल्ड मॅक्डोनल्डचे गाणे मुलांना आवडत असावे - परत परत येणारे इय्या इय्या ओ!)
यातले संगीत (जवळपास एकसूरी) आणि तेच ते असते. त्याचीही एकप्रकारे सवय होत असावी. (वैयक्तिक रित्या मला डोरा या पात्राचा आवाज (क्रिस्टिना ऍन्ब्री) इतका आवडत नाही.)

कुणी ऍनिमेशन स्वरूपात काही करणार असेल तर निकेलोडेन् नी केलेला अभ्यास आणि वापरलेले 'तंत्र' मराठीसाठी उचलायला काहीच हरकत नाही, कारण तसे ते प्रुव्हन टेस्टेड आहे :)
(तंत्र उचलण्यात प्रताधिकार भंग होत नसावा अशी आशा आहे - कारण एखादा कार्यक्रम मराठी भाषेत कसा सादर करायचा किंवा लहानांसाठी मराठी भाषा कशी असावी, यावर कुणाचा प्रताधिकार नसावा असे वाटते.)

प्ले स्कूल
ऑस्ट्रेलियन एबीसी या चॅनलवर प्ले स्कूल नावाच एक अतिशय सुंदर कार्यक्रम असतो. (मुळ कार्यक्रम बीबीसीचा पण हा त्यावर आधारीत आहे.) हा कार्यक्रम नक्की पाहा. यामागेही बाल मानसशास्त्रज्ञांची एक समिती आहे. त्यांनी परवानगी दिल्या नंतरच हा प्रसारित होतो. यातील प्रत्त्येक शब्द आणि कृती लहान मुलांसाठी योग्य आहे अशी पारखून घेतलेली असते. कार्यक्रमाचा प्रेक्षकवर्ग - शाळेत जाण्या आधीची मुले ४ वर्षांच्या च्या आसपासची.
स्वरूप - गाणी, ऍक्टिव्हिटी आणि खेळ यातून मूलभूत शिक्षण असे आहे.
यात कोणत्याही बहुराष्ट्रिय संस्थेशी हातमिळवणी नसल्याने कोणताही छुपा अजेंडा किंवा जाहिरातबाजी असे काहीही नाही. लहानमुलांसाठी अतिशय सोपा आणि सहज असा हा कार्यक्रम आहे.

ऍनिमेशन्स
जिंगल टून ने मराठीमध्ये तशी ऍनिमेशन्स आणली आहेत पण त्यात 'ससा चिरुट पितांना दाखवणे', किंवा भयंकर संगीत असणे, सश्याने (जेम्स बाँड सारखे) पिस्तुल चालवणे रक्ताचे ओघळ येणे वगैरे दृष्ये दाखवली आहेत. असे प्रकार टाळले तर उत्तम!

तूर्तास इतकेच -
जमेल तसे तुमच्या प्रकल्पात सहभागी व्हायला आवडेल.

-निनाद

येत्या काळात मुलामुलींच्या हाती आकाशसारखा टॅबलेट असणार आहे. त्यामुळे ईपुस्तके काढाच. अँड्रोइड, आयोएस आणि विंडोज स्मार्टफोनांसाठी आणि टॅबलेटांसाठी ऍप्लिकेशनेही बनवावीत. ह्या ऍप्लिकेशनांची किंमतही फारशी नसते. राज्यातली पाठ्यपुस्तक मंडळे, एनसीईआरटी आणि तत्सम संस्था येत्या काळात कदाचित अशी ऍप्लिकेशने बनवतीलही. किंवा तुमच्यासारख्या तज्ज्ञांकडून बनवून घेतील. असो. कपिल सिब्बल ह्यांना विचारायला हवे.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

उत्तम प्रकल्प, मी देखील ज्योत्स्ना प्रकाशनापाशीच येउन थांबलो पण त्यांच्याकडेही फार पुस्तके नाहीत.

उत्तम चार्ट आणि उत्तम पॉकेट पुस्तक बरेच उपयोगी पडू शकेल.

>>इंग्रजीतल्या उत्तम पुस्तकांना ( मजकूर, चित्रं आणि एकूण निर्मिती अशा अंगांनी ) चटावलेली मुलं न्यूजप्रिंट वर छापलेली मराठी पुस्तकं हातात धरत नाहीत
हे जरी खरे असले तरी त्याचे नाविन्य २च दिवस असते त्यामुळे त्यावर फार खर्च करणे अयोग्य वाटते, अर्थात त्यासाठी पालकही जबाबदार आहेत, तरीदेखील फक्त उत्तम प्रिंटचीच पुस्तके आणणे कधी कधी अनाठायी खर्च वाटतो.

आपल्या प्रकल्पाला शुभेच्छा.

संकल्पित प्रकल्पाला मनापासून शुभेच्छा!

काहि प्रश्न आहेत.
> ह्या प्रकल्पाचे आर्थिक गणीत तुम्ही कसे काय सोडवायचे ठरवले आहे?

> 'कुहु' च्या निमित्ताने तुम्ही प्रसिद्ध झालाच आहात. ह्या प्रकल्पातील निर्मितीजन्य काम देखिल तुम्ही केवळ तुमच्याकडून व्हावे, अशी तुमची प्रबळ इच्छा आहे कां?

> ''कुहू' ही मल्टीमीडिया कादंबरी कर्ज काढून प्रकाशित करावी लागली.' हे वाक्य वाचून मनात शंका आली कि
'तुम्हाला त्याची सल आहे?' की
'कायद्याच्या चौकटीत एखादी कंपनी स्थापित करून त्या योगे आर्थिक पाठबळ उभे करून छंदातून व्यवसाय कसा उभा करावा? इतरांकडून काम करवून घेत तो व्याप कसा सांभाळावा? या बाबत तुम्ही अजाण होता म्हणून तसे घडले. असे तुम्हाला म्हणायचे होते कां?
कंसातील ते वरील वाक्य लिहीण्याचे नेमके कारण काय?

> महाराश्ट्रात मराठी शाळा बंद पडताहेत, इंग्रजी माध्यमिक शाळांमध्येच पालक आपल्या पाल्यांना आवर्जून घालत आहेत. तरुण मुलं-मुली हिंदी-इंग्रजी मिसळलेली भाशा बोलत/ वाचत/ लिहीत असतात.
नव-नवीन संपर्काची उपकरणे, नवनव्या तंत्रद्न्यानाने लिप्त होवून भारतात आदळत आहेत. अशात टंकण्यास कठिण असणार्‍या, किचकट देवनागरी लिपीतील मराठी पुढच्या काळात टिकेल कां? ह्याच भीतीने अनेक व्यवसायिक ह्यात आर्थिक गुंतवणुक करण्याचे धाडस करीत नाहीत. (उदा. युनिकोड साठी अनेकांनी मराठी साठीचे फॉट डिझाइन व विक्रि केले होते. युनिकोड आल्यानंतर सगळे बाराच्या भावात गेले.)असे असताना असे प्रकल्प सुसाध्य (फिसीबल) होवू शकतात कां?

> मराठी भाशेतील पॉकेट शब्दकोश काय कामाचे? मराठीत असे कोणते द्न्यान विकसित होते? जुनी वाक्यरचना वा एकच शब्द वेगवेगळ्या संदर्भातून वापरणं ह्या व इतर गोश्टी आपण अजूनही सोडू शकत नाहीत. मग इंग्रजीत लहान मुलांसाठी वेगवेगळी पुस्तके, दुचिवावर वा टॅबलेट वर दाखवता येतील असे खेळ, कहाण्या, गाणी आहेत म्हणून आपल्याकडे देखील असं हवं हा अट्टहास कशासाठी? इंग्रजीच कां नको? आपल्या सगळ्यांना विकास फक्त छान-छान दिसण्यापुरताच हवा आहे कां? पण मग ह्याला विकास तरी कां म्हणायचा?

संकल्पित प्रकल्प आवडला. त्याला माझ्याकडून शुभेच्छा!

सचित्र पॉकेट डिक्शनरी ही संकल्पना म्हणून आवडली. त्यातील शब्दनिधीची व्याप्ती किती असेल असा एक प्रश्न पडला.

राधिका

सचित्र शब्दकोश करताना निवडलेल्या शब्द आणि क्रियापदांच्या अशा अर्थच्छटांचा वापर करून मुलांना मजा वाटेल अशी चित्रे काढता येतील (एका शब्दासाठी अनेक चित्रे) आणि त्यातून अर्थच्छटाही शिकवता येतील.

ही कल्पना खूपच छान आहे. :-). आवडली. काय करता येईल पाहू.

डिजिटल मीडिया म्हणजे ऑडिओ व्हिडिओ असे असेल तर तसे (विशिष्ट वयोगटाच्या वरच्या मुलांसाठी) करू नये असे वाटते.

कथा तयार स्वरूपात ऐकण्याची/पाहण्याची सवय होऊन वाचनाची नावड निर्माण होत असावी असे निरीक्षण आहे.

नितिन थत्ते

तुम्ही कदाचित पाहिलं असेलच पण माधुरी पुरंदरेंच्या लिहावे नेटके पुस्तकाचा परिचय दिला आहे, हे पुस्तकही ज्योत्स्ना प्रकाशनाचे आहे.